چرخش فرهنگ ها در مدار ۳۶۰ درجه

شاید امروزه باور این موضوع که فرهنگ ها و خرده فرهنگ های جدیدی توسط اینترنت, ماهواره و تکنولوژی نوین وارد تعاملات جهانی شده, سخت نباشد

شاید امروزه باور این موضوع که فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های جدیدی توسط اینترنت، ماهواره و تکنولوژی نوین وارد تعاملات جهانی شده، سخت نباشد. تعاریف جدید از دوستی، اخلاق و رفتار، هنر، دین، ملت، تعلق خاطر، ارتباطات و در مجموع آنچه در قالب فرهنگ و تعاملات بشری گنجانده می‌شود، دیگر لزوما از سوی روشنفکران و اندیشمندان، آن هم توسط روزنامه‌ و کتاب طراحی و ارائه نمی‌شود، بلکه بیش از آن، توسط تایپ و کلیک آن هم عموما به وسیله کاربران جوان اینترنت نشر و بسط داده می‌شوند.

حال این نشر فرهنگی می‌تواند در قالب چت و گفت‌وگو باشد یا در قالب مقاله، عکس و فیلم تخصصی و حتی شخصی، اما مهم این است که تعاملات جهانی وارد فاز جدیدی از روش‌ها شده که مدیریت آن را خود طرفین رابطه و در کل مردم جهان در اختیار دارند، از همین رو می‌توان این نوع شکل‌گیری فرهنگ و روابط اجتماعی را هم فرصت دانست و هم تهدید؛ فرصتی برای ارتباط مستقیم با مردم، از فرهنگ‌ها و جوامع مختلف و تهدیدی برای فرهنگ‌های غنی اما سنتی و فرهنگ‌هایی که در تعاملات اینترنتی قدرت و ظرفیت کافی برای جلب کاربران و به ویژه جوانان در دنیا را ندارند. به گزارش ایسنا، بر اساس آمار اعلام شده از سوی مرکز آمار جهانی اینترنت (INTERNATIONAL WORLD STATS)، ایران در میان ۲۰ کشور دارای بالاترین تعداد کاربران اینترنتی، رتبه هفدهم را به خود اختصاص داده است.

این مرکز در آخرین گزارش خود، تعداد کاربران اینترنت در ایران را ۲۳ میلیون نفر اعلام کرده که این تعداد بیش از ۵۰ درصد کل کاربران اینترنتی منطقه خاورمیانه را شامل می‌شود. پذیرش این مطالب که از سوی محمد سلیمانی ـ وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ـ اعلام شده و اذعان به این که اکثر جمعیت کاربران اینترنت در کشور را جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند، بیش از هر چیز ضرورت تحلیل و مدیریت محتوایی و کیفی کاربری اینترنت در کشور را مورد تاکید قرار می‌دهد .

اگر در حوزه تعداد کاربران و ضریب نفوذ اینترنت در کشور آمار رسمی و غیررسمی متناقضی ارائه می‌شود، ‌متاسفانه درباره کیفیت کاربری اینترنت یا به زبان ساده، نحوه استفاده کاربران از اینترنت در کشور هیچ آمار رسمی و قابل اتکایی وجود ندارد. اخباری که در این زمینه هر از چند گاهی منتشر می‌شوند، حاکی از آن است که اغلب کاربران اینترنت در کشور وقت خود را برای چت کردن، بازدید از سایت‌های سرگرمی و یا دریافت و ارسال ایمیل (پست الکترونیکی) صرف می‌کنند.

اخباری که به نظر می‌رسد، شواهد موجود جامعه موید صحت آن‌ها باشد. اگر چه پرداختن به مقوله بازتعریف جهانی فرهنگی و سهم فرهنگی کشور در آن و نیز کمیت و کیفیت کاربری اینترنت، اهمیت ویژه‌ای دارد، اما هدف این گزارش به نوعی مورد توجه قراردادن تشکیل جوامع اینترنتی با آداب، قوانین و چارچوب‌های مختلف است که اغلب امکانات لازم برای طرح و ارائه افکار و عقاید آزادانه کاربران خود را فراهم می‌کنند. حتی اگر این نظرات مغایر و در تضاد با اعتقادات و ارزش‌های پذیرفته شده در جامعه واقعی باشند.

