ذات این ریه ها خراب است

آنچه باید درباره سینه پهلو بدانید

اگر حواسمان نباشد با سرد شدن هوا ممکن است در یک چشم به هم زدن سینه پهلو شویم. سینه‌پهلو یا ذات الریه بیماری‌ای است که قدمت شناخت آن به ۴۷۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. با این حال، هنوز درمانی قطعی برای این بیماری وجود ندارد و هر سال چهار تا پنج میلیون کودک زیر پنج سال در دنیا بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. ایران هم از این آمار مستثنا نیست. درباره دلیل شیوع این بیماری در فصل سرد سال و را‌ه‌های پیشگیری از آن با دکتر سهیلا خلیل‌زاده، فوق‌تخصص ریه کودکان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های تنفسی کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت‌وگو کرده‌ایم.

از کجا باید متوجه شویم سرما خورده‌ایم یا سینه‌پهلو کرده‌ایم؟

در بیشتر موارد یک سینه‌پهلو یا عفونت ریه با یک سرماخوردگی شروع می‌شود، حتی بعضی‌ به‌دلیل این‌که به سرماخوردگی‌های مقطعی و سرفه‌های طولانی‌مدت عادت کرده‌اند، از ابتلایشان به سینه‌پهلو خبر ندارند و فکر می‌کنند سرفه جزئی از زندگی‌شان است، اما سرفه علامت یک بیماری تنفسی است. تکرار تنفس در کودکان و درد قفسه‌سینه یا سرفه‌های خلط‌دار در بزرگسالان از عواملی است که می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری تنفسی باشد که باید جدی گرفته شود. معمولا باید با استفاده از روش‌های تشخیصی مانند رادیولوژی دلیل اصلی این مشکل مشخص شود. بیماران باید زیر نظر پزشک، درمانشان را هفت تا ده روز ادامه دهند. بعضی اوقات بیماران از پزشکی به پزشک دیگر مراجعه می‌کنند و درمان‌های متفاوتی می‌گیرند. این کار باعث می‌شود سرا‌‌‌نجام میکروب به آنتی‌بیوتیک‌های مختلف مقاوم ‌شود. بنابراین تا حدی خود بیماران در طولانی و دشوار شدن درمان مقصرند.

بعضی از بیماران چند روز پس از درمان دوباره با علائم شدیدتری به بیمارستان برمی‌گردند، چرا سینه‌پهلو به طور قطعی درمان نمی‌شود؟

اگر بتوانیم میکروب را از مجاری تنفسی جدا و آنتی‌بیوتیک مناسب را تجویز کنیم، این بیماری درمان‌پذیر است؛ اما در بعضی موارد ممکن است درمان درست نباشد یا بدن بیمار به درمان خوب جواب ندهد. این‎ افراد یا میکروب‌هایی مقاوم دارند و آنتی‌بیوتیک‌های معمولی روی آنها اثر نمی‌کند یا در کل ممکن است ویروسی باشد که داروی مناسبی برای آن وجود ندارد. بنابراین اگر طول درمان را براساس نوع میکروب جلو ببریم یا ببینیم بیمار به چه نوع آنتی‌بیوتیکی حساس است، معمولا از این راه به درمان کامل دست می‌یابیم. طول درمان هفت تا ده روز است. بیشتر بیماران به پزشک مراجعه و آنتی‌بیوتیک دریافت می‌کنند، اما بعد از دو، سه روز که علائم بیماری بهتر می‌شود، خودسرانه دارو را قطع می‌کنند، بنابراین درمان ناقص می‌ماند. درمان این افراد خیلی طول می‌کشد و دچار عوارض ناشی از ذات‌الریه می‌شوند.

بجز قطع کردن خودسرانه دارو و درمان نادرست، گاهی افرادی به این بیماری مبتلا می‌شوند که مشکلات زمینه‌ای دارند. برای مثال کسی که مشکل گوارشی دارد، به طور مرتب ترشحات معده‌اش وارد ریه می‌شود و به ذات‌الریه ناشی از آن مبتلا می‌شود.

علائم سینه پهلو چیست؟

علائم این بیماری می‌تواند به صورت حاد یا خفیف باشد. علائم حاد در بیشتر اوقات در بچه‌ها یا افراد بالای ۶۵ سال دیده می‌شود. تب و لرز، افزایش تعداد تنفس و گاهی درد شکم، بویژه در کودکان از جمله علائم این بیماری است. این‌که بتوانیم نوع میکروبی که مجاری تحتانی تنفسی را درگیر کرده تشخیص دهیم و آن را از این مجاری جدا کنیم، بهترین نوع روند درمان است. البته افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات قلبی و عروقی، مشکلات گوارشی یا حتی سرطان دارند به دلیل این‌که سیستم دفاعی بدنشان ضعیف است، بیشتر در معرض ابتلا هستند. حتی برخی اوقات این افراد بر اثر سینه‌پهلو فوت می‌کنند.

