نقش سازمانهای بین المللی غیر دولتی

● تعریف سازمانهای غیر دولتی

سازمانهای غیردولتیNon-Governmental Organizations)) عموماً به عنوان سازمانهایی كه بوسیلهٔ دولتها یا توافقات میان آنها بوجود نیامده‌اند شناخته می‌شوند. طبق نظر هارولد جاكوبس (Harold Jacobson) نویسنده, یكی از منابع موثق در بحث سازمانهای بین‌المللی, این سازمانها هم مانند سازمانهای بین‌الدولی (IGO) دارای جلسات زمانبندی شده بین اعضاء, نمایندگان, تصمیم‌گیران مشخص و یك هیأت مدیره دائمی هستند. [۱] بعلاوه اعضای آنها معمولاً افراد و موسسات خصوصی هستند و تقریباً همگی ارتباطات زیادی با سازمانهای دیگر برقرار می‌كنند. تنوع گسترده‌ای از كاركرد NGO ها در درگیری‌های دائمی، حل منازعات و همچنین در حوزه‌های كمكهای بشر دوستانه, توسعه, حقوق بشر, استقرار صلح و حوزه‌های دیگر شاهد هستیم.

با وجود اینكه سازمانهای غیر دولتی (NGO) بعضاً به جای «سازمانهای مردمی»، «جنبشهای اجتماعی», «گروههای بزرگ» و «جامعه مدنی» استفاده می‌شود اما در حقیقت NGO ها با هیچ كدام از آنها یكی نیستند. «سازمانهای مردمی» عموماً گروههای منطقه‌ای و سازمان یافته از افراد هستند كه برای تقویت قدرت عمل اعضای آنها در مسائل خاص بوجود آمده‌اند. البته برخی از NGOها سازمانهای مردمی هم هستند اما مفهوم NGO گسترده‌تر است. مفهوم «جنبشهای اجتماعی» وسیعتر و گسترده‌تر از سازمانهاست. جنبش اجتماعی عرصهٔ وسیع جامعه را شامل می‌شود كه در پی بر انگیختن و بوجود آوردن تغییرات اجتماعی در حوزه‌هایی مثل خلع سلاح, محیط زیست, حقوق مدنی و جنبش زنان است.[۲] «گروههای بزرگ» مفهوم جدیدی است كه در جریان نشست سازمان ملل در ریو در سال ۱۹۹۲ به منظور ایجاد یكپارچگی میان گروههای اجتماعی و دولت ملتها و سازمانهای بین‌الدولی(Intergovernmental Organizations) در مورد مسائل مربوط به محیط زیست و توسعه در دستور كار قرار گرفت. NGO ها به عنوان یك شخص جدا از این اشخاص شناخته می‌شوند امّا در عین حال اشتراكات بسیاری با آنها دارند. [۳] نهایتاً «جامعه مدنی» واژه ایست كه در پایان جنگ سرد و برای توصیف آنچه كه در یك دولت مستبد فراموش شده به نظر می‌رسد، یعنی: مشاركت جمعی گسترده و دخالت در اداره جامعه كه از ضروریات حكومتهای دموكراتیك هستند كاربرد همگانی یافت.

در حالی كه این بحث مطرح است كه NGO ها صدای مردم هستند با این وجود یك استدلال عكس آنرا بیان می‌كند بر اساس این استدلال NGO ها بوسیله عضویت و تمركز رهبری كه بیشتر در كشورهای ثروتمند و شمال قرار دارند به پشتیبانی از این دولتها اقدام می‌كنند.[۴] برخی دیگر هم معتقدند كه تصمیم‌گیری در NGO ها مسائلی مانند تعهد, انتخاب مردمی و مسئولیت را بر آورده نمی‌كند.

خود NGO ها ممكن است محلی, ملی, یا بین‌المللی باشند. برخی اوقات NGO های بین‌المللی با عنوان INGO شناخته می‌شوند. اكثر NGO های به رسمیت شناخته شده از سوی شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل(ECOSOC)، بین‌المللی دانسته می‌شوند امّا بر خلاف باور عامه اولین گروه از NGO ها شناخته شده از طرف ECOSOC در دهه ۱۹۴۰ شامل چندین NGOی ملی نیز بوده است. همه NGها یكدست نیستند. لیست طولانی‌از اسامی اختصاری كه جمع‌آوری شده است تأئیدی بر این ادعاست . به عنوان مثال: NGO ها INGO (International Organizations) (جهانی), BINGO (Business International NGO) (تجاری)، RINGO (Religious International NGO) (مذهبی), ENGO (Environmental NGO) (محیط زیست), CONGO (Government- Operated NGO) (دولت- ساخته كه دولتها برای جایگزینی سازمانهای غیر دولتی در جهت كسب مساعدت خارجی بوجود آورده‌اند). QUANGO (Quasi- nongovernmental NGO) (نیمه دولتی سازمانهایی كه تا اندازه‌ای از سوی دولتها حمایت می‌شوند) و بسیاری از سازمانهای مختلف دیگر.

