آتش نشانی هوایی

صحنه ها هیجان آورند یك فروند بالگرد متعلق به یكی از شبكه های تلویزیونی, تصاویری را جهت انعكاس از رسانه ها به ایستگاه مربوطه ارسال می دارد و شما در منزلتان, نه فقط در قالب یك بیننده عادی, بلكه در مقام یك شهروند نگران, با دلهره آن تصاویر را تماشا می كنید

صحنه ها هیجان آورند... یك فروند بالگرد متعلق به یكی از شبكه های تلویزیونی، تصاویری را جهت انعكاس از رسانه ها به ایستگاه مربوطه ارسال می دارد و شما در منزلتان، نه فقط در قالب یك بیننده عادی، بلكه در مقام یك شهروند نگران، با دلهره آن تصاویر را تماشا می كنید ... دود غلیظ از زمین به هوا موج می زند ... و شما از فاصله نزدیكی غرش موتور هواپیماها را می شنوید ... هواپیماهایی كه عمدتاً شبیه شكاری بمب افكن های جنگ جهانی دوم به نظر می رسند در ارتفاع خیلی پایین و فقط كمی بالاتر از نوك درختان و در لابه لای دود و آتش و ناهمواری های مختلف پرواز می كنند و زبانه های آتش را هدف گرفته اند... در این لحظات مقداری مایع قرمز و چسبنده با مزه تند از زیر آن پرنده های با هیبت و درست كمی بالاتر از ارتفاع نوك درختان به بیرون ریخته می شود ... و در میان آن جهنم سوزان می ریزد و لحظه ای بعد آن غول پرنده نیز ناپدید می شود ... تا دقایقی دیگر و با محموله ای دیگر بازگردد و باز هم به قلب آتش بزند ... شاید كه به اراده پروردگار و با همت و تلاش خلبانان جان بر كف، گسترش آتش سوزی و یقیناً ادامه آسیب های جبران ناپذیر آن به این ثروت ملی متوقف گردد. در حقیقت، هنگام وقوع فاجعه آتش سوزی جنگل یا مرتع، همه اهالی منطقه ... همراه باتمامی امكانات و نیروی انسانی و ماشینی موجود در همه نهادها و ارگان های منطقه ای و ایستگاههای مختلف آتش نشانی، دست در دست یكدیگر و با ایثار و از خودگذشتگی بایسته ای كه فقط شایسته ایرانی سرفراز است و با تمام توان خود می كوشند تا به هر شكل ممكن آتش را مهار و از گسترش دامنه آن جلوگیری كنند ... منتها با وجود میلیون ها هكتار جنگل و مرتع طبیعی كه خداوند به این ملت بزرگ ارزانی داشته است، متأسفانه تاكنون در زمینه تشكیل و سازماندهی یگان تخصصی آتش نشان هوایی جنگل ها و مراتع عنایت كمتری مبذول شده است. در نتیجه این تشكیلات كه در غالب كشورهای پیشرفته دنیا به عنوان یك تشكیلات بسیار مهم و استراتژیك دولتی شناخته شده است، در مملكت ما هنوز ناشناخته مانده و شاید هم در اوج مظلومیت و كمبود امكانات لازم، اولین گام های تشكیلات تخصصی خود را به جلو می برد.

به همین دلیل نیز در بیشتر موارد، آن همه تلاش و همبستگی منطقه ای و حتی فرامنطقه ای ناكام مانده و آن نتیجه مطلوب را نمی دهد و سرانجام بخش اعظمی از این منابع خدادادی نصیب زبانه های بی رحم و سركش آتش شده و نابود می شوند. با یك نظر اجمالی به ساختار تشكیلات آتش نشانی هوایی جنگل ها و مراتع در كشورهایی مانند آمریكا، استرالیا، اسپانیا، ایتالیا، كانادا، پرتغال و غیره ملاحظه می شود در هر یك از آنها سازمانی توانمند و دولتی به نام آتش نشانی هوایی برای مقابله با هرگونه آتش سوزی در منابع طبیعی و كنترل كردن و هدایت سایر نهادهای امدادی، حضوری فعال و چشمگیر دارد. علاوه بر آن، در برخی از آن كشورها نیز دهها شركت و تشكیلات خصوصی آتش نشانی هوایی هم كاملاً فعال بوده و در زمان وقوع آتش سوزی ها تحت قرار داد و در اختیار دولت و همراه با تشكیلات دولتی هواپیمایی آتش نشانی برای مهار و كنترل آتش سوزی ها می كوشند...

