سواد رسانه ای در برخورد با خشونت رسانه ای

رسانه ها اعم از تلویزیون, رادیو, اینترنت, فیلم, ویدئو, روزنامه, مجله, هر روز و بطور فزاینده اطلاعات, سرگرمی ها و آگهی های مختلفی را به ما و فرزندانمان عرضه می كنند و همگی نقش مهمی را در شكل دهی و نفوذ به فرهنگ, ارزش ها, دیدگاهها و اعتقادات ما بازی می كنند

رسانه ها اعم از تلویزیون، رادیو، اینترنت، فیلم، ویدئو، روزنامه، مجله، هر روز و بطور فزاینده اطلاعات، سرگرمی ها و آگهی های مختلفی را به ما و فرزندانمان عرضه می كنند و همگی نقش مهمی را در شكل دهی و نفوذ به فرهنگ، ارزش ها، دیدگاهها و اعتقادات ما بازی می كنند. به عبارت دیگر در عصر جدید با ویژگی ظهور وسایل ارتباطی نوین به مراتب بیش از گذشته ما و بویژه فرزندانمان تحت بمباران پیام های رسانه ای هستیم كه در بسیاری موارد بهترین و قابل قبول ترین روش حل مسائل و مشكلات را با پیام های خشونت بار ارائه می كنند. به نظر می رسد بهترین راه ممكن برای بقا در این شبكه اطلاعاتی كه در سراسر محیط فرهنگی ما ریشه دوانیده حفظ استقلال، اجتناب از انفعال، بهره مندی از تفكری منتقدانه و به عبارت دیگر افزایش توانایی گزینش، انتخاب و چالش با این موج فراگیر است كه تنها از طریق تكامل سواد رسانه ای میسر است. سواد رسانه ای نه تنها به كودكان بلكه به بزرگسالان مهارت های لازم را برای برقراری ارتباطی متفكرانه و آگاهانه با رسانه ها می آموزد و در عین حال نگاهی دقیق، دیدگاهی نقاد و تحلیلی نسبت به پیام های رسانه ای نوشتاری، دیداری و شنیداری فراهم می آورد.

سواد رسانه ای

در اذهان بسیاری از مردم اصطلاح سواد رسانه ای با رسانه های چاپی و نوشتاری عجین شده و به معنای توانایی خواندن است.

برخی این اصطلاح را به سواد دیداری كه مرتبط با رسانه هایی چون تلویزیون و فیلم است تعمیم می دهند. سایر نویسندگان این مفهوم را تا حد سواد رایانه ای نیز گسترش می دهند. اما از دیدگاه دانشمندان علوم ارتباطی در عصر نوین سواد رسانه ای به كلیه رسانه ها اختصاص دارد. از دیدگاه سواد رسانه ای ما به عنوان مخاطب همواره خود را در معرض رسانه ها قرار داده و از مفاهیم پیام هایی كه از طریق رسانه با آن مواجه می شویم و تفاسیری را ارائه می دهیم. ابزار این دیدگاه مهارت های آن و ماده خام مورد استفاده آن را از رسانه ها و دنیای واقعی تشكیل می دهند. افرادی كه در سطح بالایی از سواد رسانه ای هستند از بینش و قدرت تشخیص وسیع و قوی برخوردارند، چنانچه آنها از توانایی مهارتهای بسیار پیشرفته جهت تعبیر و تفسیر انواع پیام ها در ابعاد مختلف بهره مند هستند. این مهارت بدانها قدرت گزینشگری بیشتری می بخشد. بدین مفهوم كه افراد با سواد رسانه ای می دانند كه چطور مفیدترین پیام ها را از حیث ادراكی، احساسی، اخلاقی و زیبایی (ابعاد چهارگانه سواد رسانه ای) انتخاب كنند. بنابراین چنین مخاطبانی بیشترین میزان كنترل را بر پیام های رسانه ای و در عین حال بر اعتقادات و رفتار خود دارا هستند. عدم برخورداری از مهارت گزینشگری، بدین معنا است كه شما در دنیای محصور و بسته گرفتارید و مجبورید بدون هیچ پرسش مضامین، ارزش ها، اعتقادات و تفاسیری را كه رسانه ها عرضه می كنند بپذیرند. سواد رسانه ای ویژگی یك فرایند و پیوستار را دارد كه نسبی بوده و روندی پایان ناپذیر و تكاملی دارد و همراه رشد بلوغ فكری، حسی و اخلاقی توسعه می یابد.

سواد رسانه ای فرایندی چند بعدی است

ابعاد چهارگانه سواد رسانه ای یعنی ابعاد ادراكی، حسی، اخلاقی و زیبایی شناسی كاملا به هم وابسته و پیوسته اند. حیطه ادراك به فرایندهای ذهنی و فكری مربوط است. توانایی های ادراكی مجموعه ای از شناخت ساده نشانه ها تا درك پیچیده ترین پیام ها و كشف علل نحوه ارائه خاص آنها توسط یك رسانه خاص را دربر می گیرد. این همان بعد فكری یا عقلانی است كه به ایجاد مضمونی غنی در فرایند ساختن معنا منجر می شود. حیطه حسی همان بعدی است كه كاملا وابسته به احساس افراد است. برخی مخاطبان در زمینه دریافت تاثیرات حسی پیامهای رسانه ای بسیار قوی هستند. برخی از این احساسات دارای تاثیرات مثبت و برخی دارای تاثیرات منفی هستند. برای مثال كودكانی كه به تماشای فیلمهای ترسناك و خشونت بار می نشینند، آنچنان مغلوب حس ترس می شوند كه ساعتها منفعل می مانند. برای كشف ابعاد حسی پیامها به لحاظ نوع حس نهفته در آن پیام و پیچیدگی آن سطوح سواد رسانه ای به طور نسبی قابل تغییر است. حیطه زیبایی شناسی به توانایی درك و شناخت مفاهیم رسانه ای از دیدگاه هنری اشاره دارد. این مقوله به میزان هنر و مهارت تولید پیام در رسانه های مختلف بستگی دارد. سبك هنری منحصر به فرد یك نویسنده، تولیدكننده و كارگردان یك برنامه رادیویی یا تلویزیونی شاهد مسلم این بعد از سواد رسانه ای است. حیطه اخلاقی به توانایی ادراك و دریافت ارزشهای نهفته در پیامها اشاره دارد. در سبك كمدی، ارزشهایی كه در پیامها نشان داده می شوند، حاكی از این است كه مزاح و شوخی ابزاری مهم در حل و فصل مشكلات است، اما مثلا ارزشهایی كه در یك درام تصویر می شوند، عموما تلقین كننده این است كه توسل به خشونت موفقترین راه برای رسیدن به خواسته ها در این دنیای خطرناك است. با این تفاصیل به نظر می رسد درك و تشخیص درست مضامین اخلاقی تنها توسط افرادی كه دارای درجه بالایی از سواد رسانه ای هستند، میسر است.

---