هزینه مسکن در تهران از سال ۱۳۱۵

اولین جهش شدید قیمت ملک در چه سالی روی داد

تهران از آن هنگام که پایتخت ایران شد تحولات جمعیتی فراوانی و به پیروی از آن تغییرات بسیاری در حوزه مسکن و ساختمان شاهد بوده است.

سرشماری جمعیتی سال ۱۲۸۶ ه.ق که توسط نجم‌الملک تهیه شده نشان دهنده این است که تهران ۱۴۷۲۵۶ نفر جمعیت داشته است. این آمار نشان می‌دهد که نزدیک به ۱۷ هزار نفر از این تعداد در بیرون شهر ساکن بودند. بنا به گفته نجم‌الملک قیمت زمین خارج شهر بالا رفته بود و مردم حتی روی حصار قدیم شهر که خراب شده بود خانه می‌ساختند.

طبق آمار نجم‌الملک در این زمان نزدیک به سی و یک درصد از جمعیت تهران در خانه‌های اجاره‌ای منزل داشتند. همچنین بر همین اساس در میان سال‌های ۱۲۶۹ه.ق تا ۱۲۸۶ه.ق تعداد خانه‌ها ۶۸۵ واحد مسکونی افزایش می‌یابد، در حالی که در همین بازه زمانی جمعیت ۲۱۳۰۴ نفر بیشتر شده بود. مقایسه نرخ رشد این دو مقوله گویای تناسب نداشتن رشد جمعیت با واحد‌های مسکونی ساخته شده است. باید در نظر داشت که این آمار متعلق به تهران دوره ناصری است؛ یعنی زمانی که تهران از ۵ محله تشکیل می‌شد. اینها عبارت بودند از عودلاجان و ارگ در شمال، محله بازار جدا از خود بازار در جنوب، سنگلج در غرب و چاله میدان در شرق. از میان این محله‌ها، بیشترین تعداد تهرانی‌ها در عودلاجان سکونت داشتند.

تهران پس از دوره ناصری نیز رشد خود را ادامه داد، اما تغییرات فضایی شهر تهران به شیوه دوران ناصری با پیروزی مشروطیت در سال‌های اول قرن بیستم (۱۹۰۶) به پایان رسید و شهر تهران پا به دوره جدیدی از تحول و تکامل گذارد. دوره پهلوی اول را تهران با جمعیتی در حدود ۲۵۰۰۰۰ نفر آغاز کرد. این سیر رو به رشد در دوره پهلوی اول نیز دنبال شد. در سال ۱۳۱۸ که اولین قانون سرشماری شهر تهران عملی شد جمعیت تهران بالغ بر ۵۳۱ ۲۴۶ نفر بود. اگرچه نمی‌توان به یقین گفت آمار مسکن چه وضعیتی داشته، اما با توجه به اینکه کرایه مستغلات سال ۱۳۱۷ نسبت به نیمه دوم سال ۱۳۱۵ نزدیک به پنجاه درصد افزایش داشته می‌توان گفت تعداد واحدهای مسکونی از جمعیت کمتر بوده و این به ترقی شدید کرایه و قیمت املاک انجامیده است. این وضعیت در یک دهه بعد نیز دیده می‌شود، در این زمان تهران ۸۸۰ هزار نفر جمعیت داشت. این در حالی بود که در این زمان مستغلات تهران صد و شانزده هزار و ششصد و شصت و هفت مستغل بوده است. بر اساس خبری در نشریات این دوره این میزان شامل ۶۰ هزار و دویست و شش خانه، ۷ هزار و چهار صد و پنجاه و دو آپارتمان، دو هزار و چهل و نه زمین محصور و تعدادی گاراژ و نزدیک به سیصد و شصت و یک هزار مغازه بوده است. این آماری است که توسط هیات‌های ممیزی مستغلات شهر تهران محاسبه شده است. هیات‌هایی که مرکب از یک عده کارمندان لیسانسیه و ماموران قدیمی وزارت دارایی بود و از اردیبهشت سال ۱۳۲۶ کار خود را شروع کرده بود؛ بنابراین می‌توان گفت نزدیک به واقع است. همچنین بر همین اساس مالکان تهران سالی هشتصد میلیون ریال اجاره دریافت می‌کردند. هر چه تهران گسترش بیشتری پیدا کرد، این مشکل هم بیشتر شد. نگاهی به وضعیت هزینه مسکن در سال ۱۳۳۶ نشان‌دهنده این حقیقت است. براساس منابع و اسناد موجود هزینه مسکن در تهران در این سال ۲۷۱ ریال بوده است. در خبری پیرامون این مقدار چنین آمده است:

کجای دنیا هزینه مسکن ۲۷۱ ریال می‌شود که در تهران شده است. هزینه مسکن سال به سال بیشتر شده و بالا می‌رود و باعث شده تا مخارج زندگی مردم افزایش یابد. نمودارهای تهیه شده نشان می‌دهد که هر روز هزینه مسکن بالاتر می‌رود و معلوم نیست آخرش به کجا می‌رسد. بر دولت است که فورا جلوی این افزایش قیمت خانه را بگیرد.

به این ترتیب مشاهده می‌شود که تعداد نفوس و مسکن در تهران هیچ‌گاه از تناسب برخوردار نبوده است و این باعث می‌شد تا همواره قیمت مسکن رشد صعودی داشته و هزینه آن نرخ رشد صعودی داشته باشد. نگاهی به جدول این حقیقت را بهتر نشان خواهد داد.

حمید نجار