نماز سفری معنوی تا کوی دوست

« خداوندا ما را در ماه مبارک رمضان به اوقات نمازهای پنجگانه آگاه فرما و به حدود و احکامش که مقرر داشته ای و واجباتش که واجب ساخته ای و شروط و هنگامش که معین کرده ای دانا ساز

در رمضان و به هنگام روزه داری علاوه بر امر مراقبت های خاصی که برای انجام صحیح روزه و رعایت همه شرایط و مراتب آن ضرورت می یابد توجه و نظر به « نماز » و دقت در برگزاری و اقامه آن با تحقق آداب و شرایط این عبادت بزرگ الهی ضروری می گردد.

به دلیل همین اهمیت و ضرورت خاص است که حضرت امام سجاد(ع ) در یکی از دعاهای خویش درباره ماه مبارک رمضان در حالی که پیوسته به بزرگداشت رمضان و ارزش و آثار روزه می پردازد از « نماز » و جایگاه و اهمیت آن و ضرورت مراقبت برای تحقق صحیح این عبادت سخن می آغازد و اینگونه دست نیاز به درگاه پروردگار بی نیاز می گشاید و این سان زبان به زمزمه دعا و درخواست و تمنا باز می کند :

« خداوندا ما را در ماه مبارک رمضان به اوقات نمازهای پنجگانه آگاه فرما و به حدود و احکامش که مقرر داشته ای و واجباتش که واجب ساخته ای و شروط و هنگامش که معین کرده ای دانا ساز.

ای خداوند چنان کن که به هنگام نماز همانند کسانی باشیم که به منازل و مراحل والای آن راه می یابند و همه ارکان آن را رعایت می کنند و آن را به وقت خود به روش و سیره بنده و رسولت حضرت محمد(ص ) در رکوع و سجود و همه فضیلت هایش با کامل ترین وضو و طهارت و در نهایت خشوع و فروتنی به جای می آورند . » (۱ )

برای درک مفهوم و پیام های این دعای شریف توجه به نکات ذیل ضروری می باشد :

۱) حضرت امام سجاد(ع ) در همان حال که از درگاه خداوند متعال توفیق بهره وری از فضایل و ارزش های نهفته در ماه شریف رمضان را می طلبد و از عبادت روزه سخن می گوید موضوع دعای خویش را تغییر میدهد و از حضرت پروردگار تمنا می کند که شناخت و آگاهی جامع و کامل درباره « نماز » را در دل و جانش بنشاند و او را وهمه روزه داران را به مراقبت های لازم برای عمل به این فریضه بزرگ الهی توفیق دهد. همین حالت و موقعیت ـ یعنی دعا درباره رمضان و روزه و یکباره به نماز پرداختن و مضمون و محتوای مناجات را تغییر دادن ـ دلیل روشنی است بر جایگاه رفیع نماز و منزلت و ارجمندی خاص آن در نگاه ژرف و دقیق حضرت امام زین العابدین (ع ).

۲) « روزه » با آن که عبادتی است بسیار بزرگ و دارای آثار ارزشمند روحی و معنوی و اخلاقی لکن پذیرش آن به درگاه الهی مشروط به پذیرش « نماز » می باشد به این ترتیب که اگر نماز آنگونه که شایسته است اقامه گردد و مقبول درگاه حضرت پروردگار واقع شود همه عبادات از جمله روزه نیز مورد پذیرش قرار می گیرد و نه تنها روزه که هر عمل صالح و هر کار نیک و شایسته در ابعاد فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در صورت مقبولیت نماز به پیشگاه حضرت حق پذیرفته می شود و در غیراینصورت راهی به درگاه الهی نمی یابد . (۲ )

این واقعیت نشان می دهد که در ماه مبارک رمضان ضمن مراقبت مستمر از خویش برای انجام روزه باید همواره نسبت به وظیفه ومسئولیت خود درباره نماز آگاه و مراقب باشیم و کوچک ترین قصور و غفلتی در به جاآوردن آن روا مداریم .

۳) جایگاه و نقش و اهمیت نماز از جنبه های مختلف شایسته تفکر و تعمق است و از همین طریق می توان دریافت که چرا این عبادت بزرگ نه در یک ماه و همانند روزه که در همه ماه های سال واجب شده و هرگز محدود به زمان و مکان نمی شود.

