نگاهی به رمان «موزا, وزا»برای راه رفتن بین دو جهان

«موزا, وزا» عنوان کتابی از «ناتالی لوژاندر» نویسنده فرانسوی است که با ترجمه «فرزانه مهری» منتشر شده است

«موزا، وزا» عنوان کتابی از «ناتالی لوژاندر» نویسنده فرانسوی است که با ترجمه «فرزانه مهری» منتشر شده است. نویسنده در این کتاب به برخی اتفاقات دو قرن آینده پرداخته است؛ زمانی که بخشی از کره‌زمین به دلیل بی‌احتیاطی‌ و کارهای مخرب انسان‌ها از بین رفته و برخی انسان‌ها مجبور به زندگی در شهرهای زیرزمینی شده‌اند. البته در این میان، سرخ‌پوستانی هستند که آبادی‌هایی را پیدا کرده‌اند و مانند مردمان گذشته زندگی می‌کنند شخصیت‌های اصلی کتاب، دو برادر به نام‌های «موزا» و «وزا» هستند که «وزا» شبیه‌سازی‌شده «موزا» است. نویسنده در این کتاب، درگیری‌های این دو برادر و مشکلاتی را که در ارتباط با یکدیگر دارند، روایت کرده است.

به این ترتیب می‌توان گفت گرچه فضای داستان در دنیایی تخیلی می‌گذرد اما نویسنده از روابط انسان‌ها هم غافل نبوده است. «موزا» که نوجوانی دورگه است و در آبادی «لاکوتا» زندگی می‌کند، بعد از مرگ پدربزرگش تصمیم می‌گیرد به شهر و پیش پدر خود برگردد و آنجاست که متوجه وجود برادرش «وزا» می‌شود. گرچه «موزا» و «وزا» برادرند، اما تفاوت‌های عمده‌ای با یکدیگر دارند. هرچه «موزا» به زندگی در طبیعت آرام علاقه دارد، «وزا» به زندگی در شهری که همه جای آن را تکنولوژی تسخیر کرده، عادت کرده است. همین موضوع باعث بروز اختلافاتی میان این دو برادر می‌شود. «موزا» در شهر متوجه بیماری خطرناک «وزا» می‌شود و تلاش می‌کند راهی برای کمک به برادر بد خلقش پیدا کند و این تلاش‌هاست که ادامه داستان را زیبا و خواندنی می‌کند.

«موزا» و «وزا» که به همت نشر آفرینگان روانه بازار شده. جزو رمان‌های برگزیده‌ای است که در سال‌های ۲۰۰۵و۲۰۰۶ چهار جایزه ادبی را به انتخاب نوجوانان فرانسه به خود اختصاص داده است.

ناتالی لوژاندر، نویسنده‌ای است که بیشتر آثارش در حوزه علمی- تخیلی قرار می‌گیرند و شاید بتوان تعریفی را که «فردریک پل» در مقدمه کتاب «خواننده نهمین کهکشان» در معرفی داستان علمی- تخیلی به‌کار می‌برد در ارتباط با داستان او دقیقا به‌کار برد. او می‌گوید: «وظیفه داستان علمی- تخیلی بیان آنچه علم خواهد یافت، نیست بلکه باید درخصوص چگونگی و نحوه ‌استفاده نژاد بشر از آن کشف‌ها و اختراع‌ها نظریه‌پردازی کند. در حقیقت علمی تخیلی این وظیفه را بهتر از هر ابزار موجود دیگری انجام می‌دهد. علمی- تخیلی دیدی قوی نسبت به نتیجه‌ها به ما می‌دهد و این کار را هم به خوبی انجام می‌دهد.» از این نظر علمی تخیلی وظیفه مهمی‌بر دوش دارد.

به نظر می‌رسد در رمان «موزا» و «وزا»، ناتالی لوژاندر به خوبی از پس این رسالت برآمده است. همچنین موفق بوده تا علاوه بر پرداختن به یک داستانی در گونه علمی- تخیلی به روابط انسانی نیز بپردازد. یکی دیگر از نکات مهم و قابل‌توجه در این رمان، توجه و محور قرار دادن ادبیات چندفرهنگی است که با شروع کتاب از همان صفحات نخستین توجه خواننده را جلب می‌کند. رمان تقدیمی است به تمام کسانی که برای دفاع از اقلیت‌ها زحمت می‌کشند به ویژه لئو نارد پلتیه سرخپوست لاکوتا آنیشتیتا به که ۳۰ سال است در ایالات متحده آمریکا زندانی سیاسی است.

با توجه به تعریف ادبیات چندفرهنگی که درباره نژادها و اقلیت‌های نژادی یا قومی است در راستای تلاش این‌گونه ادبیات می‌کوشد تا احترام متقابل در میان فرهنگ‌ها و افزایش حساسیت درباره ویژگی‌های مشترک نژادها و اقوام را پدید آورد. به نظر می‌رسد ناتالی لوژاندر موفق بوده که از این‌گونه ادبی نیز بهره کافی ببرد. هر چند از ابتدای اثر ما با «موزای» سرخپوستی روبه‌رو هستیم که رفته‌رفته با محیط پیرامونش و آداب و رسوم قومی و قبیله‌ای‌اش حتی در زمانی که به شهر آمده از طریق خاطرات و گفت‌وگوهای تلفنی‌اش با استنا تلیها، دختر جوانی که در فکر شمن شدن است آشنا می‌شویم. اما در ابتدای فصل دوم «در دشت‌ها» با آغاز جمله‌ای از یک سرخپوست ناشناس نویسنده به طور کامل به ما می‌گوید که با قاطعیت در راستای اهداف داستانی به گونه ادبیات چند فرهنگی گام برداشته است. لوژاندر قبل از شروع این فصل این‌گونه می‌گوید: فرق بین سرخپوستان و سفیدپوستان این است که سفیدپوستان فکر می‌کنند طبیعت به آنها تعلق دارد. درحالی که سرخپوستان فکر می‌کنند، آنها به طبیعت تعلق دارند.

در واقع مجموعه اصولی که در ادبیات چندفرهنگی مورد توجه و اهتمام نویسندگان است در این رمان به خوبی رعایت شده است؛ توجه به درک و پاسداشت هویت‌های فرهنگی، رعایت و احترام نسبت به تفاوت‌های فرهنگی، آماده کردن خواننده (نوجوان) برای زندگی مسوولانه، همچنین دانش ارتباط میان‌فرهنگی و در نهایت چیرگی بر تضاد‌ها برای دستیابی به تفاهم، صلح و مدارا و دوستی میان همه گروه‌ها. نویسنده به خوبی موفق بوده تا در کنار استفاده از گونه ادبیات چند فرهنگی که در این رمان سرخپوستان آمریکای شمالی را مورد توجه قرار داده و با توجه به عوامل ماوراءالطبیعه و عرفان خاص سرخپوستی و تلفیق آن با ژانر علمی- تخیلی که گاه از همین نماد‌ها و المان‌ها بهره‌مند می‌شود داستان یکدست و روانی را پدید آورد که خواندنی و جذاب باشد. در نهایت ما را به تعریف «موزا» کسی که بین دو جهان راه می‌رود و «وزا» «آنکه دوباره متولد می‌شود» می‌رساند.

میترا صادقی