تقریب بین شیعه و سنی در مناسك حج

عبدالكریم بی آزار شیرازی ایادی استعمار آنچنان میان شیعه و سنی در مناسك حج بیگانگی و تفرقه ایجاد كرده بودند كه در موسم حج سال ۱۳۲۲ در مكه حرم امن و امان و جایی كه حتی حشرات و وحوش از تعرض در امانند یك نفر شیعه را به حكم قاضی القضاتِ حجاز, به اتهام نجس كردن خانه خدا گردن زدند

عبدالكریم بی‏آزار شیرازی‏ ایادی استعمار آنچنان میان شیعه و سنی در مناسك حج بیگانگی و تفرقه ایجاد كرده بودند كه در موسم حج سال ۱۳۲۲ در مكه - حرم امن و امان و جایی كه حتی حشرات و وحوش از تعرض در امانند - یك نفر شیعه را به حكم قاضی‏القضاتِ حجاز، به اتهام نجس كردن خانه خدا گردن زدند؛ به گمان اینكه حج شیعه، كربلا و نجف است و شیعه به مكه می‏آید تا خانه خدا را نجس كند. حالت تهوع آن مرد شیعه را حمل بر نجس كردن خانه خدا كردند! در صورتی كه اگر این مرد، شیعه نبود این سوء تفاهم پیش نمی‏آمد و اگر شیعه را آنطور كه هست می‏شناختند، این فاجعه تأسف‏انگیز روی نمی‏داد.

این واقعه، یك فاجعه فردی نبود و بلكه نمونه‏ای بود از احساسات بی‏اساس مخالف و نحوه دادرسی اهل سنت نسبت به شیعه و زنگ خطری برای خطرات بزرگتر به همین خاطر چند سال شیعیان از رفتن به مكّه خودداری كردند. ملك سعود بن عبدالعزیز پادشاه سابق عربستان به تهران آمد، و ملاقات مهمی میان وی و دبیر كل دارالتقریب صورت گرفت. و طی چندین ساعت گفتگو ملك سعود را به سوء تفاهمات بی‏اساس علمای وهابی و اهداف تقریب، واقف كرد. ملك سعود برای جبران فاجعه‏ای كه علمای وهابی مرتكب شده بودند چمدانی پر از هدایا كه در آنها ۱۵ جلد قرآن كریم و قطعاتی از روپوش خانه كعبه ضمیمه شده بود برای حضرت آیت‏اللَّه‏العظمی حاج آقا حسین بروجردی(ره) فرستاد. آیت‏اللَّه بروجردی بجز قرآنها و قطعات پرده خانه خدا، بقیه هدایا را همراه با نامه‏ای كه اینك از نظر می‏گذرانید توسط سفیر عربستان در تهران پس فرستادند و هدیه ملك سعود را با حدیث مفصلی كه وحدت بخش شیعه و سنی در مراسم حج است، پاسخ دادند: «بسم‏اللَّه الرحمن الرحیم. سلام‏اللَّه علیكم و رحمته - أما بعد: فقد بلغنا كتابكم مع السید یوسف بوعلی، و معه حقیبهٔ كبیرهٔ ذكرتم أنها تحتوی علی خمس عشرهٔ نسخهٔ من‏القرآن الكریم، و علی قطع من حزام ستار الكعبهٔ الشریفهٔ، و علی ... ... و أن جلالهٔ الملك أمر بإرسالها إلیّ، فتحیرتُ فی الأمر لأن سیرتی عدم قبول الهدایا من الملوك و العظماء، ولكن اشتمال هذه الهدیهٔ علی‏القرآن الكریم و ستارالكعبهٔ الشریفهٔ؛ ألزمنی قبولها، فأخذت نسخ‏القرآن الكریم و القطع من حزام ستارالكعبهٔ الشریفهٔ، و أرسلت الحقیبهٔ «بما بقی فیها» إلی جنابكم هدیهٔ منی إلی شخصكم، لأكون علی ذكر منكم فی أوقات الصلوات و الدعوات، و لما كان أمر الحج فی هذه السنین بید جلالهٔ الملك؛ أرسلتُ حدیثاً طویلا فی صفهٔ حج رسول‏اللَّه صلی‏اللَّه علیه وآله وسلم، رواها مسلم فی صحیحه و أبو داود فی سننه و یستفاد منه أكثر أحكام الحج إن لم یكن كلها، لترسله الی جلالهٔ الملك هدیهٔ منی إلیه، و تبلغه سلامی و تحیاتی، و أسأل اللَّه عز شأنه أن یؤلف بین قلوب المسلمین، و یجعلهم یداً واحدهٔ علی من سواهم، و یوجههم إلی أن یعملوا بقول اللَّه تعالی: «و اعتصموا بحبل‏اللَّه جمیعاً ولا تفرقوا» و أن یجتنبوا التدابر و التباغض و اتباعالشهوات الموجبهٔ لافتراق الكلمهٔ، و أن یلتزموا بقول‏اللَّه. «یأیها الذین آمنوا إذا ضربتم فی سبیل‏اللَّه فتبینوا، ولا تقولوا لمن ألقی إلیكم السلام لست مؤمناً تبتغون عرض‏الحیاهٔ الدنیا». والسلام علیكم و رحمهٔاللَّه.