در این جوامع که قالبی کلی ولی با روش و جزییات متفاوت را ارائه می‌کنند، اصل کلی دعوت افراد برای دوستی یا دعوت دوستان سابق برای ایجاد ارتباط مستمر و آسان از طریق تنها چند کلیک است.

ORKUT،YAHOO۳۶۰،FACEBOOKو CLOOB چند نمونه از این دست جوامع هستند که به نظر می‌رسد در میان کاربران ایرانی طرفداران و اعضای فراوانی دارند.

اگر از دیدگاه عده‌ای که همواره با ابعاد مختلف فناوری‌ها و تکنولوژی‌های جدید نظیر اینترنت که از نظر آن‌ها ابزار ترویج فساد و ناهنجاری است، بگذریم و بپذیریم که اعمال فیلترینگ و محدودیت در دسترسی به سایت‌ها و مجامع اینترنتی، راهکار موثر و بادوامی برای ایجاد مصونیت از تهدیدهای ارتباطات اینترنتی نیست، نگاهی دقیق‌تر به ابعاد اجتماعی و فرهنگی پدیده زندگی مجازی، دلایل ریشه‌ای گرایش کاربران به خصوص جوانان و نوجوانان به عضویت در جوامع اینترنتی و به نوعی اعلام موجودیت در دنیای مجازی را نمایان می‌کند.

اعضای جوامع اینترنتی نظیر ۳۶۰ YAHOO با امکاناتی که در فضای مجازی خود در اختیار دارند، می‌توانند مطالب و دیدگاه‌های خود را در موضوع‌های گوناگون در قالب وبلاگ، BLAST (نقطه نظر)، علاقمندی‌ها، لینک‌های اخباری و اطلاع‌رسانی بروزرسانی شده (فیدها) و به اشتراک گذاشتن تصاویر، به دیگر اعضا و بازدیدکنندگان از صفحه اینترنتی خود، ارائه کنند. بازدیدکنندگان از این صفحات نیز می‌توانند نظرات خود را در پاسخ به مطالب وب سایت دوستان خود ارسال کنند که معمولا برای تمامی بازدیدکنندگان به نمایش درمی‌آید.

جذابیت امکانات و میزان بازدیدها از مطالب این جامعه اینترنتی به حدی است که عده قابل توجهی از کاربران که باز عموما از میان جوانان هستند، سلام و احوالپرسی، تبریک تولد و ازدواج و حتی تسلیت و تعزیت خود با دوستانشان را از این طریق به انجام می رسانند و این تعامل مجازی جای گفتگوی تلفنی و حضوری را برای این افراد براحتی اشغال کرده که به نوبه خود جالب و در خور توجه است.

این نوع تعاملات و تبادل افکار و عقاید بین دوستان و آشنایی کاربران مختلف با دیدگاه‌های متفاوت، به نوعی یکی از جنبه‌های مثبت اینترنت و بهره‌برداری از آن است. اما در این میان نکات ویژه‌ای وجود دارد که توجه و بررسی دقیق و علمی آن ضروری است. از آن رو که بی‌توجهی به آن می‌تواند باعث بروز ناهنجاری فرهنگی در دنیای مجازی و پس از آن لطمه فرهنگی در دنیای واقعی شود، هر روزه تعداد زیادی از کاربران و اعضای جوامع اینترنتی با اسم و هویت متفاوت و حتی مغایر با هویت اصلی و واقعی خود، بخشی از اوقات فراغت خود را صرف تبادل اطلاعات و ارتباطات در این جوامع می‌کنند، در حالی که تقریبا هیچ مدیریت جامعی از سوی نهادهای فرهنگی کشور در جهت غنی‌سازی اوقات فراغت در دنیای مجازی و فرهنگ‌سازی مناسب برای استفاده از اینترنت و جوامع مجازی صورت نگرفته است و جوانان و نوجوانان کاربر، گاهی از فضای آزادانه اینترنت برای ابزار عقاید و یا ترویج فرهنگ‌هایی استفاده می‌کنند که امکان ارائه آن در دنیای واقعی وجود ندارد.