با اینكه برخی گروههای دیگر از سازمانها هم غیر دولتی هستند امّا مشمول مفهوم NGO نمی‌شوند. این واژه به روشنی شركتهای منفعت گرا، معاهدات خصوصی و شركتهای چند ملیتی (MNCS) را استثنا می‌كند (هر چندگاه همكاریهای ایجاد شده توسط MNC ها مانند اتاق بازرگانی جزء سازمانهای غیر دولتی محسوب می‌شوند) همچنین جنبشهای آزادی‌خواه, احزاب سیاسی جزء سازمانهای بین‌المللی غیر دولتی به شمار نمی‌روند. متأسفانه اخیراً برخی خارج از چارچوب سازمانهای بین‌المللی بخصوص نویسندگان نظامی جنبشهای تروریستی را به NGO ها منتسب كرده‌اند, شاید این اقدامات در راستای بی اعتبار كردن NGO ها باشد. پتر ویلتس(Peter Willetts) یكی از صاحب‌نظران NGO ها را اینگونه تعریف می‌كند: «تعهد در جهت خشونت‌زدایی محترم‌ترین اصل تعریف كننده یك سازمان بین‌الملل است.»[۵]

● چرا سازمانهای غیر دولتی اهمیت دارند؟

در اوایل دهه ۱۹۹۰ اهمیت NGO برای همگان روشن شد. NGO ها در كشورهای در حال توسعه به منظور برقراری پیوندهای نزدیك برای بهره برداری از منابع سطح زمین و مهمتر از آن كمك برای تأمین مخارج توسعه (كه بسیار ارزانتر از كمكهای دولتها و یا سازمانهای بین‌الدولی است) بنیان گذاشته شدند.

همانطور كه گزارش دبیر كل سازمان ملل در سال ۱۹۹۸ اعلام می‌كند: از لحاظ پرداخت وام, سازمانهای بین‌المللی غیر دولتی در كل دومین یاری كننده در مسیر توسعه به شمار می‌روند.[۶] در سال ۱۹۹۲ مقاله‌ای در نیویورك تایمز درست قبل از كنفرانس سازمان ملل درباره توسعه و محیط زیست، اجرأی برنامه‌های توسعه محور توسط NGO ها مانند برنامه تریكل‌آپ(Trickle-UP Program) را مورد انتقاد قرار دارد و بر ارزش پابین و خطر بالای آنها تأكید كرد. [۷] NGO‌ها نقش جدیدی در مسائل بشر دوستانه از طریق مأموریتهای مداوم در حفظ صلح ایفا می‌كنند. این سازمانها به طور روز افزون در روابط سازمان ملل مورد توجه قرار می‌گیرند و برخی دیگر نیز در پی برقراری روابط دوستانه با اعضای شورای امنیت هستند تا در مواقع لازم فعالیتهای خود را هماهنگ نمایند.

هم تعداد سازمانهای غیر دولتی و هم مشاركت آنها در تصمیم گیری‌های ملی و بین‌المللی بخصوص بعد از نیمه دوم قرن ۲۰ به صورت چشم‌گیری افزایش یافته است. در زمان بنیانگذاری سازمان ملل در سال ۱۹۴۵ حدود ۲۸۶۵ سازمان بین‌المللی غیر دولتی وجود داشت. در سال ۱۹۹۰ در مقایسه با ۳۴۴۳ سازمان بین‌الدولی و ۲۰۰ دولت ملت تعداد سازمان غیر دولتی به ۱۳۵۹۱ سازمان افزایش یافته است.[۸] NGO ها در مسائل مرتبط با حقوق بشر, توسعه, محیط زیست و خلع سلاح شناخته شده هستند این بدلیل نقشی است كه آنها در تأثیرگذاری بر سیاستگذاری در سازمان ملل و در دولت - ملتها داشته‌اند.[۹]

همچنین NGO ها در درگیری‌های سازش ناپذیر دارای اهمیت می‌باشند د رأین مسئله نقش سازمانهای غیر دولتی چند بعد دارد از آنچه حل‌كنندگان منازعات به عنوان دیپلماسی انجام می‌دهند تا نظارت بر انتخابات, خلع سلاح و حقوق بشر. مری‌اندرسون(Mary Anderson) بر اهمیت هر دو جنبه فعالیت NGO ها (كمكهای بشر دوستانه- حل منازعات) و مهمتر از آن بر بی‌ضرر بودنشان تأكید كرده است.[۱۰]

