انتخابات مدرن یا آگاهانه

حرکت جهانی به سوی ایجاد حکومت های مردم سالا ر از دهه ۱۹۷۰ آغاز و در دهه های ۸۰ و ۹۰ میلا دی منجر به تمایل فزاینده ای برای طراحی سیستم های انتخاباتی مناسب گردید

حرکت جهانی به سوی ایجاد حکومت‌های مردم‌سالا‌ر از دهه ۱۹۷۰ آغاز و در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ میلا‌دی منجر به تمایل فزاینده‌ای برای طراحی سیستم‌های انتخاباتی مناسب گردید.

تحلیل دانشمندان علوم انسانی به‌ویژه علوم سیاسی و جامعه‌شناسی بر این باور استوار بود که یک نظام انتخاباتی مناسب می‌تواند مزایای فراوانی از جمله گسترش احزاب و گروه‌های ملی قدرتمند و قابل اعتماد داشته باشد و به مهندسی جوامعی که دارای خطوط گسلی قومی یا اقلیتی هستند، کمک کند.

بدین خاطر است که امروزه ایجاد نظام‌های انتخاباتی به‌عنوان یکی از مهمترین و موثرترین مسائل مطرح یک نظام سیاسی است که در ابعادی وسیع‌تر شیوه‌های حکمرانی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

سازماندهی یک سیستم انتخاباتی یکی از مهمترین تصمیم‌ها یک نظام مردمسالا‌ر تلقی می‌شود که دارای تاثیری عمیق و گسترده روی عملیات سیاسی یک کشور خواهد بود و با استقرار و کامل‌شدن یک سیستم انتخاباتی مناسب پایدار و همه‌جانبه در یک کشور پایه‌ریزی می‌گردد.

فارغ از هر هدف، فلسفه و علتی به این نکته باید توجه داشت که رقابت‌های انتخاباتی فقط سازوکارهایی برای برگزیدن اعضای پارلمان و قوه قانونگذاری یا انتخاب روسای جمهور نیست، بلکه ابزاری برای مدیریت منازعات و کشمکش‌های در درون یک جامعه نیز هستند و به هنگام طراحی و ایجاد یک نهاد سیاسی، حداقل بایستی این نهاد بتواند تنش‌های اجتماعی را کم کرده و مقوله وحدت ملی را تقویت نماید.

اگرچه برای ایجاد تغییر در ذات رقابت سیاسی سیستم انتخاباتی موثرترین ابزار محسوب می‌شود، اما این تصور که یک سیستم انتخاباتی ابزاری برای بازکردن تمام گره‌های سیاسی یک کشور می‌تواند باشد، برداشت و تحلیلی ناقص است. وجود متغیرهای دیگری مانند فرهنگ سیاسی یک کشور دارای تاثیری فراتر از تاثیر نهادهای ایجادشده سیاسی مثل نظام انتخاباتی است، ولی با یک مهندسی کارآمد و منطبق بر ارزش‌های اجتماعی و سرمایه‌های اخلا‌قی جامعه و فرهنگ مردم می‌توان از فرآیند رقابت‌های انتخاباتی تعارضات مختلف را کاهش داده و حاکمیت ملی را تقویت نمود.

تمام بازیگرانی که می‌خواهند در فرآیند سیاسی انتخابات به ایفای نقش بپردازند، باید دارای این احساس باشند که نظام انتخاباتی آنها یک نظام منصفانه و عادلا‌نه است و حقوق و منافع تمام بازیگران در آن رعایت و حفظ شده و در صورت شکست احزاب و افراد در انتخابات نباید ناامید بشوند و اصل رقابت انتخاباتی را زیر سوال برده و همبستگی ملی را تضعیف نمایند. (شکست نباید احزاب را مایوس و پیروزی آنها را مغرور نماید)

رای‌دهندگان باید احساس کنند که انتخابات وسیله‌ای است که نفوذ و تاثیر آن را روی دولت‌ها و سیاست‌های دولتی فراهم می‌کند. آنان ممکن است میان احزاب یا نامزدهای یک حزب واحد دست به انتخاب بزنند، ولی به هر حال باید اطمینان حاصل نمایند که رای آنها سرنوشت و آینده ملت را رقم خواهد زد. البته تمایل به حداکثرسازی تاثیر رای‌دهندگان نباید به‌گونه‌ای باشد که انسجام احزاب و گروه‌های سیاسی را بر هم بزند. گاهی این حداکثرسازی می‌تواند منجر به بروز گونه‌ای از هم گسیختگی شود که در تضاد با اهداف اولیه و مورد انتظار است.

انتخابات رقابتی و آزادبخشی جدایی‌ناپذیر از دموکراسی انتخابات محسوب می‌شود. اینگونه انتخابات تنها فرصت‌های نهادینه و با قاعده‌ای هستند که شهروندان برای انتخاب حاکمان خود دراختیار دارند. چند هفته فعالیت‌های عمومی انتخاباتی این فرصت را در اختیار رای‌دهندگان قرار می‌دهد تا آنها در جریان دفاعیه‌های سیاستمداران از سوابق خود، انتقادهای آنها از رقبایشان و سیاست‌های پیشنهادی آنها برای آینده قرار بگیرند.

پیکارهای انتخاباتی منافذ یک نظام سیاسی را می‌گشاید و نتیجه انتخابات نظر رای‌دهندگان در زمینه اولویت‌های برنامه احزاب به‌منظور اداره کشور را مشخص و معین می‌نماید.

فعالیت‌های انتخاباتی مدرن سه گروه مهم از بازیگران را در برمی‌گیرد: رای‌دهندگان، رسانه‌ها (مطبوعات و رادیو و تلویزیون، سایت‌های اینترنتی و...) مرسوم سیاستمداران و گردانندگان مبارزات انتخاباتی یعنی کسانی که شغلشان تاثیرگذاری بر رای‌دهندگان است، چگونگی شکل‌گیری رفتار رای‌دهندگان توسط عوامل تاثیرگذار خود بحث مفصلی است که در نوشتار دیگری به آنها خواهیم پرداخت.

کلا‌م آخر اینکه مبارزات انتخابات دموکراتیک کارکردهای بی‌شماری دارند. آنها ابزاری برای انتخاب دولت و یا مسوولا‌ن قانونگذاری هستند. گزینه‌ای که هم حکم تایید رای‌دهندگان در مورد مسابقه احزاب حاکم را در بردارد و هم نشاندهنده دیدگاه آنها درخصوص تحقق تعهدات داده‌شده توسط احزاب است.

مبارزات انتخاباتی دموکراتیک فرصتی برای مشارکت مردمی است که به نوبه خود می‌تواند اختیارات حکومتی و مشروعیت قانونی را به دولت تفویض کند.

انتخابات دموکراتیک وسیله‌ای است برای بسط آگاهی سیاسی و شهروندی. کارکرد آخر چیزی است که امروزه نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است و آن این سوال است که انتخابات مدرن تا چه حد به انتخابات آگاهانه منتهی می‌شود و آیا روندهایی که پیش از این بحث شد، می‌تواند برای رسیدن به این نوع انتخاب موثر باشند یا آنکه در مقابل آن مانع ایجاد خواهند کرد؟

مسعود سلطانی‌فر، ‌عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی