معرفی امکانات و کارکردهای کتابخانه دیجیتالی آکسفورد

مقاله پیش رو به معرفی امکانات و کارکردهای کتابخانه دیجیتالی دانشگاه آکسفوردمی پردازد و اطلاعات موجود در آن نیز از سایت کتابخانه مربوطه استخراج شده است

مقاله پیش رو به معرفی امکانات و کارکردهای کتابخانه دیجیتالی دانشگاه آکسفوردمی پردازد و اطلاعات موجود در آن نیز از سایت کتابخانه مربوطه استخراج شده است. ابتدا کتابخانه مورد نظر معرفی و وظایف و کارکردهای آن بیان شده و در ادامه در مورد مجموعه دیجیتالی‌‍، نسخه های خطی، همکاری بین کتابخانه ای، تحویل مدرک و فهرست های موجود در آن کتابخانه بحث می شود.

● مقدمه

کتابخانه دیجیتالی[۲] آکسفورد به عنوان یک واحد جدید خدمات کتابخانه ای دانشگاه آکسفورد[۳] عملا در جولای ۲۰۰۱ تشکیل شد. این کتابخانه یکی از اجزای کلیدی استراتژی الکترونیکی کردن خدمات کتابخانه دانشگاه آکسفورد به حساب می آید. که به منظور ایجاد چهارچوب فکری و همچنین توسعه زیرساختهای فنی برای خدمات پیشرفته، امکان دسترسی پیوسته به مجموعه وسیع کتابخانه پژوهشی دانشگاه می باشد. به این ترتیب، کتابخانه دیجیتالی یک نقش اساسی در هماهنگی و تحرک در دیجیتالی کردن فعالیتها در دانشگاه خواهد داشت.

کتابخانه دیجیتالی آکسفورد در نظر دارد، مجموعه مهمی از منابع دیجیتالی برای دسترسی پیوسته محلی و دوردست تهیه نماید. همانند توسعه مجموعه سنتی، تداوم بلند مدت و دسترسی همیشگی از اهداف اصلی کتابخانه دیجیتالی به حساب می آیند. بنابراین به کارگیری استاندارد ها در فرآیند تبدیل و توصیف منابع دیجیتالی برای تامین اعتبار پروژه هایی که از طریق کتابخانه دیجیتالی یا با حمایت آن تأمین اعتبار می شوند حیاتی می باشد.

● وظایف اصلی کتابخانه دیجیتالی آکسفورد:

▪ دسترسی به منابع دیجیتالی

▪ دیجیتالی کردن متمرکز منابع کتابخانه

▪ توسعه و برقرار کردن استانداردی برای منابع دیجیتالی کتابخانه دیجیتالی

▪ تدارک امکان دسترسی قوی و دائمی به منابع دیجیتالی

▪ ساخت حجم وسیعی از منابع دیجیتالی از مجموعه های دانشگاه برای سرویس دادن به پژوهش، آموزش و یادگیری از طریق حمایت دانش پژوهان و دانشجویان دانشگاه و غیره در تعقیب اهداف علمی خود

▪ نظارت بر وجوه توسعه برای ایجاد و افزایش مواد دیجیتالی

▪ حمایت از پژوهش و فعالیتهای کتابخانه در جهت تأمین مالی برای دیجیتالی کردن بیشتر

▪ خدمات توصیه و مشاوره ای برای پروژه های دیجیتالی کردن

کتابخانه دیجیتالی دارای نقش کلیدی در توسعه کتابخانه مرکب که از همه منابع کتابخانه ای به شکل چاپی، میکرو (فیلم و غیره) و الکترونیکی (هم دیجیتالی خالص و هم برگردانده شده به شکل دیجیتالی) دارا می باشد. این امر همچنین موجب گسترش مجموعه های کتابخانه دیجیتالی آکسفورد در سراسر دنیا شده است که به شهرت بین المللی دانشگاه آکسفورد و حفظ و گسترش برتری آن کمک می کند.

کتابخانه دیجیتالی آکسفورد در حال استقرار یک سری خدمات داخلی برای حمایت از ایجاد منابع دیجیتالی از منابع موجود در کتابخانه های دانشگاه آکسفورد از قبیل:

▪ سرویس اخذ تصویر دیجیتالی متمرکز برای انواع گوناگون تصویر ساکن (سیاه وسفید/ دوجوهره ،خاکستری با سایه های مختلف و رنگی) است که این سرویس در حال حاضر در استودیوی کتابخانه بودلین صورت می پذیرد.