● سازمانهای غیر دولتی و سازمان ملل متحد

پیشنهادات مقدماتی امریكا برای یك سازمان بین‌المللی عمومی در ۱۸ جولای ۱۹۴۴ و یا توافقات دامبارتن‌اوكس (Dumbarton Oaks) كه بین چهار قدرت بزرگ یعنی امریكا, انگلستان, شوروی و چین در ۷ اكتبر ۱۹۴۴ حاصل شد, هیچ یك اشاره‌ای به نقش سازمانهای بین‌المللی غیر دولتی نداشت غیر از یك مورد كه آنهم در كارگزاریهای تخصصی سازمان ملل آمده بود.[۱۱]

با این حال هیأت نمایندگان امریكا در كنفرانس سان فرانسیسكو نمایندگانی از ۴۲ سازمان ملی را به عنوان مشاور در بر می‌گرفت. این هیأت نمایندگان شامل اقشار زیر بود: قشر كارگر, حقوقی, كشاورز, تجار, زنان، كلیسا, بازنشستگان و گروههای شهری و اجتماعی. پیشنهاد این هیأت درباره بند مشورت سازمانهای بین‌المللی و ECOSOC منجر شد به گنجاندن ماده ۷۱ در منشور كه NGO ها را با این بیان مجاز می‌كند:[۱۲]

«شورای اقتصادی اجتماعی می‌تواند در مورد مشاوره با سازمانهای غیر دولتی كه در حوزه صلاحیتهایش هستند به توافقات سودمند برسد. هر یك از توافقات در شرایط مقتضی هم می‌تواند یا سازمانهای ملی ایجاد شود البته بعد از رأیزنی با اعضای سازمان ملل كه علاقمند هستند.»

هنگام برگزاری كنفرانس سازمان ملل در مورد محیط زیست و توسعه در سال ۱۹۹۲ حدود ۱۴۲۰ سازمان بین‌المللی غیر دولتی نمایندگانی برای شركت در كنفرانس ریو فرستادند این در حالیست كه تقریباً ۲۵۰۰۰ فعالیت و مشاركت از سوی ۹۰۰۰ سازمان بین‌المللی غیر دولتی فضایی جهانی را از NGO های هم جهت ایجاد كرده بود.

منبع: سازمان ملل. گزارش سالیانه دبیر كل ۸ س ۱۹۹۸ با عنوان: فعالیت سازمانهای غیر دولتی

با افزایش علاقه به مشورت با سازمانهای غیر دولتی, در سال۱۹۹۳ ECOSOC یك بازنگری در ترتیبات مشورتی با NGO ها را درخواست كرد. این عمل در جهت توسعه قوانین مرتبط با مشاركت NGO ها در كنفرانسهای سازمان ملل, ترتیبات عملی كمیته‌های NGO و سهم NGO ها در دبیرخانه صورت گرفت.[۱۳] در ۳۵ جولای ۱۹۹۶ در چهل و نهمین نشست ECOSOC قطعنامه‌ای در مورد به روز كردن ترتیبات مشورت با NGO ها به تصویب رسید. همانند دو قطعنامه قبلی در این قطعنامه ترتیبات اینگونه مشخص شده است:[۱۴] حالت مشورتی عمومی (سازمانهایی كه مرتبط با فعالیتهای عمومی شورا هستند و به طور گسترده معّرف بیشتر كشورها هستند), حالت مشورتی خاص (سازمانهایی كه دارای صلاحیت تخصصی در حوزه‌های فعالیت شورا هستند) و حالت متفرقه (سازمانهای مفید دیگر) و به برخی دیگر از سازمانها حق حضور در جلسات و دریافت اسناد داده شده است.

ECOSOC در دهه ۹۰ مدت زیادی با مجمع عمومی و دبیرخانه درباره مسئله وارد كردن NGO ها در ساختار سازمان ملل دست و پنجه نرم كرده و سرانجام در ژوئن ۲۰۰۴ اعضای برجسته دبیرخانه گزارش خود را در مورد جامعه مدنی و روابط سازمان ملل منتشر كرد كه بیان می‌داشت: سازمان ملل باید:

▪ به مشاركت و همكاری بیشتر توجه كند

▪ تكیه خود را بر دولتهای بیطرف بگذارد

▪ گفتگوی میان شورای امنیت و NGO را تضمین نماید

▪ با نمایندگان NGO ها ارتباط بیشتری داشته باشد.