متأسفانه، در كشور گسترده ما كه دارای میلیون ها هكتار جنگل و مرتع بسیار ارزشمند است تاكنون توجه مسئولان آنگونه كه باید مشمول این مقوله بسیار مهم و حساس كه بدون تردید برای كشور ما هم جنبه حیاتی و كاملاً استراتژیك دارد، نشده است و بخش خصوصی نیز كه چند سالی است مجوز فعالیت های هوایی را دریافت كرده و بخصوص در سال های اخیر شركت های متعدد خصوصی هواپیمایی تشكیل شده و فعالیت هم می كنند. متأسفانه در این زمینه هنوز هیچ گام مؤثر و شناخته شده برنداشته اند. شاید به همین علت است كه هنگام وقوع اینگونه فجایع در اقصی نقاط این سرزمین پرافتخار شاهد هستیم همه برای مقابله با فاجعه می كوشند و ایثار و فداكاری های متعددی از خود بروز می دهند. منتها آتش نیز بی رحمانه ثروت عظیم ملی ما را می بلعد و نابود می كند ... و حاصل تلاشها، فقط به دلیل نبودن امكانات تخصصی لازم ونیروی متخصص كافی، آنگونه كه باید نتیجه مطلوب نمی دهد... و هر سال صدها و شاید هزارها هكتار جنگل و مرتع ملی مملكتمان می سوزد و نابود می شود.

همزمان، گاه به گاه در اخبار تلویزیونی و یا تصاویر رسانه های همگانی كه بروز فاجعه آتش سوزی جنگل یا مرتع در كشوری دیگر را گزارش می كنند عملاً ملاحظه می كنیم تشكیلاتی كه به سهم خود صحنه هایی باورنكردنی از تلاش منظم و جسورانه را در مقابله با آتش سوزی جنگل و مرتع، بخصوص در مناطق سخت و ناهموار و كوهستانی پدید می آورد و در معرض دید عموم قرار می دهد، تشكیلات آتش نشانی هوایی یا هواپیمایی آتش نشانی است و افرادی هم كه آگاهانه و با برخورداری از تخصص ویژه و تجربه بسیار ارزشمند حرفه ای خود با پرنده های آهنین و پرهیبتی مانند هواپیماهای ، DC-۳، AT۸۰۲F، S۲R، M۱۸BF، PB۴Y، C۵۴ و دهها نوع پرنده آهنین بزرگ و كوچك دیگر و با وجود تلاطمات شدید و خطرناك جوی، همچنان در لابه لای كوهستان های گسترده به عمق دود و آتش پرواز می كنند. به عنوان خلبانان آتش نشان و پشتیبانان زمینی آنها شناخته می شوند كه در كشورهای توسعه یافته مجموعه آنها را به صورت یك ارتش قدرتمند و جسور تلقی می كنند سرتاسر آسمان كشور را زیر پوشش پروازهای خود قرار داده اند تا هرگونه آتش سوزی را مهار كرده و كنترل كنند . البته باید اذعان داشت كه حرفه خلبان آتش نشان، مسئولیت بسیار خطیری است كه حتی بین خلبانان باتجربه نیز فقط شمار اندكی شرایط احراز آن را پیدا می كنند.