▪ توصیه و مشاوره روی جنبه های کلیدی توسعه و تولید (منابع دیجیتالی) شامل دیجیتالی کردن، سازماندهی اطلاعات، ذخیره کردن، تحویل Online ، اداره کارهای جاری، ثبت هزینه ها و درآمدها

▪ استقرار سیستم کتابخانه دیجیتالی قوی و انعطاف پذیر جهت اطمینان از دسترسی کامل و دائمی به منابع دیجیتالی

▪ تدارک مکانیسم قوی و مطمئن و بایگانی جهت پروژه های کتابخانه ای دیجیتالی کتابخانه دانشگاه آکسفورد با همکاری خدمات کامپیوتری این دانشگاه

▪ ارزیابی، توسعه و تدارک ابزار (نظیر ارتقای تصاویر) برای دسترسی به انواع مختلف اطلاعات طی فرآیند تولید دیجیتالی

▪ برقراری ارتباط بین کتابخانه دیجیتالی با منابع ذیربط جهت توسعه و انبار کردن

۱) مجموعه های دیجیتالی[۴]

کتابخانه آکسفورد به دلیل شهرت مجموعه های پژوهشی اش در سطح بین المللی مجددا تجدید شد و بخصوص آن منابعی که در کتابخانه بودلین وجود دارد که تقریبا پشتوانه ای است که طی ۴۰۰ سال جمع شده است. کتابخانه سابقه طولانی در دیجیتالی کردن پژوهشها دارد و یک سری از تحقیقات کتابخانه، در زمینه دیجیتالی کردن منابع اولیه متمرکز شده است.

باوجود اینکه این مجموعه ها بطور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرند ولی درخواستهای روشنی برای یکپارچه سازی بیشتر این مجموعه های پراکنده وجود دارد. کتابخانه دیجیتالی آکسفورد در نظر دارد ساختاری برای کتابخانه دیجیتالی که امکان دسترسی متمرکز به منابع دیجیتالی، منابعی که خود کتابخانه فراهم می سازد و همچنین منابعی که در خارج فراهم می گردد ایجاد نماید. به کارگیری استانداردهای اعمال شده برای اطلاعات توضیحی (مثل دسته بندی اطلاعات در گروههایی چون EAD وTEI, XML) یک پیش شرطی برای گردآوری محسوب می شود. به این ترتیب، مجموعه های دیجیتالی موجود ممکن است به تدریج با یک مکانیسم بازیابی یکپارچه به داخل ساختار عمومی انتقال یابد.

● نسخه های خطی[۵] قدیمی دانشگاه آکسفورد

این سایت ۸۰ جلد از نسخه های خطی قدیمی موجود در انستیتوهای وابسته به دانشگاه آکسفورد را که مستقیما از نسخه اصلی آنها اسکن شده است را جهت استفاده قابل دسترس می سازد.

● طرح همکاری ایجاد متن- Online کتابهای انگلیسی قدیمی

این طرح با مشارکت دانشگاه آکسفورد و میشیگان تحت عنوان همکاری ایجاد متن Online کتابهای انگلیسی قدیمی [۶] با هزینه موسسات مشارکت کننده از سال ۲۰۰۰ تا کنون در حال انجام می باشد. هدف این پروژه Online کردن ۲۵۰۰۰ جلد از کتابهای قدیمی انگلیسی می باشد. مجموعه تصویری[۷] شامل ۹۶۰۰۰ جلد از کتابهای انگلیسی چاپ قدیم در زمینه ادبیات انگلیسی، تاریخ، الهیات، سیاست، طب و تاریخ علم است. همکاری ایجاد متون Online از کتابهای انگلیسی قدیمی شامل طرح توسعه منابع فکری از کتابهای انگلیسی قدیمی می باشد. این پروژه محققین را قادر به استفاده از جستجوی تمام متن و سایر جستجوها خواهد نمود. در حال حاضر(در تاریخ۱۵/۱۱/۲۰۰۲) ۱۰۰۰ جلد از این مجموعه آماده است و هرماهه چند صد جلد به آن اضافه می شود.

