زن و شهر

درست در زمانی که رابرت ازرا پارک و ارنست برگس با آب و تاب تمام بر طبل نظریه بوم شناختی می کوبیدند و طنین آن جهان گستر می شد, آن هم در شیکاگو ۱۹۱۰ تا ۱۹۳۰, زنان فرهیخته ای بودند که تحقیقات ارزنده ای در باب شهر به فرجام می رساند که به کلی نادیده گرفته شد

● جنسیت و فضای شهری گفتاری در جغرافیای کنار گذاشتن (پرویز پیران)

درست در زمانی که رابرت ازرا پارک و ارنست برگس با آب و تاب تمام بر طبل نظریه بوم شناختی می‌کوبیدند و طنین آن جهان گستر می‌شد، آن هم در شیکاگو ۱۹۱۰ تا ۱۹۳۰، زنان فرهیخته‌ای بودند که تحقیقات ارزنده‌ای در باب شهر به فرجام می‌رساند که به کلی نادیده گرفته شد و امروز جداشده‌ای اینجا و آنجا، آن هم کمرنگ از آن نمی‌یابیم. در زیر سایه سنگین نگاه مردانه به شهر و علم و معرفت و در طوفانی که محققان مرد برانگیخته بودند، ورق کوچک مطالعات زنان، هرگز به سال نرسید. سال‌ها قبل یعنی در دهه ۱۶۴۰ میلادی، این بار در انگلستان جنبش‌های اجتماعی رادیکالی به راه افتاد که برنامه‌های برابری خواهانه ارزنده‌ای داشتند. لیکن هیچکدام روشنایی روز را ندید. بررسی‌های خانم جین آدامز (Jane Adams) در خانه هوول (Hull hause) که آن بر زنان محقق شیکاگو از گذاشت، با توطئه نادیده گرفتنی در خصیصه دنیای مردانه است، روبرو گشت، اشاره به چنین مواردی سرباز ایستادن ندارد و مثنوی هفت هزار بیتی خواهد بود.

مقاله‌ای که این چکیده خلاصه آن است می‌کوشد ضمن اشاره به دنیای مردانه نباشد، آن هم نه محدود به ایران، بلکه در سراسر جهان به تأثیر این دنیای مردانه در معرفت و علم، در سیاست و از همه مهم‌تر در فضای شهری اشاره کند و بیان دارد که چگونه شهرها محصول برنامه‌های شهری مردانه و یا فقدان برنامه اثر اراده مردانه آدمیانی است که دستی در نظام قدرت دارند. در این رابطه ذهنیت ایرانی که در آن مکان به گونه‌ای محصور رخ می‌نماید و لذا فضای بیرون و درون کاملاً از هم گسسته تصویر می‌شوند، رشادتی خواهد شد تا نشان داده شود که زن در جسم و تصویر ایرانی به فضای محصور درون تعلق دارد و تقسیم کار و زندگی بر پایه جنس گرایان همه آدمیان و همه فضاها را گرفته است. در پایان اشاره خواهد شد که در کنار این کلیت فضای مردانه نیز عادلانه نیست.

حضور زنان در اینترنت (مسرت امیرابراهیمی)

۱) اینترنت به مثابه حوزه عمومی جدید ـ اینترنت به عنوان حوزه عمومی جدیدی مطرح می‌شود که دارای ۴ خصوصیت اصلی حوزه عمومی از دیدگاه هابرماس می‌باشد که عبارتند از دسترسی همگانی، آزادی بیان، آزادی ابراز عقیده در مورد مسائل دولت و حضور در حوزه عمومی فارغ از نقش‌های نهادینه اصلی است. اینترنت در واقع باعث به وجود آمدن فضاهای عمومی جدیدی شده که زنان و جوانان همانند اقشار دیگر امکان بحث در مورد مسائل مختلف را با افراد گوناگون می‌یابند. این فضا نوعی دموکراسی به همراه خود دارد که در آن هرکس تنها یک صدا دارد و امکان بحث با هر کسی با هر طرز فکر موجود است (اینترنت به عنوان حوزه عمومی و فضای جدیدی برای ابراز عقیده به عنوان یک شهروند و یک عضو فعال جامعه و نهایتاً به عنوان لابراتواری برای دموکراسی در ایران مطرح می‌شود که زنان و جوانان از اعضای فعال آن به شمار می‌آیند).

