آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد

بررسی فیلم ها و سریال هایی که خارج از کشور ساخته شدند

وقتی «نیمه شب در پاریس» وودی آلن اکران شد هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد پرفروشترین فیلم ۲۵سال اخیر وودی آلن شود. تمام داستان فیلم در پاریس می‌گذرد و اصلا شالوده اصلی فیلم هم در همانجا شکل می‌گیرد. پاریس و کوچه‌پس‌کوچه‌هایش، رودخانه سن و برج ایفل نقش پررنگی در فیلم دارند و تمام داستان حول محور این شهر می‌گذرد. داستان مربوط می‌شود به فرانسه دهه ۲۰ قرن بیستم. تمام اینها یعنی شهر پاریس برای این فیلم رگ حیاتی است و برای همین هم آلن آمریکایی بار و بندیل می‌بندد و بودجه ۱۷میلیون دلاری‌اش را برمی‌دارد تا برای ساخت فیلم به پاریس برود.

سریال «در چشم باد» مسعود جعفری جوزانی بعد از سریال یوسف پیامبر پخش شد. ساختش ۵ سال طول کشید و ۱۲ میلیارد تومان هزینه دربرداشت. در قسمت‌های آخر، چند پلان از سریال در آمریکا گرفته شده بود. صحنه‌هایی که اصلا نیازی به حضور در کشور مورد نظر نبود و با ترفندهای سینمایی می‌شد حلشان کرد تا هزینه زیادی برای سفر به آمریکا صرف نشود. از این دست فیلم‌ها و سریال‌هایی که در خارج از کشور ساخته می‌شوند و هزینه‌های سنگینی برای تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار در بر دارند بسیارند و جالب است که روزبه‌روز به تعداشان افزوده می‌شود. فیلمنامه‌هایی که بدون توجه به فیلمنامه خوب، فقط انگار به توری دسته‌جمعی در خارج از کشور فکر می‌کنند! در این گزارش سراغ این فیلم‌ها و سریال‌ها رفتیم. با «منصور سهراب‌پور» هم صحبت کردیم. تهیه‌کننده‌ای که بیش از دیگران، خارج از کشور فیلم و سریال ساخته است.

ساخت فیلم و سریال در خارج از کشور چند وقتی است که در کشور رونق گرفته! فیلم‌هایی که معمولا با فیلمنامه‌های بد راهی بازار ساخت می‌شوند. بسیاری از فیلم‌هایی که در خارج از کشور ساخته می‌شوند حول دو موضوع اساسی می‌چرخند؛ یکی دوری از وطن و نشان دادن بدی‌های مهاجرت و دیگری میهن پرست بودن ایرانی‌ها. فیلمبرداری خارج از کشور هزینه‌های ساخت فیلم را چند برابر می‌کند. برای همین هم وقتی گروه برای فیلمبرداری به خارج از کشور می‌روند معمولا با تعدیل نیرو مواجه می‌شوند. استفاده از صحنه‌های فیلمبرداری شده در خارج از کشور باید به موقع باشد تا از انتقاد «به موقع استفاده نشدن از صحنه‌های خارج» در امان بمانند. اما بعضی از کارگردان‌ها با وجود اینکه دلیلشان برای ساخت فیلم و سریال در خارج از کشور ملزومات فیلمنامه‌ای خوانده می‌شود در عین حال ساخت فیلم در خارج از کشور را جزو جذابیت‌های کار می‌دانند. ولی مشکل اینجاست که در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌هایی که در خارج از کشور ساخته شده این انتقاد وارد است که «اصلا چرا باید این فیلم «خارج از کشور ساخته می‌شد؟» یا «با ساخته شدن در ایران چه فرقی می‌کرد؟»، «مگر نمی‌شد این صحنه‌ها را در داخل هم گرفت؟». در ادامه به بررسی روند کاری فیلم‌‌هایی از این دست می‌پردازیم.

