عبادت و تفکر

چرا قرآن دستور به تفکر داده، در حالی که عباداتی را هم که نمی‌دانیم چرا واجب است، عمل می‌کنیم؟اساس تمام پیشرفت‌های مادی و معنوی بشر در طول تاریخ، اندیشه و تفکر، همراه با سعی و تلاش بوده است. همه پیشرفت‌های مادی و معنوی جوامع و افراد، بر اثر بهره وری از توان عقل، تفکر و قدرت عمل بوده است.

چرا قرآن دستور به تفکر داده، در حالی که عباداتی را هم که نمی‌دانیم چرا واجب است، عمل می‌کنیم؟اساس تمام پیشرفت‌های مادی و معنوی بشر در طول تاریخ، اندیشه و تفکر، همراه با سعی و تلاش بوده است. همه پیشرفت‌های مادی و معنوی جوامع و افراد، بر اثر بهره وری از توان عقل، تفکر و قدرت عمل بوده است. پیامبران، امامان علیهم السلام و بندگان صالح الهی، اهل فکر و تعقل بوده اند. قرآن، این کتاب الهی و آسمانی، در عین حالی که برای اندیشه و تفکر ارزش والا و حیاتی قائل است، به دانش، یادگیری، «تفقه» و علم سفارش نموده است. در قرآن ۱۷ بار به‌طور صریح دعوت به تفکرشده و ۵۰ بار کلمه «عقل» و مشتقات آن به کار رفته است و در چهار آیه نیز دعوت به تدبر شده است.کلمه «علم» و مشتقات آن که نشانه باروری اندیشه است، در قرآن بیش از هزار بار تکرار شده و بیش از ۱۰ آیه با کلمه «انظروا؛ دقت کنید» شروع شده است و همین طور از کلمه فقه، تفقه و امثال آن به کار رفته است.

پس قرآن، علاوه بر تفکر، به آگاهی در مسائل دینی و عبادی دعوت می‌کند و به این جهت، انسان، وظیفه دارد که درباره عبادات واجب تحقیق کند؛ راز و رمز و حکمت آن را دریابد و معنی و تفسیر و عمق آن را بفهمد. از این گذشته، مهم‌ترین ویژگی عبادت این است که عبادت آگاهانه باشد؛ آگاه به معبود، آگاه به عبادت و معنای آن و آگاه به مسئولیت خویش و زمان وگرنه، انجام عبادت کورکورانه (هر چند واجب) ثمربخش نخواهد بود.

علی علیه‌السلام می‌فرمود: «هر کس بدون آگاهی و معرفت، خدا را عبادت کند، از جایی که خود نمی‌داند، سر از کفر در می‌آورد». مصداق بارز این حدیث در تاریخ اسلام، خوارج هستند که با آن همه عبادت، بر علیه امام زمان خویش قیام کردند. اگر هم جاهلی به چنان خطری دچار نشود، لااقل بهره کافی از عبادت نمی‌برد، چنان که علی علیه‌السلام می‌فرماید: «عبادتی که آگاهانه نباشد، خیری در آن نیست». در نتیجه، قرآن و روایات، انسان را دعوت به تفکر و دانش می‌کند؛ تا عبادت و بندگی انسان، اطاعت و انتخاب انسان و به‌طور کلی، رفتار و کردارش، آگاهانه باشد.