وحدت اسلامی در بیان معصومین

مساله وحدت, ریشه در منابع اصلی اسلامی دارد

مساله وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی به عنوان یک نیاز روز در دوره معاصر از سوی برخی از علمای شیعه و نیز اهل سنت مطرح شد. سید جمال اسدآبادی، آیت الله بروجردی، امام خمینی و.. از جمله علمای شیعی بودند که در این مسیر گام‌های مهمی برداشتند. اما مساله تقریب موضوعی نیست که این بزرگان صرفا به دلیل نیاز روز جوامع اسلامی آن را مطرح کنند، بلکه آن را همچنین بر مبنای منابع کهن و اصلی، بویژه احادیث پیامبر اکرم و اهل بیت مطهر(ع) مطرح نمودند. تقریب موضوعی دارای ریشه بنیادین در تاریخ اسلام است و دغدغه شخص نبی اکرم(ص)، امیرالمومنین(ع) و سایر معصومین بوده است، به نحوی که این بزرگان در بسیاری مواقع به خاطر حفظ تقریب و اتحاد بین مسلمین، از حق شرعی و الهی خود می‌گذشتند و آن را نادیده می‌انگاشتند.

در احادیث نبی اکرم (ص) و اهل بیت (ع) با تعابیر زیبا و تامل برانگیز به موضوع حفظ وحدت بین مسلمانان تاکید شده است و از هر نوع تفرقه و اختلاف افکنی بین مسلمین نهی شده است. در واقع عمل و گفتار معصومین است که ما را موظف به پایبندی به تقریب و عدم اختلاف و چند دستگی در جوامع اسلامی می‌نماید، وظیفه‌ای که متاسفانه مسلمانان در برهه‌های کثیری در طول تاریخ آن را نادیده انگاشته و به آن عمل نکردند.

در برخی از روایات امر به حفظ وحدت به همراه دلیل آن ذکر شده است. در اینجا به چند مورد از این موارد اشاره‌ای کوتاه خواهیم کرد: «همه مسلمین چون یک دست در مقابل اجانب هستند.» (کنزالعمال) در واقع بر مبنای این حدیث شریف، حفظ وحدت می‌تواند عامل امنیت و آسودگی و آسایش خاطر مسلمین را فراهم کند تا هر از چندگاهی اجانب به هدف رسیدن به منافع خود، به گوشه‌ای از خاک جوامع اسلامی لشکرکشی نکرده و خون مسلمین را بر زمین نریزند.

و نیز فرمود: «المسلمون کالرجل الواحد اذا اشتکی عضو من اعضائه تداعی له سائر جسده؛ مسلمین مانند یک انسان هستند که اگر یکی از اعضای او دچار درد شود، عضوهای دیگرش هم دردمند می‌شوند.» (همان) و در اینجا تاثیرپذیری شاعر پارسی گوی از فرهنگ اسلامی به ذهن متبادر می‌شود که می‌گوید: «چو عضوی بدرد آورد روزگار ‌/‌ دگر عضوها را نماند قرار» که البته سعدی در این شعر کل ابناء بشر را مقصود دارد و نه صرفا جامعه اسلامی را، در واقع این آمالی است بر همه مسلمانان که همه ابناء بشر نهایتا با شناخت اسلام راستین، فوج فوج، به سمت آن آمده و بدنه یک جامعه واحد و متحد را شکل دهند.

از امام ششم شیعیان امام جعفر صادق(ع) نیز در باب موضوع وحدت نقل شده که فرمود: «المومن اخو المومن کالجسد الواحد، ان اشتکی شیئا منه وجد الم ذلک فی سائر جسده؛ مومن برادر مومن است، چون جسمی واحد، که اگر قسمتی از این جسم دردمند شود، آن درد در سایر اعضای آن هم حس می‌شود.» (اصول کافی) بر مبنای این حدیث، همه ما مسلمانان موظف به اطلاع از حال برادران ایمانی خود هستیم و حداقل نسبت به معضلات آنها نیز دغدغه خاطر داشته باشیم و نباید به بهانه مشکلات خود، نسبت به سایرین کاملا بی‌تفاوت باشیم، چرا که این بی‌تفاوتی و عدم دلمشغولی نسبت به یکدیگر، زمینه ساز اختلاف و جدایی و گسستگی در جامعه است.

امیرالمومنین علی بن ابیطالب(ع) نیز در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه می‌فرمایند: «با انبوه مردم همراه گردید که دست خدا با جماعت(حق طلب) است. و از تفرقه و تکروی بپرهیزید که مردم تکرو بهره شیطان شوند، چنان که گوسفند تکرو بهره گرگ گردد.» (نهج البلاغه) تاکید حفظ انسجام و وحدت باید به همکاری‌های جمعی بینجامد. اما متاسفانه با وجود این‌که ما مسلمانان در فرهنگ اصیل اسلامی خود بیشترین تاکید را بر تلازم بر وحدت داریم، فعالیت‌های جمعی در بین ما از غنای چندانی بهره‌مند نیست و عموما خود را در فعالیت‌های جمعی ناموفق می‌دانیم. شاید مهم‌ترین علت این است که فرهنگ و اخلاق فعالیت‌های جمعی که منابع اسلامی به آنها تاکید دارند، در بین ما مسلمانان درونی نشده است.

مسلمانان بسیاری در طول تاریخ بودند و با این‌که مقید به کوچکترین وظایف شرعی خود بودند، اما صرفا به‌ علت این‌که نسبت به مساله وحدت و انسجام مسلمین، بی توجه بودند و نیز نسبت به دشواری‌هایی که در سرزمین‌های اسلامی وجود دارد، دغدغه خاطری نداشتند، از سوی ائمه مورد تائید نبودند. امیرالمومنین درباره گروهک خوارج که مسبب ایجاد اختلاف در میان سپاه ایشان شدند و با شعارهای ظاهربینانه انشعابی ایجاد کردند، اظهار بیزاری می‏کند. در واقع چنین افرادی با ایجاد تفرقه و انشعاب در میان مسلمانان و تحجر و ظاهربینی‌شان، زمینه ارتکاب بدترین گناهان را به دست خود فراهم کردند تا دچار شقاوتی عظیم شوند.

از این روایات می‌توان دریافت ‏حفظ اتحاد بین مسلمانان یک دستور بسیار مهم است که هم نبی‌اکرم(ص) و هم ائمه هدی(ع) ما را به آن دعوت کرده‏اند و در مقابل تفرقه و اختلاف‌افکنی گناهی بزرگ است که به مسببان آن هشداری جدی داده شده است.