● فیلم‌ها

به حافظه‌مان که رجوع کنیم، در فولدر اولین فیلم‌هایی که در خارج از کشور ساخته شدند؛ به «دلشدگان» مرحوم «علی حاتمی»، «مرد آفتابی» همایون اسعدیان و «آدم برفی» داوود میرباقری در دهه هفتاد می‌رسیم. دلشدگان داستان یک گروه موسیقی بود که به فرانسه می‌روند تا کنسرت اجرا کنند. نقش اول این فیلم را امین تارخ بازی می‌کرد و بیشتر تصویربرداری کار در فرانسه انجام شده بود. داستان در فرانسه می‌گذرد و حضور تیم در خارج از کشور یکی از ملزومات کار بوده. مرد آفتابی در زمان بالاگرفتن تب کار در خارج ساخته شد و اسعدیان به خوبی از این سوژه استفاده کرد. آدم برفی داستان آدمی بود که دلش می‌خواست به آمریکا برود ولی در ترکیه ماندگار می‌شود. اتفاقی که در آن دوران زیاد می‌افتاد و این هوشمندی میرباقری را برای ساخت این سوژه می‌رساند. این سه‌فیلم نمونه‌های از استفاده درست از لوکیشن‌های خارجی است.

«منصور سهراب‌پور» جزو کسانی است که اسمش با کارهای خارج از کشور عجین شده. در یک سرچ ساده در میان فیلم‌ها و سریال‌های موجود، اسم سهراب‌پور به عنوان تهیه‌کننده کارهای زیادی به چشم می‌خورد. بعضی‌ها یکی از دلایل پرکاری او در خارج از کشور را علاقه به ساخت فیلم در خارج از کشور می‌دانند که وی در رد این مطلب گفت: «این اصلا ربطی به علاقه من ندارد.بنا به تجربه‌هایی که دارم و شرایط کاری این پیشنهادات به من می‌شود. ولی من پرکارترین تهیه‌کننده‌ای هستم که فیلم‌های خارج از کشور می‌سازم.» سهراب‌پور تهیه‌کننده «پاریس تا پاریس» است. فیلمی که ۹۰ درصد فیلمبرداری‌اش خارج از کشور انجام شده و کل داستان در فرانسه می‌گذرد. داستانش تقریبا مشابه داستانی است که در از «کرخه تا راین» ابراهیم حاتمی‌کیا می‌گذرد. فیلمی‌که در سال ۷۱ ساخته شد و به موضوعی می‌پرداخت که جامعه ایران پس از جنگ را درگیر خودش کرده بود. حاتمی‌کیا با پرداخت به موقعش به این موضوع نشان داد که در شناسایی سوژه تبحر ویژه‌ای دارد. بیشتر این کار در آلمان فیلمبرداری شد که مناسب حال فیلمنامه و فضای داستان بود. در جشنواره فیلم فجر همان سال هم دو سیمرغ در زمینه‌ بهترین فیلم و بهترین چهره‌پردازی را گرفت و در پنج رشته کاندید دریافت سیمرغ شد. فیلمنامه روند منسجم و منظمی‌داشت و به خوبی پیش می‌رفت. «پاریس تا پاریس» در هنگام اکران در جشنواره بیست و نهم با استقبال خوبی روبه‌رو نشد.

فیلمنامه، سوژه‌ای خاص با ساختاری بد داشت! داستان بسیار شعاری بود و همه چیز بر اساس تصادف در این فیلم شکل می‌گرفت. در واقع در فیلم سعی شده بود علاوه بر پرداختن به موضوع جانباز، به حس وطن‌دوستی ایرانیان خارج از کشور هم پرداخته شود. چیزی که در فیلم آنچنان بد نشان داده بود که در ذوق مخاطب می‌زد. در موقع اکران، بدتر از زمان جشنواره اصلا فروش خوبی نداشت. یعنی همه آن ۷۰۰میلیون هزینه فیلمبرداری به باد رفت! البته این نظریه را خود سهراب‌پور رد می‌کند و دلیلش را اکران بد این فیلم در سینما می‌داند. فیلم سینمایی «هفت و پنج دقیقه» ساخته محمدمهدی عسگرپور نیز از جمله فیلم‌هایی است که در کشور فرانسه و با بازیگران فرانسوی و زبان اصلی این کشور ساخته شد. این فیلم فقط در جشنواره بیست و پنجم نمایش داده شد و اکران عمومی‌نداشت ولی در جشنواره استقبال خوبی از آن نشد. یکی از انتقادهای اساسی به این فیلم این بود که با اینکه در خارج از کشور ساخته شده بود ولی صحنه‌های داخلی‌اش زیاد بود و فیلمبرداری همان‌ها هم در فرانسه صورت گرفته.

