خوشه‌بندی برای یارانه‌ها

بعد از اعلام خوشه‌بندی خانوارهای ایرانی بر حسب درآمدها، مرکز آمار اعلام کرد که مردم می‌توانند به این سایت مراجعه کنند، یا به شماره‌های خاصی زنگ بزنند و از وضعیت خوشه‌بندی …

بعد از اعلام خوشه‌بندی خانوارهای ایرانی بر حسب درآمدها، مرکز آمار اعلام کرد که مردم می‌توانند به این سایت مراجعه کنند، یا به شماره‌های خاصی زنگ بزنند و از وضعیت خوشه‌بندی خود باخبر شوند.

افرادی که متوجه شدند در خوشه سوم، یعنی در میان سی درصد بالای درآمدی قرار دارند، معترض شده‌اند. سایت‌ها و روزنامه‌ها پر است از مواردی که فردی فلان مقدار درآمد دارد و فلان مقدارش را اجاره می‌دهد و فلان قدر قرض هم دارد و با وجود این در خوشه سه قرار گرفته است. بخشی از این مشکلات البته ناشی از طراحی ناکامل آن است. در طراحی و اعمال قانون هدفمند کردن یارانه‌ها بسیاری از جزئیات فراموش شده است یا حداقل به صورت شفاف توضیح داده نشده است. اما بخش دیگر این مشکلات قطعا به واقعیات اقتصاد ایران بر می‌گردد.

همان طور که پیش‌بینی می‌شد افرادی که از موقعیت خود در خوشه‌ها ناراضی هستند، عمدتا افراد ساکن در شهرهای بزرگ هستند که نسبت به افراد ساکن روستاها و شهرهای کوچک درآمد بیشتری دارند. این افراد دسترسی بیشتر به روزنامه‌ها و اینترنت دارند و می‌توانند اعتراض خود را علنی کنند. بسیاری از ساکنان شهرهای کوچک و روستاها نمی‌توانند اعتراض خود به سیاست‌ها را علنی کنند. مثال‌های متعددی از این عدم تعادل‌ها می‌توان یافت. به عنوان نمونه در نظر بگیرید که هر گاه قیمت کالاهای کشاورزی در بازار بالا می‌رود، اعتراضات زیادی علنی می‌شود. معمولا در این موارد با واردات این کالاها سعی می‌شود به اعتراضات پاسخ داده شود. در حالی که اعتراضات بزرگ‌ترین ضرر‌کنندگان سیاست واردات کالاهای کشاورزی، یعنی کشاورزان، به ندرت در اخبار منعکس می‌شود. در نتیجه اکثر سیاست‌های اقتصادی دهه‌های اخیر به ضرر کشاورزان و به نفع ساکنان شهرهای بزرگ بوده است.

خانواده‌های ساکن شهرهای بزرگ که در خوشه سوم قرار گرفته‌اند قطعا هزینه‌های بالاتری هم دارند. نگاهی به وضعیت مسکن خانوارها این تفاوت را روشن می‌کند. حدود ۶ درصد خانوارهای روستایی اجاره نشین هستند. در حالی‌که این نسبت در شهرها ۲۴ درصد است. همچنین اجاره بها در شهرها، به خصوص در شهرهای بزرگ، بالاتر است. این امر در مورد سایر کالاهای خدماتی هم صادق است. البته بالا بودن این هزینه‌ها به این دلیل است که در این مناطق امکان کسب درآمد بیشتر است. افراد برای کسب درآمد به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند و این باعث افزایش هزینه‌های کالاهای غیر‌قابل انتقال در این مناطق می‌شود.

اگر در توزیع یارانه نقدی فقط درآمد مورد توجه قرار گیرد و هزینه‌ها فراموش شود ممکن است سطح رفاه برخی از خانوارهای مناطق شهری افت زیادی بکند. جواب اقتصادی به این مساله این است که این افراد باید با ساکن شدن در مناطق دیگر هزینه‌های خود را کاهش دهند. مشکل اینجا است که این امر گاهی می‌تواند زمان بر و هزینه بر باشد. افراد زیادی در مناطق شهری سرمایه‌گذاری زیادی روی انواع خاصی از سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی (تحصیلات و تجربه کاری) کرده‌اند که فقط در مناطق شهری و به خصوص شهرهای بزرگ بازده دارد. اگر این افراد مجبور به ترک شهرهای بزرگ شوند، قدرت تولید اقتصادی خود را از دست می‌دهند.

با آنچه گفته شد سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا این واقعیت که هزینه‌های زندگی در برخی مناطق بالاتر است، باید در خوشه‌بندی وارد شود؟

با وجود مشکلاتی که تقسیم پول بر مبنای درآمد دارد، به نظر من جواب به این سوال منفی است. تقسیم منابع حاصل از کاهش یارانه‌های پرداختی بر مبنای هزینه‌ها اشکالات زیادی دارد. مهم‌ترین اشکال آن این است که اگر به افرادی که هزینه‌های بالا دارند، پول بیشتری پرداخت شود، ثروتمندان بیش از فقرا دریافت خواهند کرد. تفکیک هزینه‌ها به هزینه‌های ضروری و غیر ضروری، راه‌حلی که گاه به آن اشاره می‌شود، اگر بخواهد با صحت قابل قبولی اجرا شود، نیازمند اطلاعات زیاد، بسیار هزینه بر و در نتیجه از نظر اقتصادی غیر ممکن است.

اینکه چه راه‌حلی می‌تواند هزینه‌های این سیاست را کمتر کند، سوالی است که هر کس پاسخ قانع‌کننده‌ای برایش داشته باشد، با کمال میل از آن استقبال می‌کنم.

حسین عباسی

http://irpdonline.wordpress.com