برای نمونه در آمریكا علاوه بر وجود یك تشكیلات قدرتمند و منسجم دولتی به نام Federal Forestry Aerial Fire Fighting Service، همزمان ، سازمان حفاظت از جنگل ها در هر ایالت نیز به منظور مهار و نشاندن آتش سوزی جنگل ها با بیش از بیست شركت خصوصی هواپیمایی آتش نشانی قرارداد كاری دارد. غالب این شركتهای خصوصی هواپیمایی آتش نشانی ، در ایالت های آریزونا ، كالیفرنیا، اورگان،وایومینگ، آیداهو و مونتانا فعالیت می كنند و از آن پایگاه های هوایی است كه خلبانان و خدمه هوایی جهت انجام مأموریت های محوله به سرتاسر ایالات متحده اعزام می شوند. طوری كه مثلاً در سال ۲۰۰۵ میلادی وقتی كه جنگل های حومه شهر دنور Denver طعمه شعله های آتش شد ، خلبانان و خدمه آتش نشان هوایی نیز مطابق مأموریت محوله، به آن منطقه اعزام شده و هفته های متوالی در میان حصارهای بتنی فرودگاه استان جفرسون Jefferson County Airport یعنی محلی كه در آنجا شرایط دسترسی به منابع آب، هتل با اتاق های كولردار و سرویس غذایی مناسب و سریع وجود داشت برای انجام مأموریت خود مستقر شدند . البته در برخی مأموریت ها نیز خلبانان و خدمه پروازی ذیربط ناچار در چادرها یا خانه های متحرك Mobile Homes كه در جوار یك باند خاكی ولی نزدیك منابع و تسهیلات لازم و موردنیاز كاری، مستقر شده و شاید ماه ها در شرایطی كه امكانات رفاهی برای انجام كار سخت روزانه و این مأموریت بسیار خطرناك برای آنان در میزان حداقل قرار دارد و حتی در ساعات استراحت خود نیز مجبورند گرمای هوا، پشه و غذاهای یكنواخت و كنسروشده را تحمل كنند، اقامت می كنند .

دركشورهای فوق الذكر عمدتاً سه نوع هواپیما برای آتش نشانی جنگل ها و مراتع به كار گرفته می شوند كه عبارتند از :

الف ) هواپیماهای تانكر دوموتوره یا بزرگتر مانند

PB۴Y، DC-۶ ، DC-۳ ، C-۱۳۰ كه از انواع هواپیماهای نظامی یا غیرنظامی به نوع هواپیمای تانكر آتش نشانی تغییر كاربری یافته اند كه از قدیمی ترین انواع هواپیماها در این گونه مأموریت ها شناخته می شوند. البته برحسب نوع هواپیما، این پرنده های آتش نشان می توانند بین ۸۰۰ الی ۳۶۰۰ گالن (۳۰۲۸الی ۱۳۶۲۸ لیتر) آب یا سایر مواد ضدحریق را با خود حمل می كنند. اینگونه تانكرهای هوایی عملیات پروازهای آتش نشانی هوایی را معمولاً با سرعت ۱۲۵ تا ۲۰۰نات (۲۳۱ تا ۲۷۸ كیلومتر در ساعت) انجام می دهند منتها به خاطر ضعف در انجام برخی مانورهای ضروری و مهم مانند كاستن ارتفاع تا حدی خیلی پایین و انجام گردش در لابه لای مناطق كوهستانی لاجرم و حسب المورد محموله ضدحریق درون مخازن خود را از ارتفاع ۱۵۰ الی ۲۰۰پا (۴۶ الی ۶۱ متر ) بالاتر از درختان و عوارض زمینی بر شعله های آتش فرو می ریزند. بزرگترین نوع اینگونه تانكرهای آتش نشانی هوایی دارای امكانات پیچیده با سیستم فروریزی كامپیوتری هستند كه قادرند مواد ضدحریق درون مخزن هواپیما را یا به طور بسیار دقیق و به یكباره Full Drop و یا به صورت دنباله دار و پوششی Line Drop و در مسافتی تا حد یك چهارم مایل (۴۰۰مترمربع ) فرو ریزند.