۲) فهرست های کتابخانه آکسفورد

▪ فهرست online مجموعه کتابخانه های دانشگاه آکسفورد[۸] شامل اطلاعاتی درباره تقریبا پنج میلیون از ده میلیون کتابی است که به وسیله کتابخانه های آکسفورد از جمله بودلین[۹] نگهداری می شود. این کاتالوگ از طریق WWW, telnet و Z۳۹.۵۰ از سراسر دنیا قابل دسترسی می باشد:

▪ نسخه الکترونیکی فهرست پیش از ۱۹۲۰: این فهرست در صورت استفاده از نرم افزار مخصوص از وب قابل استفاده می باشد.

▪ لیست نشریات ادواری قابل دسترس در بودلین مرکزی: همه نشریات ادواری که در سالنهای مطالعه کتابخانه بودلین موجود می باشند از طریق این فهرست قابل دسترس می باشد.

▪ اشعار حماسی کتابخانه بودلین: این فهرست برای استفاده از ۳۰۰۰۰ شعر حماسی در چندین مجموعه اصلی است که نسخه اصلی آنها مربوط به قرون ۱۶ تا ۲۰ می باشد.

▪ فهرست های نشاط انگیز چینی، ژاپنی، و کره ای[۱۰]: این فهرست ها مربوط به کتابهای چینی، ژاپنی، و کره ای این کتابخانه است که با استفاده از نرم افزار ویژه ای که می تواند در نمایش حروف این زبانها کمک کند قابل استفاده می باشد.

علاوه براین، این کتابخانه دارای یک سری فهرست و منابع اطلاع رسانی برحسب لیست موضوعی به شرح زیر نیز است:

▪ فهرست ها و منابع اطلاع رسانی آکسفورد ۵ مورد

▪ فهرست های عمومی شامل ۱۰ فهرست در خصوص های ژرنالها، روزنامه ها، لغتنامه ها، ورقه های امتحان،…. مثلا در فهرست ژرنالهای الکترونیکی همه ژرنالهای الکترونیکی کتابخانه قابل دسترس می باشند. که البته اکثر آنها مستلزم داشتن اسم رمز است.

▪ هنر و علوم انسانی ۷ مورد

▪ علوم ۵ مورد

▪ علوم اجتماعی ۹ مورد

● فهرست های On-line نسخه های خطی غربی

فهرست جاری به کمک توصیف بایگانی، کدگذاری شده[۱۱] و برنامه تبدیل فهرست های قبلی بانگاهی به گذشته در دست تهیه است. شرح فهرست های چاپ شده نسخه های خطی می توانند در صفحه نسخه های خطی غربی یافت شوند. به منظور کارهای اداری این نسخه های خطی در چهار گروه دسته بندی شده اند:

▪ نسخه های خطی قرون وسطی

▪ نسخه های خطی دوره ۱۹۰۰ – ۱۵۰۰ میلادی

▪ نسخه های خطی پس از ۱۹۰۰ یا مدرن

▪ تک نسخه ای

۳) TDNet

TDNet یک سیستم منحصر به فرد اداره نشریات الکترونیکی است که به عنوان متمم سیستم های اطلاع رسانی تلدان[۱۲] به وسیله موسسه با مسئولیت محدود TDNet ساخته شده است. TDNet بدوا به عنوان سیستم شبکه داخلی جهت اطلاع رسانی به مشتریان در موسسات طراحی شده است، اما می تواند مورد جستجو از راه دور نیز قرار گیرد. استفاده از TDNet برای همه کاربران در قالب پرداخت هزینه دسترسی خدمات از طرف سازمان مربوطه آزاد است. اما دسترسی به فهرست مندرجات و سایر استفاده های دیگر برای کاربران خارج از سیستم فوق ممنوع می باشد.

اجزای تشکیل دهنده TDNet:

▪ لیستی از عناوین ژرنالهای الکترونیکی که به وسیله سازمان مربوطه انتخاب شده است و می تواند از سایت اصلی TDNet مورد استفاده قرار گیرد. در این ارتباط برحسب امکان ژرنالها به صورت تمام متن و یا خلاصه و همچنین اطلاعات دیگر قابل استفاده خواهد بود. سایت اصلی قابل جستجو است که در اینصورت برحسب عنوان ژرنالها، ناشرین و ISSN (نسخه الکترونیکی) قابل جستجو می باشند.

