پشت پرده بازار بنزین جهان چه می گذرد

افزایش قیمت نفت خام در بازارهای جهانی اصلی ترین عامل رشد قیمت بنزین است زیرا نوسانات قیمت نفت بیش از دیگر اجزای هزینه تولید بنزین از قبیل مالیات ها, هزینه پالایشگاهی و هزینه های توزیع روی قیمت بنزین اثر دارد

افزایش قیمت نفت خام در بازارهای جهانی اصلی‌ترین عامل رشد قیمت بنزین است. زیرا نوسانات قیمت نفت بیش از دیگر اجزای هزینه تولید بنزین از قبیل مالیات‌ها، هزینه پالایشگاهی و هزینه‌های توزیع روی قیمت بنزین اثر دارد.

اگرچه بازار نفت و بازار بنزین به بازارهای دوقلو مشهور هستند و تحولات قیمت در یكی از بازارها به طور مستقیم روی بازار دیگر اثر دارد اما شرایطی پیش می‌آید كه تغییرات قیمت یك بازار بازتابی روی بازار دیگر ندارد.

در بهار سال ۲۰۰۷ میلادی قیمت هر بشكه نفت برای مدتی ثابت بود و سپس رشد كرد. در همین دوران رشد قیمت بنزین روندی باثبات داشت كه دلیل اصلی آن تجهیزات و هزینه‌های پالایشگاهی است.

نامناسب بودن وضعیت پالایشگاه‌ها در اغلب نقاط دنیا و نیاز آن‌ها به تعمیرات زیربنایی آنها نمی‌توانند با ظرفیت عادی و نرمال خود كار كنند. این مساله سبب كاهش عرضه بنزین در جهان و افزایش قیمت آن می‌شود.

امسال طرح‌های متفاوتی در ایالات متحده آمریكا ارائه شد كه هدف از آنها كاهش قیمت بنزین بود. بیشترین سهم از این طرح‌ها روی تغییر نظام مالیاتی كشورها متمركز شده بود حذف مالیات بردرآمد واردكنندگان نفت و مالیات اجرایی دولت از جمله طرح‌های بسیار مهم در این حوزه بود كه در صورت اجرا می‌توانست قیمت‌ها را تا حد قابل‌قبولی پایین بیاورد.

● قیمت نفت خام و بنزین

قیمت نفت خام در بازارهای جهانی با توجه به سطح عرضه و تقاضا در جهان تعیین می‌شود. در میان مناطق مختلف جهان نیز كشورهایی كه پالایشگاه‌های بزرگ را در خود جای داده‌اند نقش مهم‌تری دارند. عرضه، تقاضا، ظرفیت‌های پالایشگاهی، تجارت، سهم تولید و تولیدكنندگان همگی روی بازار نفت اثر دارند و در این شرایط عملكرد تك‌تك كشورها اثرگذار است.

هزینه تولید و حمل بنزین، هزینه پالایشگاهی به دست آوردن نفت خام، بازاریابی و توزیع را در بر دارد. به علاوه هزینه‌های ایستگاه‌های خرده‌فروشی و مالیات ایالتی و دولت فدرال آمریكا نیز در قیمت بنزین مصرفی در این كشور نهفته است. این وضعیت برای كشورهای دیگر به مالیات‌های مصوب آن كشورها بستگی دارد.

قیمت عرضه بنزین در بازار تمامی هزینه‌ها به علاوه سود تمامی بازرگانانی كه در این حیطه فعالیت می‌كنند را در بر گرفته است. حال باید به دنبال دلیل نوسان قیمت‌ها بود؟

در سال‌های اخیر ما بارها شاهد نوسان قیمت بنزین در جهان بودیم كه مهم‌ترین دلیل آن رقابت میان بازارهای محلی، تغییر تقاضای بنزین در دوره‌ها و فصول مختلف سال، تحولات سیاسی و ژئوپولتیكی جهان و آسیب‌های پالایشگاه‌ها كه منجر به كاهش ظرفیت تولید یا خارج شدن آنها از گردونه كار خواهد شد، است. در سال ۲۰۰۵ میلادی هر یك از عوامل ذكر شده در بالا سهمی از تغییرات بنزین در ایالات متحده آمریكا را داشتند.

طبق پژوهش‌های انجام شده در سال مورد بررسی ۵۳ درصد از رشد قیمت بنزین به دلیل افزایش هزینه تولید نفت خام بود. در این سال مالیات‌ها (دولتی، ایالتی، اجرایی) عامل ۱۹ درصد از رشد قیمت بنزین در بازار مصرف آمریكا بودند.

هزینه‌های پالایشگاهی نیز همین ۱۹ درصد از كل سهم را داشتند و در آخر باید هزینه خرده‌فروشی، بازاریابی، توزیع و سودهای میانی را نام برد كه ۹ درصد از كل تغییر قیمت بنزین را تشكیل می‌دادند. اما با وجود یكسان بودن این عوامل در تمامی كشورهای جهان قیمت این منبع سوخت در كشورهای مختلف متفاوت است.

به گزارش سایت «سی.ان.ان» با وجود اینكه مردم آمریكا برای استفاده از یك گالن بنزین بیشتر از ۵/۱ دلار می‌پردازند اما در كشورهایی مثل ایران و عربستان سعودی مردم كمتر از ۵۰ سنت برای خرید هر گالن بنزین می‌پردازند.

مردم عربستان سعودی برای مصرف یك گالن بنزین ۴۵ سنت و ایرانیان برای مصرف هر گالن بنزین حدود ۳۳ سنت می‌پردازند. در همین زمان مردم ونزوئلا كمتر از ۲۵ سنت برای استفاده از هر گالن بنزین پول پرداخت می‌كنند.