با یک جست‌وجوی ساده می‌توان هزاران صفحه اینترنتی از جامعه مجازی ۳۶۰ YAHOO یافت که در ابعاد مختلف انحرافات جنسی، فرهنگی و اجتماعی ارائه و ترویج شده است.

«شاهین» ـ دانشجوی سال پنجم پزشکی عمومی ـ که از اعضای فعال ۳۶۰ YAHOO است، در گفت‌وگو با ایسنا، امکان پیدا کردن دوستان قدیمی توسط سرویس‌های جست‌وجوی جوامع اینترنتی نظیر ORKUT و ۳۶۰ YAHOO را جالب و مفید می‌داند، اما درباره برخی صفحات انحرافی در این جوامع می‌گوید: اولین بار شاید دیدن چنین صفحاتی غیرقابل باور باشد، اما صفحه‌هایی که در آن به طور مثال افراد منحرف جنسی با تبلیغ و ترویج نوع خاصی از رابطه جنسی، حتی با ارائه شماره تماس به دنبال یافتن شریک یا شرکای جنسی خود هستند، به وفور یافت می‌شود.

وی ادامه می‌دهد که عرفان‌ها، مذاهب، اعتقادات سیاسی و اجتماعی دیگری نیز در این جوامع اینترنتی وجود دارند که با وجود تضاد و مغایرت اساسی با اصول ملی، دینی و فرهنگی جامعه و حتی گاهی حقوق انسانی، به راحتی در دسترس نوجوانان و جوانان قرار می‌گیرند.

معاون فرهنگی ـ اجتماعی سازمان ملی جوانان که تقریبا اولین و مهم‌ترین نهاد متولی امور مختلف جوانان در کشور است، اطلاعی درباره ۳۶۰ YAHOO ندارد،می‌گوید: اگر وارد مصداق‌ها در حوزه ارتباطات مجازی شویم، قطعا موارد زیادی وجود دارد که ما از آن‌ها اطلاعی نداریم، اما مدعی هستیم که سازمان ملی جوانان کلیت اتفاقی که در فضای مجازی می‌افتد را می‌شناسد. دکتر علیرضا عصارنیا اعلام می‌کند که طراحی حوزه مشارکت‌های اجتماعی جوانان در سازمان ملی جوانان کاملا مجازی خواهد بود.

وی به تاثیر مقطعی و جامع نبودن اعمال فیلترینگ سایت‌های انحرافی به عنوان یکی از ابزار کنترل و مدیریت فضای مجازی اشاره می‌کند و مهم‌ترین و موثرترین راهکار را واکسینه کردن جوانان در برابر انحرافات فضای مجازی می‌داند.

وی می‌گوید: باید سطح فکری و آرزوهای جوانان را ارتقا دهیم تا در برابر افکار و امیال کوچک، خود را نبازند و این کار را با تقویت نهاد خانواده و هویت فردی و اجتماعی جوانان امکان‌پذیر است. اما چرا بسیاری از کاربران جوان اینترنت در کشور، هویت خود را در جوامع اینترنتی تغییر می‌دهند؟ آیا دلیل این جعل هویتی، مخفی ماندن هویت واقعی است یا سرخوردگی و گریز از هویت واقعی؟ دکتر ملیحه شیانی ـ جامعه‌شناس و استاد دانشگاه ـ در پاسخ به این سوال می‌گوید: هویت هر فرد در جامعه متاثر از عناصر مختلف ملی، مذهبی، خانوادگی و ویژگی‌های فردی و غیره است. متاسفانه احساس می‌شود که در جامعه، عوارض و پیامدهایی از بحران هویت و شکل‌ نگرفتن یا تناقض ابعاد هویتی قابل رویت است. عضو گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه تهران ادامه داد