▪ فهرست مندرجات TDNet: این فهرست رکوردهایی از فهرست مندرجات الکترونیکی برای عناوین ژرنالهای موجود در سیستم TDNet را ذخیره می کند. فایل فهرست مندرجات به طور هفتگی روز آمد می شود و همه اطلاعات فهرست مندرجات آن قابل جستجو می باشد.

تحویل مدارک در TDNet

تحویل مدارک TDNet انتخابی است. اداراتی که گزینه تحویل مدارک TDNet را انتخاب می کنند مرجح ترین عرضه کننده مدرک را برای ارسال سفارشات کاربران خود برمی گزینند. این سازمانها می توانند سازمانهای کتابخانه، یک عرضه کننده تجاری یا هر عرضه کننده دیگری که انتخاب شده است باشد.

۴) موتورهای جستجو

در سایت این کتابخانه اسامی یک سری موتورهای جستجو گر وجود دارد که قابل کپی کردن توسط کاربران می باشند. برای استفاده از آنها لازم است تا کاربران فایلهای مورد نیاز را در کامپیوترهایشان نصب نمایند. این موتورها عمدتا (نظیر Econlist ) و عده ای دیگر (مثل Bids) عمومی می باشند

● موتورهای جستجو:

Lycos UK

Fast Search

AltaVista UK

Raging Search

Niss-WWW Search Engines

Google

Dogpile

Web Crawler

● راهنماهای تحقیقات وب

UK University Web Site

Niss B- Directory of Networked Resources

Yahoo UK

WWW Virtual Library

BBC Education Webguide

UBL Link

● مبادی عمومی دستیابی به موضوعات

Biome (Web resources in life Sciences)

Arts and Humanities Data Service

Mathematics and Computing

EEVL- Internet Guide to Engineering

MedHist- History of Medicine

HUMBUL Humanities Hub

SciCentral (Science Gateway)

PSIGate – Physical Sciences Information Gateway

SOSIG (Social Science Information Gateway)

SCIRUS (Scientific search Engine)

۵) منابع وب و اینترنت

کتابخانه در حال ثبت کردن آنها در Lexis-Nexis Executive است که خیلی از منابع اطلاعاتی را تحت پوشش قرار می دهد. همچنین لیست دیگری از اخبار دانشگاه پنسیلوانیا[۱۳] در این سایت در دسترس می باشد.

سایر امکانات اینترنتی مطالعه شده در سایت این دانشگاه به شرح زیر می باشد:

▪ سایت اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاه آکسفورد[۱۴] روی وب: شامل حجم وسیعی از پایگاههای اطلاعاتی است که دانشگاه آکسفورد در آنها اشتراک دارد.

▪ سایت اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاه آکسفورد:[۱۵]

▪ برگه های امتحانی دانشگاه آکسفورد

▪ دسترسی به کتابخانه الکترونیکی مرجع که زیر مجموعه ای از سایت اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاه آکسفورد[۱۶] می باشد

۶) روزنامه ها، خبرهای مخابره ای، و سایر منابع خبری

این مجموعه شامل لیستی از منابع خبری قابل دسترس در داخل دانشگاه آکسفورد است. اینها خدمات مجانی سرویسهای اینترنتی است که پرسنل کتابخانه دانشگاه آنها را پیدا و جمع نموده اند. همچنین روزنامه هایی که می توانند از طریق نیس[۱۷] در دسترس قرار گیرند و علاوه براینها لیستی از یک سری روزنامه های دیگر کشورها که قابل دسترس می باشند.

امکان دسترسی به منابع الکترونیکی کتابخانه دانشگاه آکسفورد

کتابخانه های دانشگاه آکسفورد یک سطح وسیعی از منابع الکترونیکی پژوهشی تهیه نموده است که به دلیل محدودیت مجوز، بعضی از این پایگاههای اطلاعاتی فقط در داخل این دانشگاه قابل استفاده می باشند.

الف) منابع الکترونیکی که برای همه قابل دسترس می باشند:

▪ فهرست online مجموعه کتابخانه های دانشگاه آکسفورد

▪کتابخانه دیجیتالی آکسفورد: وب سایت کتابخانه دیجیتالی آکسفورد دسترسی به مرکز مجموعه های دیجیتالی کتابخانه های دانشگاه آکسفورد[۱۸] فراهم را می سازد و همچنین خدمات و طرح های توسعه این کتابخانه را به اطلاع می رساند.