بسم‏اللَّه‏الرحمن الرحیم‏

سلام و درود خداوند بر شما باد اما بعد: نامه شما همراه با چمدانی بزرگ كه نوشته بودید محتوی ۱۵ نسخه قرآن كریم و تكه‏هایی از پرده كعبه شریف و هدایای دیگر است توسط آقای «یوسف بوعلی» رسید. مرقوم داشته بودید كه جناب ملك، دستور داده‏اند كه آنها را برای من بفرستید. در این امر تعجب كردم زیرا روش من این نیست كه هدایای پادشاهان و بزرگان را بپذیرم، ولی از آنجا كه این هدیه مشتمل بر قرآن كریم و پرده كعبه شریف بود ملزم به قبول آن شدم و نسخ قرآن كریم و قطعات پرده كعبه شریف را برداشتم و چمدان را با محتویاتش هدیه‏ای باشد به جنابعالی از سوی من، باشد كه مرا در اوقات نماز و دعا یاد كنید. و چون امر حج در این سالها به دست جناب ملك است، حدیثی طولانی در وصف و چگونگی حج پیامبر خدا(ص) را می‏فرستم، كه آن را مسلم در صحیحش و ابوداود در سننش روایت كرده است و بیشتر احكام حج از آن استفاده می‏شود؛ اگر نگوییم تمامی احكام حج، تا هدیه‏ای باشد از جانب من برای جناب ملك. از خداوند عز شأنه می‏خواهم كه دلهای مسلمانان را به یكدیگر پیوند دهد و آنان را در برابر بیگانگان، ید واحده قرار دهد، و متوجه عمل به فرموده خدای تعالی گرداند كه می‏فرماید: «واعتصما بحبل‏اللَّه جمیعاً ولا تفرقوا» «همگی به ریسمان محكم الهی چنگ زنید و پراكنده نشوید.» و از پشت كردن به یكدیگر و دشمنی و پیروی از هواهای نفسانی كه موجب افتراق كلمه می‏شود اجتناب ورزند، و همگی به گفته خداوند ملزم شوند كه می‏فرماید: «یأیها الذین آمنوا إذا ضربتم فی سبیل‏اللَّه فتبیّنوا، ولا تقولوا لمن ألقی إلیكم السلام لست مؤمناً تبتغون عرض‏الحیاهٔ الدنیا». «ای كسانی كه ایمان آورده‏اید! هنگامی كه در راه خدا گام برمی‏دارید نسبت به طرف مقابل تحقیق كنید، و به كسی كه اظهار صلح و اسلام می‏كند نگویید: مسلمان نیستی، آن هم به طمع اینكه سرمایه ناپایدار دنیا را به غنیمت گیرید.» والسلام علیكم و رحمهٔاللَّه‏۱ حسین بروجردی‏ حدیث اهدایی آیت‏اللَّه بروجردی به برادران اهل سنت‏.

