ضامن آهو

در آستانه ولادت حضرت رضا ع

عزیزان،هفته آینده ولادت امام رضا (علیه السلام) را پیش روداریم؛ ضمن عرض تبریک این روزبزرگ،‌ ازخدا می خواهیم به برکت حضور این حضرت در خاک پاک کشورمان، ‌ما را از رهروان واقعی ایشان قرار دهد. ابوالحسن علی بن موسی ملقب به «رضا»، امام هشتم از ائمه اثنی عشر و دهمین معصوم از چهارده معصوم علیهم السلام است. سال تولد آن حضرت را ۱۴۸ و ۱۵۳ قمری و ماه تولد ایشان را ذی الحجه یا ذی القعده یا ربیع الاول گفته اند. کنیه آن حضرت ابوالحسن بوده و همچون حضرت امیر (ع) مکنی به ابوالحسن بوده است. حضرت رضا (ع) را ابوالحسن ثانی گفته اند. مشهورترین لقب ایشان «رضا» بوده که بنابر روایتی در عیون اخبار الرضا (۱/۱۳) علت ملقب بودن آن حضرت به «رضا» این بوده است که هم دشمنان مخالف و هم دوستان موافق به ولایت عهدی او رضایت دادند. مادر آن حضرت (ام ولد) به اغلب احتمالات از مردم شمال آفریقا یا مغرب (مراکش) بوده است.

● شخصیت علمی و اخلاقی آن بزرگوار

شخصیت ملکوتی و مقام شامخ و زهد واخلاق حضرت رضا (ع) و اعتقاد شیعیان به او سبب شد که نه تنها در مدینه بلکه در سراسر دنیای اسلام به عنوان بزرگترین و محبوبترین فرد خاندان رسول اکرم (ص) مورد قبول عامه باشد و مسلمانان او را بزرگترین پیشوای دین بشناسند و نامش را با صلوات و تقدیس ببرند. بیست و چند سال بیش نداشت که در مسجد رسول الله (ص) به فتوا می نشست. علمش بسیار و رفتارش پیامبر گونه و حلم و رأفت و احسانش شامل خاص و عام می گردید. کسی را با عمل و سخن خود نمی آزرد. تا حرف مخاطب تمام نمی شد سخنش را قطع نمی کرد. هیچ حاجتمندی را مأیوس بازنمی گرداند. در حضور میهمان به پشتی تکیه نمی داد و پای خود را دراز نمی کرد. هرگز به غلامان و خدمه دشنام نداد و با آنان می نشست و غذا می خورد. شبها کم می خوابید و قرآن بسیار می خواند. شبهای تاریک در مدینه می گشت و مستمندان را کمک می کرد. نظافت را در هر حال رعایت می کرد و عطر بسیار به کار می برد. جامه ارزان و خشن می پوشید ولی در مجالس و برای ملاقات ها و پذیرایی ها لباس فاخر دربر می کرد. غذا اندک می خورد و سفره اش رنگین نبود. در هر فرصتی مردم مسلمان را به وظایف خود آگاه می کرد.

● علل تحمیل ولایتعهدی به امام رضا (ع)

الف) پس از قتل امین، برادر مأمون، اوضاع عراق و شام سخت آشفته بود و در میان بنی عباس فرد برجسته ای که مورد قبول و رضایت همگان باشد وجود نداشت. در یمن و کوفه و بصره و بغداد و ایران عامه مردم از زمان منصور به بعد آن انتظاری را که از خلافت بنی عباس داشتند در نیافتند زیرا مردم تشنه عدل و داد و اسلام واقعی بودند. از این رو چشمها و دلها نگران و منتظر خاندان علی (ع) بود و مردم امیدها و آرزوهای خود را به افراد برجسته و متقی این خاندان بسته بودند. فضل و مأمون با مشاهده اوضاع نابسامان شهرهای مهم و شورش مردم (مانند قیام ابوالسرایا در کوفه و علوی دیگر در یمن) به این نکته پی برده بودند و می خواستند با انتخاب فرد برجسته و ممتازی از خاندان علی (ع) به ولیعهدی، رضایت مردم را به خود جلب کنند و پایه های خلافت مأمون را مستحکم سازند. به همین جهت مأمون در سال ۲۰۰ قمری بنا به گفته طبری، رجاء بن ابی الضحاک و فرناس خادم (در بعضی از روایات شیعی یاسر خادم) را به مدینه فرستاد تا علی بن موسی بن جعفر (ع) و محمد بن جعفر (عموی حضرت رضا) را به خراسان ببرند.