▪ CJK Allegro نسخه اصلی فهرست های کتابخانه در خصوص کتابهای چینی، ژاپنی و کره ای موجود در آکسفورد

▪ فهرست های Online نسخه های خطی غربی

▪ مجموعه John Johnson: مجموعه عمده چاپ شده موقتی

▪ نسخه های خطی دانشگاه آکسفورد

▪ ابتکارات دیجیتالی[۱۹]: تعدادی از ابتکارات دیجیتالی که فعلا در بخشهای مختلف آکسفورد جای می گیرند.

ب) منابع الکترونیکی که فقط به اعضای دانشگاه محدود می شود:

▪ سایت اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاه آکسفورد روی وب شامل یک حجم وسیعی از پایگاههای اطلاعاتی است که دانشگاه آکسفورد در آنها مشترک می باشد

▪ سایت اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاه آکسفورد

▪ ژورنالهای الکترونیکی قابل دسترس در دانشگاه آکسفورد از طریق TDNet

▪ برگه های امتحانی دانشگاه آکسفورد

▪ دسترسی به کتابخانه الکترونیکی مرجع که زیر مجموعه ای از سایت اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاه آکسفورد می باشد.

۷) امانت بین کتابخانه ای

امانت بین کتابخانه ای تا آنجا که این تحقیق جستجو کرده است در سایت عمومی کتابخانه دانشگاه آکسفورد مشاهده نشده است. با این حال در سایت کتابخانه بودلین که عمده ترین کتابخانه این دانشگاه می باشد چنین آمده است:

کتابخانه بودلین به عنوان یک کتابخانه سرویس دهنده به مرکز عرضه مدارک کتابخانه بریتانیا (BLDSC) عمل می کند و در حال حاضر درخواستهای مستقیم را پاسخگو نمی باشد. لذا درخواستها در صورت ناتوانی پاسخگویی BLDSC به کتابخانه ذیربط احاله می گردند.

بخش امانت بین کتابخانه ای از طریق امانت دادن منابع چاپی و یا عرضه کردن فتوکپی به سایر کتابخانه ها انجام وظیفه می کند. هدف این است که اگر منبع درخواست شده در کتابخانه موجود باشد یک روزه تحویل دهد و اگر از جای دیگر تهیه گردد و یا مستلزم اخذ کپی کردن باشد طی سه روز انجام می پذیرد.

منابعی که امانت داده می شوند عباتند از: تک نسخه ای ها[۲۰]، نشریات ادواری، میکرو فیلم ها و تزها. در مقابل منابعی که امانت داده نمی شوند: شامل منابع چاپ شده قبل از سال ۱۹۰۰، منابع چاپ شده در انگلستان در ۵ سال اخیر، چاپهای محدود و یا منابع مرجع و بالاخره منابع تک نسخه ای، نشریات ادواری و تزها قابل فتوکپی می باشند.

دکتر نورالدین شریفی

موسی یمین فیروز

با همکاری فتح الله مرادی

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران

کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی بابل

کارشناس پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل

معرفی امکانات و کارکردهای کتابخانه دیجیتالی آکسفورد[۱]

پانوشتها:

[۱] . این مقاله برگرفته از فصل اول طرح تحقیقاتی توسعه و الکترونیکی کردن کتابخانه های دانشگاهی ایران است که در دانشگاه مازندران به انجام رسیده است.

[۲] . Digital Library

[۳] . Oxford University

[۴] Digital Collections

[۵] Manuscripts

[۶] Early English Books Online (EEBO)

[۷] Image

[۸] Oxford University Libraries digital collections(OLIS)

[۹] Bodleian

[۱۰] CJK Allegro Catalogues

[۱۱] Encoded Archival Description(EAD)

[۱۲] Teldan Information Systems

[۱۳] Pennsylvania

[۱۴] Oxfrod Libraries Information Platform(OxLIP)

[۱۵] Oxfrod Libraries Information Platform

[۱۶] Oxfrod Libraries Information Platform(OxLIP)

[۱۷] NISS

[۱۸] Oxford University Libraries digital collections(OLIS)

[۱۹] digital Initiatives

[۲۰] Monographs

منبع:

http://www.odl.ox.ac.uk/about.htm[Accessed:۱۰/۱۰/۲۰۰۷