حجهٔالاسلام والمسلمین واعظزاده خراسانی دبیر كل «مجمع التقریب» درباره حدیث حج پیامبر(ص) اهدایی آیت‏اللَّه‏العظمی بروجردی رساله‏ای تحقیقی تحت عنوان «حج در سنت» نوشته‏اند كه به فارسی و عربی چاپ و منتشر شده است. این حدیث طولانی كه مجامع حدیثی شیعه و سنی بجز بخاری آن را نقل كرده‏اند حدیثی است مشترك بین شیعه و سنی كه همگی آن را از امام صادق و امام باقر(ع) از جابر صحابی رسول‏خدا نقل كرده‏اند. در این حدیث، حج تعلیمی پیامبراكرم(ص) در حجهٔالوداع از اول تا آخر توصیف شده است و محور و منبعی برای اكثر احكام حج بلكه تمامی آن، میان همه مذاهب اسلامی اعم از شیعه و سنی است. از جمله منابعی كه مناسك حج پیامبر(ص) را در حجهٔالوداع از امام باقر و امام صادق نقل كرده‏اند عبارتند:

۱) صحیح مسلم (۲۰۴ - ۲۶۱ ق) ج ۸ ، ص ۱۷۰ .

۲) سنن ابو داود (۲۰۲ - ۲۷۵ ق) ج ۱ .

۳) سنن دارمی (۱۸۱ - ۲۵۵ ق) ج ۲ ، ص ۴۴ .

۴) سنن ابن ماجه (۲۰۷ - ۲۷۵ ق) ج ۲ ، ص ۱۰۲۲ .

۵) مسند احمد بن حنبل (۱۶۴ - ۲۴۱ ق) ج ۳ ، ص ۳۲۰ .

۶) سنن نسائی (۲۱۵ - ۳۰۳ ق) ج ۵ .

۷) السنن الكبری بیهقی (۳۸۴ - ۴۵۸ ق) ج ۵ ، ص ۶ .

۸) الكافی، كلینی ج ۴ ، ص ۲۴ .

۹) تهذیب الاحكام، شیخ طوسی ج ۵ ، ص ۴۵۴ .

۱۰) من لا یحضره‏الفقیه، شیخ صدوق، ج ۲ ، ص ۱۵۳ و ۱۵۵ .

۱۱) الموطاء، مالك (۹۳ - ۱۷۹ ق) ص‏ص ۲۳۸ ، ۲۴۳ ، ۲۴۵ ، ۲۵۶ .

۱۲) طیقات‏الفقهاء، و اقدی (۱۶۸ - ۲۳۰ ق) ج ۲ ، ص ۱۷۷ ، ۱۸۶ .

۱۳) جامع ترمذی، ج ۴ ، ص ۳۰ ، ۳۳ ، ۸۸ ، ۹۰ ، ۹۴ ، ۹۹ .

۱۴) المستدرك علی‏الصحیحین، حاكم‏نیشابوری (۳۲۱ - ۴۰۵ ق) ج ۱ ، ص ۴۵۵ . ابن كثیر در كتاب «البدایهٔ والنهایهٔ» خود، بیشتر احكام حج را از این حدیث (حجهٔالوداع) استنباط كرده كه مورد استفاده اهل سنت است. متن حدیث جابر به نقل از سنن ترمذی‏

پاورقی‏ها:

۱ - به نقل از مجله رسالهٔ الاسلام قاهره، سال ۸ شماره ۱ ، جمادی‏الآخر ۱۳۷۵، ص ۱۰۷ - ۱۰۵.

۲ - امام خمینی، تحریرالوسیله؛ مناسك حج (چاپ دفتر نشر فرهنگ اسلامی) ص ۱۲۸ و اینكه نظر امام خمینی این است كه شیعه باید برای شیعه ذبح كند به این جهت است كه هر كس باید اعمالش را طبق مذهب مورد اعتقادش آن هم بطور صحیح انجام دهد، و در مسأله ذبح و تسمیه، شرایط بعضی از فرق اهل سنت با شیعه فرق می‏كند، والّا امام خمینی صریحاً ذبیحه برادران اهل سنت را حلال می‏دانند و در تحریرالوسیله ج ۲۰ ، ص ۱۵۴ می‏فرمایند: «در اینكه آنچه در دست مسلمان گرفته می‏شود مباح است، فرقی ندارد كه مسلمان شیعه باشد یا سنی كه معتقد به طهارت پوست مردار با دباغی است و ذبح اهل كتاب را حلال می‏داند و شرایطی را كه ما در ذبح معتبر می‏دانیم رعایت نمی‏كند.»

---