در صورتی که می‌شد آنها را در ایران هم گرفت. همه اینها به معنای افزایش هزینه اقامت در فرانسه و بالا رفتن هزینه ساخت فیلم است. شکارچی شنبه و۳۳ روز جزو دسته بزرگ فیلم‌های ساخته شده در لبنان‌اند که اصلا فروش خوبی نداشتند. «قفس طلایی» با بازی امین حیایی که علاوه بر دستمزد بالای او سکانس‌هایی از کار هم در آمریکا گرفته شده بود، «آل» بهرام بهرامیان که اکثر تصویربرداری‌اش در ارمنستان انجام شد، فیلم‌هایی هستند که در خارج از کشور ساخته شدند ولی فروش خوبی نداشتند. «کتاب قانون» با اینکه چند سکانس محدودش در لبنان گرفته شده بود و بازیگر لبنانی داشت فروش خوبی کرد و در سال ۸۷ در حدود یک‌میلیارد فروخت. از این دست فیلم‌ها زیاد است که تعدادشان هر روز هم بیشتر می‌شود. ولی سهراب پور حضور این فیلم‌ها را برای تبادل فرهنگی بین کشوری خوب می‌داند: «ساخت فیلم و سریال در خارج از کشور کمک‌کننده است. مگر چند نفر امکان سفر به خارج از کشور را دارند؟ غیر از این، به فیلمسازی کشورمان هم کمک می‌شود. ارتباط فیلمسازی دو کشور بیشتر می‌شود و ما خیلی چیزها را از آنها یاد می‌گیرم که ممکن است در دانشگاه هم یاد نگیریم. با انتخاب فیلمنامه‌ای درست، خوراک فرهنگی و فکری مناسبی برای بیننده است.»

● سریال‌ها

به نظر می‌رسد ما در زمینه سریال‌سازی در لوکیشن‌های خارجی تبحر بیشتری داریم. این را می‌شود از نمونه‌های حی و حاضرش فهمید. «وفا» ساخته محمدحسین لطیفی که در لبنان ساخته شد پربیننده‌ترین سریال نوروزی سال ۸۴ شد. «شکرانه» سعید سلطانی در تاجیکستان ساخته شد که در ماه رمضان سال ۸۶ پخش می‌شد و بسیار پربیننده بود. «مدار صفر درجه» حسن فتحی هم که قسمت اعظمش در فرانسه ساخته شد در همان سال با بازی خوب شهاب حسینی جزو بهترین سریال‌های چند سال اخیر شناخته می‌شود. این سریال و سریال در چشم باد جزو سریال‌های الف تلویزیون هستند. یعنی هزینه بالایی برای ساختشان صرف شده. «مرگ تدریجی یک رویا» که اولین تجریه سریال‌سازی فریدون جیرانی است در سال ۸۵ شروع به پخش شد. قسمت‌هایی از این سریال در ترکیه تصویربرداری شده بود. این سریال هم بسیار پربیننده بود.

● تکمله

اگر پرس و جویی در میان مدیران تولید سینمایی بکنید متوجه می‌شوید که هزینه ۴-۵ روز فیلمبرداری در یک لوکیشن خارجی حدود ۳۰۰ میلیون خرج برمی‌دارد. اگر با دلار بیش از ۲۰۰۰ تومانی الان بسنجیم، این مبلغ دو برابر می‌شود. پر واضح است که فیلمبرداری‌ها معمولا نزدیک به یک ماه و شاید هم بیشتر طول بکشد. پس با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شویم که ساخت فیلم یا سریال خارج از کشور هزینه بالایی می‌برد. با صرف‌نظر از اینکه اگر در این فیلم‌ها ستاره‌ای بازی کند دستمزدش نجومی‌است و این دستمزد از روی هزینه کل فیلم پرداخت می‌شود! حالا بیایید کلاهمان را قاضی کنیم؛ اصلا ساخت این فیلم‌ها دردی از مردم دوا کرده؟ با این تفاسیر باز هم تهیه‌کنندگان ایرانی به ساخت فیلم در خارج از کشور اصرار دارند. نمونه بارزش پروژه لاله که برای ساختش بودجه ای ۵ میلیاردی کنار گذاشته شده. با نگاهی به فیلم‌های خارجی و داخلی به این نتیجه می‌رسیم که سینمای ایران همانطور که اصرار زیادی برای ساخت کارهایی با لوکیشن‌های خارجی دارد ولی نتوانسته به همان اندازه به کیفیت کارهایش اضافه کند.اینجا یاد آن ضرب‌المثل معروف می‌افتیم که «پایت را به اندازه گلیمت دراز کن!»

محبوبه شعاعی