نقش كتابدار بیمارستان در خودیاری پزشكی

بیماران بیمارستان و خانواده آن ها همواره جوینده اطلاعات بوده اند, اما همیشه نتوانسته اند اطلاعات پزشكی را با همان عمق و كیفیتی كه فوراً و به راحتی برای متخصصان مراقبت های بهداشتی دسترس پذیر است بیابند زمانی از ترس این كه بیماران دچار سردرگمی و اشتباه شوند یا شاید بدین علت كه نیازی نبود كه بیمار بداند و فقط باید پیروی نماید نام داروها را بر روی بطری آن نمی نوشتند

بیماران بیمارستان و خانواده آن‌ها همواره جوینده اطلاعات بوده‌اند, اما همیشه نتوانسته‌اند اطلاعات پزشكی را با همان عمق و كیفیتی كه فوراً و به راحتی برای متخصصان مراقبت‌های بهداشتی دسترس‌پذیر است بیابند. زمانی از ترس این‌كه بیماران دچار سردرگمی و اشتباه شوند-یا شاید بدین علت كه نیازی نبود كه بیمار بداند و فقط باید پیروی نماید-نام داروها را بر روی بطری آن نمی‌نوشتند. در گذشته به كتابداران هشدار می‌دادند كه اطلاعات, خدمات, و توصیه‌های پزشكی و حقوقی را فقط باید پزشكان و حقوق‌دانان ارائه كنند. كتابداران كتابخانه‌های عمومی فاقد منابع ضروری برای بازیابی اطلاعات دقیق و عمیق پزشكی بودند و از این‌كه واسطهء جستجوی اطلاعات برای بیماران شوند ناراضی بودند.

كتابداران پزشكی سال‌ها بر سر لزوم دستیابی بیماران و خانواده آن‌ها به كتابخانه كشمكش كرده‌اند و هنوز هم دربارهء مسئولیت و وظیفه خود در برابر این گروه استفاده‌ كننده بحث و مجادله می‌كنند. در سال ۱۹۹۱, »انجمن پزشكی امریكا«(۱), هنگامی بحث دربارهء این موضوع را پذیرفت كه »بخش مدیریت كتابداری و اطلاع‌رسانی«(۲) آن برای تعیین این‌كه چه قدر به آموزش بیمار پرداخته شده است تحقیقی بر روی ۴۸۱ كتابخانه مركز پزشكی و بیمارستان انجام داد. و حال آن كه, فقط ۱۰ درصد از كتابخانه‌های پاسخگو اظهار نمودند كه به بیماران اطلاعات ارائه نمی‌كنند و در برخی از موءسسات دستیابی به كل مجموعه محدود بود و در سایر كتابخانه‌ها بیماران فقط به مجموعهء غیرفنی دسترس داشتند.

مخالفت برخی پاسخ‌دهندگان با دستیابی بیماران به كتابخانه پزشكی, ناشی از نگرانی آن‌ها از مزاحمت بیماران به هنگام استفاده پزشكان از كتابخانه بود. و نیز از ترس این كه مبادا دستیابی به اطلاعات پزشكی برای بیماران خطرناك باشد.امروزه دلایل بسیاری وجود دارد كه كتابداران بیمارستان را مجبور می‌كند تا مقررات دستیابی آزادانه‌تری برای بیماران و سایر جویندگان غیرحرفه‌ای اطلاعات پزشكی ایجاد نمایند. دلایل مذكور از این قرار است:

۱.سیستم مراقبت‌های بهداشتی كشور به خوبی پایه‌گذاری شده است. بیمار آگاه یك موهبت و امتیاز تلقی می‌شود, زیرا هزینه سلامت نگهداشتن مردم كم‌تر از درمان بیماری آنان است.

۲. كمیسیون مشترك اعتبارنامه سازمان‌های مراقبت‌های بهداشتی(۳) به بیمارستان‌هایی نیاز دارد كه به بیماران و خانواده آن‌ها آموزش دهد و اطلاعات عرضه كند.

۳. اغلب خدمات مراقبتهای بهداشتی از موءسسات به محیط مقرون به صرفه‌تر خانه انتقال می‌یابد. مراقبت‌های بهداشتی در منزل نیازمند فرآیند آموزش عمیق به بیماران و كسانی كه از آن‌ها مراقبت می‌كنند می‌باشد.

۴. اینترنت, با اطلاعات پزشكی فراوان, در میان اقشار مردم گسترش یافته و زبان پزشكی را روشن و ساده نموده است.

۵.اخبار پزشكی و بهداشت (كه زمانی فقط برای متخصصان بهداشت بود) پیشنهادات روزانهِ رسانه‌های همگانی هستند. شبكه كابلی اخبار (سی.ان.ان)(۴) مطالب همان روز نشریه پزشكی انگلستان جدید(۵) را, قبل از این كه پزشكان و كتابخانه‌ها نسخه متعلق به خودشان از نشریه مذكور را دریافت كنند, به آگاهی استفاده‌كنندگان می‌رساند.

۶. شیوه‌های‌درمان جایگزین« یا »پزشكی مكمّل« محبوبیت و مقبولیت یافته‌اند و استفاده‌كنندگان اطلاعاتی در مورد این درمان‌ها می‌خواهند.