جوان امروزی که به تماشای ماهواره می‌نشیند و در حالی که از اینترنت استفاده می‌کند که شاید آموزش کافی و فرهنگ لازم برای استفاده از آن را ندارد، دچار یک سردرگمی هویتی و شخصیتی می‌شود که ما شدت آن را در ارتباطات مجازی می‌بینیم. وی با بیان این که جوان سعی می‌کند، خلاءهای اجتماعی یا روابط اجتماعی‌اش را با قرار گرفتن در فضای مجازی پر کند، می‌گوید: جوانان به دنبال برخی آرمان‌ها، ایده‌آل‌ها و الگوپذیرهایی هستند که چون ممکن است از نظر جامعه پذیرفته نشود، هویت خود را مخفی می‌کنند، بنابراین در فضای مجازی، جوانان به دنبال کسانی هستند که با آن‌ها اشتراک فکری داشته باشند.

عضو گروه پژوهش رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزستی می‌افزاید: عضویت در جوامع اینترنتی در واقع تریبونی در اختیار جوانان قرار می‌دهد تا اطلاعات و افکار مشترک بین همفکران ردوبدل شود. حتی این همفکری می‌تواند در جهت تشکیل گروه‌ها و باندهایی باشد که مورد پذیرش جامعه نیست.

دکتر شیانی با انتقاد از نبود توجه کافی مسوولان حوزه جوانان به وضعیت کاربری اینترنت و آنچه در جوامع اینترنتی می‌گذرد، بر لزوم ارائه آموزش‌های لازم برای استفاده صحیح از اینترنت و ارتباطات مجازی تاکید و اظهار می‌کند: چه بخواهیم و چه نخواهیم، فناوری‌هایی مانند ماهواره و اینترنت وارد جامعه ما شده، در حالی که فرهنگ استفاده از آن‌ها همگام با آن‌ها وارد نشده است، لذا برای نهادینه شدن این فرهنگ توجه به آن سوی نهادهای رسمی فرهنگی، دانشگاهها و مراکز آموزشی و رسانه‌ها کاملا مورد نیاز است.

وی درباره عوارض وابستگی به دنیای مجازی می‌گوید: دور شدن از هویت واقعی افراد،و سست شدن روابط اجتماعی در جامعه مدنی از عوارض نامطلوب این وابستگی است. اما اگر این ارتباطات به عنوان یک تاکتیک و شیوه نوآور برای ارتباط گرفتن باشد، مفید خواهد بود.

وی می‌افزاید: در کنار آموزش و فرهنگ‌سازی برای استفاده صحیح از ارتباطات اینترنتی، باید اقدامات لازم برای ایجاد بستر و زمینه ابراز عقاید و ارتباطات آزادانه‌تر افراد جامعه واقعی صورت گیرد. دکتر شیانی در پایان تاکید می‌کند که تعامل و همکاری سازمان‌ها و نهادهای فرهنگ‌ساز با افراد مخاطب و وجود بستر لازم برای ابراز عقاید و افکار می‌تواند، فرهنگ استفاده از تکنولوژی‌های جدید، مانند اینترنت را نهادینه کند.

توجه به ابعاد مختلف تعاملات اینترنتی جوانان، در حالی به عنوان یک خلاء در جامعه احساس می‌شود که به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در پایان برنامه چهارم توسعه کشور یعنی پایان امسال، ضریب نفوذ اینترنت در جامعه ۳۰ درصد خواهد بود. بدیهی است، اگر سازمان‌ها و نهادهای مسوول و متولی امور جوانان کشور و در راس آن‌ها سازمان ملی جوانان، برنامه‌ریزی جامع و مفیدی برای مدیریت فرهنگ‌سازی در حوزه فضای مجازی نداشته باشند، سردرگمی و تعارضات هویتی کاربران جوامع اینترنتی، زیاد طول نخواهد کشید و فرهنگ‌های برنامه‌ریزی شده دنیای مجازی، این کشمکش هویتی را به سود خود به پایان خواهند برد .

در پایان این سوال از برخی مسوولان باقی می‌ماند که آیا هنوز در واقعی بودن دنیای مجازی تردید دارید؟