سهروردی دانشمندی غریب در وطن

فیلسوف ۳۸ ساله ای به اندازه تمام دوران

● فیلسوف ۳۸ ساله ای به اندازه تمام دوران

سهروردی یکی از قله‌های تفکر فلسفی در سرزمین ایران است. او سعی وافر داشت تا حکمت اسلامی را با حکمت معنوی پیش از اسلام جمع کند و در تحقق این امر تلاشهای بسیاری کرد.

در قرن ششم هجری از سویی ابن سینا فلسفه اسلامی را به اوج رسانده بود و همچون شمعی بر صدر علما می درخشید. ابن سینا راه استدلال را برای درک حق برگزیده بود و دلیل و برهان را بهترین راه برای اثبات حق و نیل به عالم بالا می دانست و از سوی دیگر کسانی همچون غزالی با ترک درس و مدرسه و استدلال و دلیل و برهان به درک شهودی از حق معتقد شده بودند و آفتاب حق را دلیل آفتاب می دانستند.

این عده سرانجام با ظهور ابن عربی به راه عرفان رفتند و راه خویش را از زاهدان جدا کردند. در برزخی میان غروب ابن سینا و طلوع ابن عربی، شیخ شهاب الدین سهروردی پا به عالم هستی گذاشت.

شیخ شهاب الدین یحیی بن حبشی بن امیرک سهروردی، بی شک یکی از بزرگان حکمت و فلسفه و عرفان ایران زمین است که در مدت عمر کوتاه ولی پربار خویش، آثار ارزنده و ماندگاری به جامعه بشری تقدیم کرده است که از زوایای گوناگون در خور توجه و دقت هستند، هدف اصلی وی در پرداختن به مسائل فلسفی، احیای تفکر فلسفی ایران باستان بود و با حکیم ابوالقاسم فردوسی دریک مسیر قرار گرفت.

رضا دینی استاد فلسفه دانشگاههای زنجان در خصوص سهرودی و فلسفه ای که وی مبتکر آن بود، می گوید: شیخ شهید سهرودی فلسفه خود را به زبان ساده به علاقمندان بیان کرده و کوشیده فلسفه های دیگر وارد شده از قالب فلسفه اسلامی را حذف نماید.

رضا دینی آشنایی شیخ اشراق با فرهنگ ایران باستان را یادآور شده و می گوید: نوع فلسفه ای که شیخ شهادب الدین سهرودی ارائه می دهد، فلسفه ای است که فلسفه های رایج آن زمان را در خود هضم کرده است.

شهاب الدین از کودکی اندیشه ای نیرومند و هوش سرشار و برای تحصیل علم و طبعی حریص و مولع داشت. وی دوران کودکی و آغاز تحصیل را در مولد خود سهرورد گذرانید.

شهاب الدین در اصفهان کتاب "البصائر النصیریه" تالیف عمر بن سهلان الساوی استاد مبرز علم و منطق و حکمت را نزد ظهیر پارسی خواند و در مراغه، پیش شیخ مجد الدین جبلی از بزرگان نامدار عصر الیاس علوم و حکمت و اصول فقه را آموخت. سهروردی در ضمن تحصیل علم و دانش، به فعالیتهای گوناگونی پرداخت.

او در باب چگونگی تشکیل و تحقیق علم حصولی و ادراکات حصولی به مراتبی قائل بود که عبارتند از ادراک عقلی، ادراک خیالی و ادراک حسی.

از جمله استادان سهرورد می توان به مجد الدین جبلی و طاهر الدین قاری اشاره کرد به گونه ای که جبلی تحصیلات اولیه را به وی آموخته و قاری نیز تحصیلات عالیه را به او آموزش داده است.

اهمیت و عمق فلسفه سهروردی که مهمترین فعالیت آموزشی شیخ شهاب الدین سهروردی بود درهمین است که دو اصل به ظاهر دور از هم تفکر شرق و غرب را به یکدیگر نزدیک ساخته است. شیخ شهاب الدین یحیی بن حبشی بن امیرک سهروردی، بی شک یکی از بزرگان حکمت و فلسفه و عرفان ایران زمین است .

شهاب الدین بسیار کم می خورد و اغلب به یک هفته روزه می گشود. به امور دنیا و ظاهر حال، خوراک، پوشاک، جاه و مقام، ضیاع، عقار، تعنیات مادی و تشخیصات اجتماعی بی اعتنا بود و حتی گاهی بر خلاف عرف و عادت و منظور درهم شکستن قیود و حدود، جامه و کلاهی دراز و سرخ می پوشید و یا خرقه ای دیگر بر سر می افکند.

اغلب روزها روزه دار و بیشتر شبها در مناجاب و بیدار بود. به آواز و ترانه خوش و نغمات موسیقی و سماع دلکش عشق می ورزید و در سخن گفتن دلیر و بی با ک بود. شیخ اشراق در طرح و بیان تجربیات عرفانی خویش از تجربیات پیشینیان خود به ویژه متون حماسی بهره برده است و نه تنها ادامه دهنده راه بزرگانی چون فردوسی در احیای فرهنگی ایران باستان است، بلکه در شیوه بیان این مطالب نیز بیش از پیش تحت تاثیر متون حماسی از جمله شاهنامه است.

● آثار سهروردی

حکمه الاشراق یکی از آثار این اندیشمند اسلامی، نمایانگر شاهکار فکری و ذوقی سهروردی است، زیرا در آن زبده و نخبه اصول و مسائل حکمت الاشراق یا فلسفه باستان را آورده است و باید آن را عصاره اندیشه و ذوق و خلاصه تفکر و تدبر و رهآورد سیر و سیاحت در آفاق و انفس و همچنین نتیجه مکاشفات و حاصل تفحص و تتبع وی به شمار آورد.

رضا دینی استاد فلسفه دانشگاههای زنجان در خصوص آثار سهروردی می گوید: شیخ اشراق در طول مدت عمر کوتاه خود آثار متعدد و زیادی داشته است که هر کدام از این آثار نقش تاثیرگذار در پیشرفت فلسفه در ایران و جهان اسلام دارد.

وی از کتابهای آواز پر جبریل، رساله العشق، لغت موران، سفیر سیمرغ، عقل سرخ و روزی با جماعت صوفیان به عنوان تنها گوشه ای کوچک از آثار شیخ شهاب الدین سهروردی یاد کرد و افزود: سهرودی کوشیده در آثار خود با یک نثر ساده و روان به طریق تمثیلی به بیان عقاید فلسفی خود اقدام نماید.

دینی در ادامه به نحوه شهادت شیخ شهاب الدین سهروردی اشاره می کند و ادامه می دهد: عاقبت به دستاویز آن که وی سخنانی برخلاف اصول دین می‌گوید، از ملک ظاهر خواستند که او را به قتل برساند، و چون وی از اجابت خواسته آن‌ها خودداری کرد، به صلاح الدین ایوبی شکایت بردند. متعصبان او را به الحاد متهم کردند و علمای حلب خون او را مباح شمردند.

وی افزود: ملک ظاهر تحت فشار قرار گرفت و ناگزیر سهروردی را در پنج رجب سال ۵۸۷ هجری قمری به زندان افکند و شیخ همان جا از دنیا رفت. وی در هنگام مرگ، ۳۸ سال داشت.