ب ) هواپیماهای قدرتمند تانكر آتش نشانی یك موتوره یا (single Engine Aerial Tanker(SEAT مانند : Cessna-۲۰۶F، AT۸۰۲F، S۲R، M۱۸BF هستند. صنعت هواپیمایی ، انواع پرنده های شناخته شده به نام SEAT را به عنوان هواپیماهای بال ثابت و سبك باموتور بسیار قدرتمند كه قادر به نقل و انتقال محموله های ۴۰۰ الی ۸۰۰ گالنی (۱۵۰۰ الی ۳۰۰۰لیتری) از كف یا مواد ضدحریق به همه جا هستند، تعریف می كند. هواپیماهای تانكر یك موتوره قادر به انجام عملیات پروازی از باندهای دورافتاده ومیادین باز یا جاده های مسدود شده هستند. با آنكه هواپیمای تانكر یك موتوره نوع AT۸۰۲F به طور مشخص و به منظور انجام عملیات آتش نشانی هوایی درمناطق جنگلی طراحی و ساخته شده است، با این حال باید اذعان داشت كه هواپیماهای تانكر یك موتوره عمدتاً هواپیماهای كشاورزی تغییر كاربری یافته می باشند كه می توانند حسب نوع هواپیما بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ گالن (۱۵۰۰ لیتر تا ۳۰۰۰ لیتر ) آب یا سایر مواد ضدحریق را با خود حمل كنند . اینگونه تانكرهای پرنده قادرند محموله ضد حریق خود را در خلال پروازهای عملیات آتش نشان هوایی با سرعت مطلوب ۱۰۰ تا ۱۳۰ نات (۱۸۵ تا ۲۴۰ كیلومتر در ساعت) انجام داده و با استفاده از نیروی موتور بسیار قدرتمند و توان مانوری بسیار بالای هواپیما، حسب المورد از ارتفاع ۱۰ الی ۸۲ پا (۱ الی ۲۵ متر ) بالای درختان و عوارض زمینی مواد ضدحریق درون مخازن خود را بر شعله های آتش فرو ریزند.

ج ) بالگرد ها ـ بالگرد های كوچك یا متوسط نیز قادرند آب ، كف و یا مواد ضدحریق را در مخازن آویزان در زیر بدنه یا چنانچه تغییر كاربری یافته باشند از طریق مخزن ثابت و درونی حمل كنند . در برخی مأموریت ها به منظور پشتیبانی سرویس های آتش نشان زمینی از هلیكوپترهای كوچك یا متوسط استفاده می شود تا با هدایت كنترولر زمینی و در حالت ایستایی محموله خود را روی نقاط كاملاً مشخص و معین و موردنظر سرویس های آتش نشانی زمینی فرو ریزند و یا پرسنل ذیربط همراه با ابزار و ادوات لازمه را حمل و نقل كنند و یا در صورت بروز شرایط اضطرار برای افراد زمینی یا هواپیماهای عملیاتی به عنوان وسیله سریع نجات و امداد عمل كنند.

در كشورهایی مانند ایران كه جنگل ها و مراتع عمدتاً درمیان كوهستانهای مرتفع و یا نواحی با ارتفاع بالا از سطح دریا قرار گرفته بلكه حتی در كشورهایی كه مناطق جنگل ها و مراتع آن ها غالباً در نواحی هموار و مسطح واقع شده است نیز برای انجام مأموریت های مقابله و كنترل آتش سوزی جنگل ها و مراتع نقش هواپیماهای تانكر سبك و تأثیرات آنها در حصول نتیجه مطلوب، بسیار برجسته و تعیین كننده است زیرا، می توانند در دفعات متعدد و سریع مقادیر قابل توجهی مواد مختلف ضدحریق را از حداقل ارتفاع ممكن برشعله های سركش و روبه گسترش آتش فرو ریزند. چنانچه ارابه فرود اینگونه تانكرهای پرنده به كفشك های مخصوص نیز مجهز شده باشند در آن صورت به سادگی قادر خواهند بود روی یك دریاچه فرود آمده و بارگیری كرده و عملیات را ادامه دهند. در غیر آن صورت نیز قادر هستند در كنار یك رودخانه و یا یك فرودگاه فرعی و خاكی كه آب انبار داشته باشد و یا روی یك جاده مسدودشده كنار دریا یا رودخانه ، فرود آمده و در زمان كوتاهی مخزن هواپیما را پر و بازهم به قلب آتش حمله كنند. به این علت است كه در ساختار تشكیلات آتش نشان هوایی تقریباً همه كشورها محور اصلی عملیات برعهده هواپیماهای تانكر سبك با یك موتور قدرتمند قرار دارد كه برخوردار از حیطه عملیاتی بیشتر وتوان مانوری بهتری در ارتفاع پایین و به روی مناطق كوهستانی هستند.

خلبان فرشید مهام

---