روشن است دلیل پایین بودن قیمت بنزین در یك كشور در مقایسه با دیگر كشورهای جهان یارانه‌های دولتی است. در كشورهایی كه بنزین با قیمت پایین عرضه می‌شود یارانه‌های دولتی مبالغ كلانی است و رانندگان آنها در شرایط بسیار خوبی به سر می‌برند.

اما این تنها یك طرف قضیه است. زیرا حجم زیاد یارانه ها سبب می‌شود تا بودجه دولتی هر روز بیشتر شود و مهم‌تر از این بازار آزاد توان عملكرد مناسب را از دست بدهد. قیمت‌های بالاتر در بازار باز سبب كاهش تقاضای بنزین نمی‌شود.

اگر چنین اتفاقی می‌افتاد فشار دیگری از طرف بازار به قیمت‌ها وارد می‌شد و هر گالن بنزین با قیمتی باز هم بالاتر عرضه می‌شد. كریستوفر راپل، تحلیل‌گر ارشد ژئوپولیتكی در موسسه مشاوره جان هرولد می‌گوید: بدون شك دو سوم از كل تقاضاهای جدید نفت از كشورهایی است كه بازار نفت آنها یارانه‌های كلانی دریافت می‌كنند، بنابراین اگر قیمت هر بشكه نفت خام از ۶۰ دلار به ۸۰ دلار هم افزایش یابد تقاضای این منبع انرژی تغییر چندانی نمی‌كند.

به عبارت دقیق‌تر این قیمت بالاتر تنها هزینه دولت را بیشتر می‌كند و سبب می‌شود آنها مجبور به پرداخت یارانه‌های بیشتر شوند بدون اینكه روی سطح مصرف تقاضا اثر داشته باشد.

از طرف دیگر رشد قیمت‌ها روی كشورهایی اثر دارند كه نرخ رشد مصرف در آنها زیاد باشد. در سال گذشته نرخ رشد مصرف بنزین در آمریكا ۵/۲ درصد اعلام شد بنابراین به‌رغم رشد قیمت هر گالن و گذشتن آن از مرز ۳ دلار (بالاترین حد در تاریخ آمریكا) سطح مصرف تغییر چندانی نكرد اما چین كه نرخ رشد سالانه مصرف در آن ۵/۷ درصد می‌باشد در اثر تغییرات قیمت با مشكلات زیادی مواجه خواهد شد.

البته یارانه‌های دولت چین نیز كمك زیادی در كمتر كردن بحران خواهد بود. دومین كشوری كه نرخ رشد مصرف سالانه آن از دیگر كشورها بیشتر است، عربستان سعودی می‌باشد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا انتهای سال‌جاری نرخ رشد مصرف بنزین در عربستان ۶/۵ درصد خواهد بود. در این میان ایران رتبه سوم را دارد.

نرخ رشد سالانه مصرف بنزین ایران برابر با ۳/۳ درصد اعلام شده است كه رقم بسیار بالایی است. پس از ایران كشورهای روسیه و مصر قرار دارند كه به‌رغم جذب یارانه‌های كلان در بازار بنزین با رشد قابل‌توجهی در نرخ مصرف مواجه هستند.

حال پرسش اینجاست كه ارتباط سهم یارانه‌ها و نرخ رشد مصرف چیست؟ آیا هرچه یارانه بیشتری به یك بازار تعلق بگیرد نرخ رشد مصرف بنزین در آنها بیشتر است یا كمتر؟

كاترین اسپكتور، رئیس استراتژی انرژی در جی‌پی مورگان در این مورد می‌گوید: طی سال‌های اخیر بانك‌ها پژوهش‌های مختلفی در این زمینه انجام دادند. نتیجه پژوهش‌ها از این قرار بود كه نه‌تنها نرخ رشد تقاضا در كشورهایی كه یارانه‌های بنزین كلان دارند بیشتر است بلكه هنگام كاهش نرخ سوبسیدها نرخ رشد تقاضا با سرعت بیشتری افزایش می‌یابد كه نشان از ضعف سیستم دارد.

وی افزود: این وضعیتی است كه تایلند و اندونزی در سال‌های اخیر تجربه كردند و دیگر كشورها باید برای جلوگیری از یك تجربه مشابه به راهكارهای مناسب بیندیشند. اسپكتور ادامه داد: یارانه مثل یك نشانه است، نشانه‌ای كه به مصرف‌كننده می‌گوید ضرورتی برای تعدیل رفتار مصرفی آنها وجود ندارد.

آدام سمنیسكی، اقتصاددان ارشد دویچه بانك معتقد است یارانه‌ها تنها یكی از عوامل افزایش قیمت‌ بنزین در جهان هستند. او عوامل دیگر را این طور نام می‌برد: رشد سریع اقتصاد و صنعت در جهان و افزایش تقاضای منابع انرژی، محدودیت عرضه و كمبود ظرفیت‌های پالایشگاهی از جمله عوامل با اهمیت در رشد قیمت بنزین در جهان هستند.

● ارزان‌ترین فروشندگان بنزین جهان

اروگوئه با نرخ یك دلار و ۹۵ سنت و بریتانیا با ۱ دلار و ۹۲ سنت گران‌فروش‌ترین كشورها در بخش بنزین مصرفی شهروندان هستند. ایران البته پس از تركمنستان و عراق در فروش ارزان‌ترین رتبه سوم را دارد. جدول ذیل برگرفته از گزارش مذكور است كه در آن نام و رتبه ۳۰ كشور ارزان‌فروش بنزین در جهان آمده است.

ترجمه: مونا مشهدی رجبی

منبع: Cga,CNN Money