در متن فرهنگ و معارف اسلامی آموزه های فراوانی درباره جایگاه و نقش و آثار نماز ذخیره گردیده است که نمونه های ذیل برای معرفت یابی و کسب بینش و آگاهی نسبت به آن کافی می باشد :

▪ نماز ستون دین شماست (۳ )

▪ نماز رحمت الهی را فرود می آورد(۴ )

▪ نماز بهترین وسیله برای تقرب به درگاه خداونداست (۵ )

▪ نماز دژ مستحکم خداوند رحمان است و وسیله ای است برای راندن شیطان (۶ )

تعابیر و عبارات ژرف نهفته در این آموزه ها را مورد مداقه قرار دهید تا بسیار سریع و صریح جایگاه و نقش و آثار نماز را دریابید. ستون دین نام گرفتن نماز فرودآورنده رحمت الهی وسیله تقرب به درگاه خداوند دژ محکم و استوار خداوند وسیله طرد و نفی و رانده شدن شیطان در دل خود نقش حیاتی و محوری و آثار بنیادین این عبادت شریف و عظیم را می نمایانند و بدون نیاز به تشریح و تفسیر اذهان در می یابند که نماز از چه جایگاه و منزلت برخوردار است و چسان آدمی را از معاصی و گناهان پاک می کند و به طی مراتب تقوا و تقرب توفیق می دهد.

۴) با « نماز » در مسیر رشد و کمال قرار گرفتن و به جایگاه و مقام تقوا پیشگان راه یافتن و غرق در لذت های پاک معنوی شدن و رضوان و خشنودی خدا و بهشت جاودان و نعمت های الوان و گوناگون آن را کسب کردن به آسانی و سهولت امکان پذیر نمی باشد. حضرت امام سجاد(ع ) در دعای شریف خویش همه نمازگزاران را به شناخت و بینش می رساند که چنانچه بخواهند به مقامات والای معنوی دست یابند و پاک و وارسته و از همه قیود آزاد و رها گردند باید نمازهایشان را در اول وقت به جا آورند و هیچ تاخیر و غفلتی را در رعایت اوقات این عبادت شریف روامدارند.

همچنین باید به دقت واجبات و ارکان نماز رابشناسند و در رعایت آنها تلاش کنند و نیز باید در انجام وضوی کامل بکوشند و در تحقق رکوع و سجود و همه مراحل نماز هوشیاری و مراقبت ورزند. همچنین باید خشوع و فروتنی در حین عبادت را ـ که موجب می شود نمازگزار به حضور قلب و بهره وری از مفاهیم ناب و تحول زای اذکار و زمزمه ها و حرکات عمیق و پیام گزار این عبادت برسد ـ به خوبی رعایت کنند تا به این وسیله از آغاز تا پایان این « سفر معنوی » در اوج عشق و ایمان و خلوص به پیمودن تمام منازل نماز توفیق حاصل نمایند و به « مقصد اصلی » که « کوی حضرت دوست » است برسند.

پاورقی :

۱ ـ صحیفه سجادیه ترجمه عبدالمحمد آیتی انتشارات سروش ص ۲۶۶ و ۲۶۷ دعای ۴۴

۲ ـ رسول گرامی اسلام حضرت محمد(ص ) درباره نقش « نماز » در پذیرش سایر عبادات و هر عمل صالح و نیک چنین می فرماید : « نماز ستون دین است اگر پذیرفته شود سایر اعمال پذیرفته می شود و اگر پذیرفته نشود سایر اعمال نیز پذیرفته نمی شود. »

۳ ـ نهج البلاغه نامه ۴۷

۴ ـ غررالحکم ج ۲ ص ۱۶۶

۵ ـ نهج البلاغه حکمت ۱۳۶

۶ ـ غررالحکم ج ۱ ص ۱۲۳

« روزه » با آن که عبادتی است بسیار بزرگ و دارای آثار ارزشمند روحی و معنوی و اخلاقی لکن پذیرش آن به درگاه الهی مشروط به پذیرش « نماز » می باشد به این ترتیب که اگر نماز آنگونه که شایسته است اقامه گردد و مقبول درگاه حضرت پروردگار واقع شود همه عبادات از جمله روزه نیز مورد پذیرش قرار می گیرد و نه تنها روزه که هر عمل صالح و هر کار نیک در ابعاد فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در صورت مقبولیت نماز به پیشگاه حضرت حق پذیرفته می شود و در غیراین صورت راهی به درگاه الهی نمی یابد

جایگاه و نقش و اهمیت و آثار ارزشمند « نماز » در جنبه ها و ابعاد مختلف باعث گردیده که این عبادت بزرگ نه در یک ماه و همانند روزه که در همه ماه های سال واجب شود و هرگز محدود به زمان و مکان نگردد.