۲) حذف بدن و امکان ظهور هویت‌های جدید در فضای مجازی ـ به علت حذف بدن و در نتیجه امکان ناشناس نگاه داشتن هویت واقعی در فضای مجازی اینترنت نوع رفتار و هنجارها متفاوت از فضای واقعی است. در فرهنگ‌هایی که حضور افرد در فضاهای عمومی نشأت گرفته از الگوهای هنجاری و عقیدتی مشخصی است. برخی از افراد جامعه مانند زنان و جوانان به علت شناخته شدن و در معرض قضاوت قرار گرفتن امکان ابراز عقیده و ابراز وجود کمتری پیدا می‌کنند اما در فضای مجازی اینترنت به علت حذف مشخصات فیزیکی و جغرافیایی این آزادی را دارند تا آن طور که مایل هستند خود را ابراز نمایند. هر چند این آزادی بیان نیز در چهارچوب آزادی‌های فرهنگی خاص هر جامعه تعریف می‌شود اما به علت خاصیت جهانی بودن آن دارای تعریفی خاص است (هنجار و هویت زنان و جوانان ایرانی در فضاهای مجازی اینترنت و در ارتباط با هنجار و هویت وی در فضاهای عمومی واقعی).

۳) فضای عمومی، مسائل خصوصی ـ فضای مجازی به علت حذف بدن و نامرئی بودن به آسانی تبدیل به فضای خصوصی می‌شود که افراد بسیاری از مسائل خصوصی خود را در آن مطرح می‌نمایند. اما این فضا در عین حال عمومی‌ترین فضائی است که تاکنون بشر به آن دسترسی داشته است. بنابراین یکی از مسائل مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود دگرگون شدن و ادغام شدن مفاهیم خصوصی و عمومی (اعم از فضا و گفتمان) است (بحث دگرگونی مفاهیم فضا و گفتمان عمومی و خصوصی در زندگی امروز شهری).

۴) جوامع مجازی زنان در اینترنت ـ به علت جغرافیای بدون مرز و مکان اینترنت امکان ایجاد جوامع مجازی و گسترده‌ای در اینترنت وجود دارد که باعث می‌شود همبستگی جدیدی بین افراد فارغ از مکان و فضا به وجود آید. این گونه تعامل‌های مجازی باعث به وجود آمدن جوامع مجازی جدیدی شده است که در آن‌ها حضور افراد متفاوت فارغ از جنسیت، سن، فرهنگ و سلیقه ممکن است، اما تنها شرط شرکت در چنین جوامعی داشتن زبانی مشترک و نیز امکان بیان نوشتاری از طریق کامپیوتر است (ایجاد جوامع مجازی زنان از طریق وبلاگ‌ها و وب سایت‌ها).

● فضای عمومی شهری و زنان (گیتی اعتماد)

فضای عمومی شهری را در ایران می‌توان به دو دوره سنتی و مدرن (تجدد) دسته‌بندی کرد. در دوره اول فضاهای عمومی به طور کلی کم و محدود بودند (بازار، مسجد، قهه‌خانه و غیره). چون عملکردهای شهر سنتی محدود بود و بعضاً در خانه صورت می‌گرفت. اما همین فضای عمومی محدود نیز تقریباً مردانه بود. حضور زنان در بعضی غیرممکن (زورخانه، قهوه‌خانه) و در بعضی کمرنگ بود (مساجد، دارالحکومه و غیره).

در دوران تجدد به دنبال تغییرات اقتصادی ـ اجتماعی، سیاسی و نیاز به عملکردهای جدید، فضاهای عمومی متعددی به وجود آمد (خیابان‌ها، مراکز اداری، پارک‌ها و غیره). اما در این دوره نیز حضور زنان در همه فضاهای عمومی تحقق نیافت و یا لااقل با محدودیت‌هایی روبرو بود.

در این بحث ضمن بررسی فضاهای عمومی (در دوره سنتی و تجدد) به وضعیت زنان (نحوه حضور، امکان استفاده، مشکلات و محدودیت‌ها و غیره) در این فضاها می‌پردازیم و سوالاتی را مطرح و به پاسخ آن می‌اندیشیم.

۱) زنان از فضاهای عمومی شهری چگونه استفاده می‌کنند؟

۲) امکان حضور زنان در فضاهای عمومی تا چه حد میسر است؟

۳) مشکلات حضور زنان در فضاهای عمومی چه می‌باشد؟

۴) این مشکلات تا چه حد فرهنگی و تا چه حد مربوط به قوانین است؟