ب) در روایات شیعه آمده است که مأمون به حضرت رضا (ع) نوشت تا از راه بصره و اهواز و فارس به خراسان بروند نه از راه کوفه و قم. دلیل این امر را کثرت شیعیان در کوفه و قم ذکر کرده اند زیرا مأمون می ترسید که شیعیان کوفه و قم به دور آن حضرت جمع شوند. این مؤید آن است که عامل فراخواندن حضرت رضا (ع) به خراسان عاملی سیاسی بوده است و مأمون می ترسیده است که کثرت شیعیان در کوفه و قم سبب شود که آن حضرت را به خلافت بردارند و رشته کار به کلی از دست مأمون خارج گردد.

● حدیث سلسلة الذهب

مشهور است که به هنگام ورود حضرت رضا (ع) به نیشابور، طالبان علم و محدثان دور محفه (بارگیر بی قبه، از ادوات سفر برای بار نهادن در آن / فرهنگ دهخدا) آن حضرت که بر استری نهاده بود جمع شدند و از ایشان خواستند که حدیثی بر آنها املاء فرماید. حضرت حدیثی با اسناد مسلسل از آباء طاهرین خود رسول الله (ص) و جبرئیل از قول خداوند روایت کرد که؛ « کلمة لا اله الا الله حصنی و من دخل حصنی امن من عذابی» یعنی کلمه توحید (لا اله الا الله) حصار و با روی مستحکم من است و هر که به درون حصار من برود از عذاب من در امان می ماند. این حدیث به جهت مسلسل بودن سند آن از ائمه اطهار (ع) تا حضرت رسول (ص) به سلسلة الذهب معروف شده است. در باره اینکه چرا آن حضرت این حدیث را املاء فرمود باید گفت که آن نوعی دعوت به وحدت کلمه و اتفاق بوده است زیرا اساس و مدخل آن، این کلمه است که معتقدان به خود را از هر گونه تشویش و عذابی در امان می دارد و مسلمانان باید با توجه به آن در درون حصار و باروی اسلام از اختلاف کلمه بپرهیزند و مدافع آن حصن در برابر تهاجم خارجی باشند و از دشمنی و مخالفت بر سر مسائل فرعی دوری گزینند.

● شرایط پذیرش ولایتعهدی

امام رضا (ع) پس از نیشابور به توس و از آنجا به سرخس و سپس به مرو که اقامتگاه مأمون بود، رفت. به روایت عیون اخبار الرضا (۲/۱۴۹) مأمون نخست به آن حضرت پیشنهاد کرد که خود، خلافت را قبول کند و چون آن حضرت امتناع کرد و در این باب مخاطبات زیاد میان ایشان

رد و بدل گردید، سرانجام پس از دو ماه اصرار و امتناع ناچار و لایتعهدی را پذیرفت به این شرط که از امر و نهی و حکم و قضا دور باشد و چیزی را تغییر ندهد. علت مقاومت امام این بود که اوضاع را پیش بینی می کرد و بر او مسلم بود رجال دولت که عادت به لاابالی گری و درازدستی عهد هارون الرشید کرده اند زیر بار حق نخواهند رفت و او قادر به انجام قوانین الهی نخواهد بود. مأمون پس از آنکه آن حضرت، ولایتعهدی را پذیرفت امر کرد تا لباس سیاه که شعار عباسیان بود ترک شود و در باریان و فرماندهان و سپاهیان و بنی هاشم همه لباس سبز که شعار علویان بود بپوشند. خود نیز جامه سبز پوشید و نام امام را زینت بخش درهم و دینار نمود و مقرر داشت که در همه بلاد اسلام بر منابر خطبه به نام امام خوانده شود و این به روایت طبری روز سه شنبه دوم رمضان سال ۲۰۱ ق بود.

● عوامل مؤثر در شهادت حضرت رضا (ع)

- چنانکه اشاره شد ظاهراً فضل بن سهل در ولایت عهدی حضرت

رضا (ع) مؤثر بوده است. اما گویا پس از انتخاب آن حضرت به ولایتعهدی وقایعی روی داده است که منجر به مخالفت فضل با حضرت رضا (ع) شده است.

- نارضایتی خاندان بنی عباس در بغداد از انتخاب امام رضا (ع) به ولایتعهدی و دشمنی با فضل بن سهل و مأمون به خاطر این انتخاب.

ـ تأثیر شخصیت کلامی امام

رضا (ع) در دوران ولایتعهدی و شهرت آن حضرت که باعث حسادت حاکم وقت یعنی مأمون می شد.

ـ حرکتهای پیامبر گونه امام رضا (ع)، همچون نماز عید فطر و...