ممکن است میکروبی وجود داشته باشد که تشخیص آن مشکل باشد؟

صد درصد. شایع‌ترین دلیل ذات‌الریه عامل ویروسی است که ممکن است خفیف و علائمش مانند سرماخوردگی معمولی باشد و با یک آنتی‌بیوتیک هم درمان شود، اما وقتی عامل آن باکتری است، علائم بیشتر می‌شود. البته معمولا درمان می‌شود، ‌اما گاهی اوقات به درمان جواب نمی‌دهد. این نوع موارد بیشتر در افرادی دیده می‌شود که بیماری‌های زمینه‌ای دارند یا بعضی بیماران که نوعی بیماری مادرزادی در ریه دارند. همچنین افرادی که سیگار می‌کشند یا در هوای آلوده تنفس می‌کنند، مستعد ابتلا به ذات‌الریه با شدت بیشتر هستند. براساس آمار، احتمال ابتلا به ذات‌الریه ناشی از هوای آلوده در افراد بالای ۶۵ سال دو برابر بیشتر از افراد معمولی است.

واکسن آنفلوآنزا تا چه حد در پیشگیری از سینه‌پهلو تاثیر دارد؟

واکسن آنفلوآنزا می‌تواند ۶۰ تا ۷۰ درصد جلوی شیوع بیماری‌های تنفسی مانند ذات‌الریه را بگیرد. البته امسال تعداد کمی از این واکسن‌ها وارد کشور شده است. بیشتر بیماران که دچار آسم یا حساسیت‌های شدید هستند، در معرض ابتلا به ذات‌الریه از نوع شدید هستند که حتما باید این واکسن را بزنند، اما متاسفانه این واکسن به تعداد محدود وارد کشور می‌شود.

چه کسانی و چه زمانی باید واکسن بزنند؟

این واکسن‌ها باید هر سال اواخر شهریور یا اوایل پاییز تزریق شود، اما اکنون با این‌که در ماه آخر پاییز هستیم، هنوز بسیاری واکسن آنفلوآنزا به دستشان نرسیده است. از سوی دیگر، بعضی از پزشکان اطلاع ندارند که این واکسن‌ها باید به چه افرادی تزریق شود و حتی در بعضی موارد دیر تزریق می‌شود. این واکسن برای بچه‌ها و افراد بالای ۶۵ سال، همچنین کسانی که بیماری زمینه‌ای یا سیستم دفاعی ضعیف دارند، ضروری است.

آیا داروهای خواب‌آور، خطر ابتلا به ذات‌الریه را افزایش می‌دهد؟

داروهای خواب‌آور یا داروهایی مانند آنتی‌هیستامین ممکن است با غلیظ‌تر کردن ترشحات و اختلال در خروج‌ آنها، باعث ایجاد عفونت اضافه شود. به همین دلیل این داروها تاثیری در درمان ذات‌الریه ندارند و تنها با تشدید این ترشحات به افزایش آن کمک می‌کنند. با این حساب، توصیه نمی‌شود این بیماران داروهای خواب‌آور مصرف کنند.

آیا عفونت‌ ناشی از ذات‌الریه می‌تواند باعث روماتیسم قلبی شود؟

این بیماری می‌تواند عفونت‌های مجاوره‌ای داشته باشد، ولی این‌که باعث رماتیسم قلبی شود، درست نیست. اگر درمان ذات‌الریه ناقص باشد می‌تواند باعث گسترش عفونت به قسمت‌های مختلف بدن شده و زمینه‌ساز بیماری‌های دیگر شود. برای مثال باعث ایجاد آبسه ریوی یا وارد شدن عفونت به خون شود، اما اگر درمان قطعی انجام شود زمینه‌ساز بیماری دیگری نخواهد بود.

این بیماری هر ساله، چه میزان قربانی می‌گیرد؟

سالانه چهار تا پنج میلیون کودک زیر پنج سال در دنیا بر اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. یکی از دلایلی که باعث مرگ کودکان زیر پنج سال می‌شود، واکسیناسیون نامناسب است. معمولا پژوهش‌های مربوط به شیوع ذات‌الریه یا مرگ ناشی از آن در کشور ما به صورت مقطعی است و تاکنون آمار دقیق از میزان فوتی‌ها بر اثر این بیماری ارائه نشده است.

طیبه مقدم‌جو