همچنین این گزارش پیشنهاد می‌كرد یك هیأت كوچكی تحت نظر مجمع عمومی و دبیرخانه با مسئولیت فراهم كردن همكاری و همگرأیی بیشتر ایجاد شود. این هیأت تنها شامل نمایندگان NGO ها و جامعه مدنی نخواهد شد بلكه نمایندگان منتخب تجار و كمیته‌ای در مسائل محلی را نیز در بر می‌گیرد.[۱۵]

واكنش سازمانهای غیر دولتی به این پیشنهادات بسیار متفاوت و متغییر بوده است. از علاقه‌مندی نسبت به امكان نزدیك شدن به مجمع عمومی تا ترس از اینكه تنها حركتی در كاهش نقش تجارت آزاد در ساختار سازمان ملل باشد.

نویسنده: كارولین استفانوس

ترجمه:حسین قلجی

منابع

[۱]Harold K. Jacobson. ۱۹۸۴. Networks of Interdependence: International Organizations and the Global Political System. Second edition. (New York: Alfred A. Knopf, ۱۹۸۴), ۴-۱۰.

[۲] For definition and discussion of these and other social movements see Roger S. Powers and William B. Vogele (eds.), ۱۹۹۷, Protest, Power, and Change: An Encyclopedia of Nonviolent Action from ACT-UP to Women۰۳۹;s Suffrage. New York: Garland Publishing Inc.

[۳] Section ۳, Chapters ۲۳-۳۲, "Strengthening the Role of Major Groups," includes women, children and youth, indigenous people, NGOs, local authorities, workers and trade unions, business and industry, the scientific and technological community, and farmers. See United Nations Department of Public Information, Earth Summit Agenda ۲۱: the United Nations Programme of Action from Rio. New York: UN DPI/۱۳۴۴, April ۱۹۹۳, pp. ۲۱۹-۲۴۵.

[۴] See for example Elise Boulding, ۱۹۷۷, Women in the Twentieth Century World. New York: John Wiley, pp. ۱۶۵-۲۱۸, for the argument that NGOs represent the voice of the people in a landscape of money and power.

[۵] Peter Willetts. "Non-Governmental Organizations," Article ۱.۴۴.۳.۷ in UNESCO Encyclopedia of Life Sciences.

(www.staff.city.ac.uk/p.willetts/CS/NTWKS/NGO-ART.HTM).

[۶] Report of the Secretary-General: Arrangements and practices for the interaction of non-governmental organizations in all activities of the United Nations system. A/۵۳/۱۷۰ (۱۰ July ۱۹۹۸)

[۷] Paul Lewis, "Fixing World Crises Isn۰۳۹;t Just a Job for Diplomats," New York Times, April ۵, ۱۹۹۲, section ۴, p ۴.

[۸] Compiled by author from Yearbook of International Organizations, ۱۹۹۰-۹۱. Table ۴, pp. ۱۶۶۵-۶۸.

[۹] One of the first major news articles on NGOs at the UN was Paul Lewis, "Fixing World Crises Isn۰۳۹;t Just a Job for Diplomats," New York Times, April ۵, ۱۹۹۲, section ۴, p. ۴, which looked at NGOs in the context of the UNCED PrepCom.

[۱۰] Mary Anderson. Do No Harm: How Aid Can Support Peace - or War. Boulder, Colorado: Lynne Rienner Publishers, ۱۹۹۹.

[۱۱] See first text in U.S. Department of State, Postwar Foreign Policy Preparation, ۱۹۳۹-۱۹۴۵, Publication ۳۵۸۰ (February ۱۹۵۰) Appendix ۳۸, pp. ۵۹۵-۶۰۶.

See second text in "Dumbarton Oaks Proposals for the Establishment of a General International Organization," in U.S. Department of State, Dumbarton Oaks Documents on International Organization, Publication ۲۲۵۷ (۱۹۴۵), pp ۵-۱۶.

[۱۲]For more detailed discussion of the early stages of NGO consultative status in the UN, see Carolyn M. Stephenson, "NGOs and the Principal Organs of the United Nations," in Paul Taylor and A.J.R. Groom (eds.), The United Nations at the Millennium: The Principal Organs. (London: Continuum, ۲۰۰۰), ۲۷۳-۲۷۶.

[۱۳] ECOSOC Resolution ۱۹۹۳/۸۰, ۳۰ July ۱۹۹۳.

[۱۴] For more detail on the further development of UN-NGO relations, see Stephenson, ۲۷۶-۲۹۴.

[۱۵] Report of the Secretary-General۰۳۹;s Panel of Eminent Persons on Civil Society and UN Relationships, June ۲۱, ۲۰۰۴.

[۱۶] http://www.un.org/reform/panel.htm

[۱۷] Global Policy Forum, NGO Working Group on the Security Council Information Statement July ۲۰۰۳. www.globalpolicy.org/security/ngowkgrp/statements/current.htm.

[۱۸] Herding Cats

منبع:beyond intractability

-copyright gheleji ۲۰۰۵