۷. عصر اطلاعات نیازمند این دستیابی آزاد است. از عصر اطلاعات نوع نوینی از استفاده‌كننده اطلاعات بهداشت ظهور كرده است كه خواهان دستیابی به منابع اطلاعاتی پزشكی-كه زمانی دستیابی به آن به متخصصان پزشكی منحصر بوده است-می‌باشد. اغلب كتابخانه‌های عمومی بیان می‌كنند كه بیشترین تقاضای اطلاعات در حوزهء پزشكی را از آنان درخواست می‌كنند و تقریباً نیمی از استفاده‌كنندگان جاری اینترنت اظهار می‌دارند كه از اینترنت برای بازیابی اطلاعات پزشكی و بهداشت استفاده می‌نمایند.

نوع‌‌جدیدی‌از استفاده‌كننده‌ءمراقبتهای‌بهداشتی

»دكتر تام فرگوسون«(۶) این افراد را كه نتیجه عصر اطلاعات هستند دارای غنای اطلاعات پزشكی(۷) می‌نامد. آن‌ها فعال و دارای غنای اطلاعاتی هستند و می‌خواهند خودشان مراقبت‌های اولیه خود را انجام دهند. این افراد انتظار دارند كه پزشكان یا ارائه‌كنندگان مراقبتهای بهداشتی آنان همیار باشند نه آمر, و همچنین خواهان حق آگاه‌بودن و اتخاذ تصمیم‌های نهایی درمانی هستند.

سال‌ها پیش, اغلب بیماران نمی‌خواستند حتی كلمه »سرطان« را بشنوند. اما در حال حاضر می‌خواهند بدانند كه آیا خطر روزافزون ابتلا به سرطان رحم از مزایای بالقوه داروی تاموكسی‌فن(۸) برای زن پیش‌یائسه و مبتلا به سرطان پستان-كه شامل درصد بالایی از گیرندگان استروژن مثبت و دارای پیشینه قوی خانوادگی ابتلا به سرطان رحم هستند-بیشتر است؟دكتر »گرِگ برزو«(۹) در نشریه اخبار پزشكی آمریكا(۱۰), استفاده‌كننده مشتاق اطلاعات مراقبت‌های بهداشتی را-كه در حال ظهور در سیستم ارائه مراقبت‌های بهداشتی است-توصیف می‌كند.

نظرات دكتر برزو بیش از یك سال پیش نوشته شد و تأثیر افرادِ دارای غنای اطلاعاتی بر كتابخانه‌ای ما در آن زمان به شدت افزایش یافته است.خودگردانان پزشكی با نوع سنتی خود, كه از نظر برخی از مسائل مهم بیماران غیرفعال‌تری بودند, متفاوت هستند. بیماران غیرفعال تا زمانی كه علائم بیماری‌شان ظاهر نشود نگران سلامتی خود نیستند و زمانی كه علائم بیماری ظاهر شد از پزشك خود انتظار دارند كه همه مشكلات را رفع كند.

این بیماران غیرفعال به پزشك خود اجازه می‌دهند تا در درمان آن‌ها نقش پدر را بر عهده گیرند و مسئولیت عمده و اصلی برای اتخاذ تصمیم‌های درمانی خود را به پزشكی واگذار می‌كنند.بیماران خودگردان مسئولیت اقدامات پیشگیری از قبیل ورزش, رژیم غذایی, كنترل سلامتی, كنترل فشارهای عصبی و غیره را به عهده می‌گیرند, و ترجیح می‌دهند گفتگویی در مطب پزشك خود انجام دهند. گفتگویی بین دو شخص هم‌سنگ و هم‌تراز برای تصمیم‌گیری. اشخاص خودگردان, به منظور حفظ خود در این محیط همكاری و مشاركت, به اطلاعات پیشرفته نیاز دارند. اطلاعات در آن حدی كه به لحاظ تاریخی فقط برای متخصصان بهداشت دسترس‌پذیر بود. در سال ۱۹۹۷, كتابخانه ملی پزشكی(۱۱) ]آمریكا[ با در دسترس گذاشتن پایگاه اطلاعاتی مدلاین(۱۲) به صورت رایگان و از طریق دو سیستم اینترنت-اینترنت مطلوب پزشكی(۱۳) و پاب‌مِد(۱۴) این نیازهای اطلاعاتی متحول بهداشت را برآورده كرد.

كتابخانه‌های ملی پزشكی با دسترس‌پذیر نمودن این سیستم‌ها از طریق دستیابی به اینترنت برای همه, نیازهای اطلاعاتی متقاضیان غیرحرفه‌ای اطلاعات پزشكی را تأیید و برآورده كرده است.بیماران خودگردان از رونق كار خودیاری تجهیزات پزشكی بهره‌مند می‌شوند. درحال حاضر, از دستگاه كنترل فشارخون گرفته تا گوش‌بین, و وسایل یك‌بار مصرف مطب پزشگان در داروخانه موجود است. علاوه بر این, رفته رفته داروهای بیش‌تری از طریق تجویز پزشك یك‌بار در دسترس قرار گرفته و در وضعیت فروش بدون نسخه یا فروش آزاد قرار می‌گیرند. از آنجایی كه خدمات مراقبت‌های بهداشتی بیش از پیش به جای موءسسات در خانه انجام می‌شود, لذا احتمالاً این روند ادامه می‌یابد.

بیماران, به منظور كنترل عفونت و مایع گوش كودكان خود, نحوهء انجام كِشت عفونت گلو و آزمایش گرهِ لنفی را می‌آموزند و تزریقات در منزل انجام می‌شود. بیماران خودگردان برای ارزیابی و انتخاب داروهای فروش بدون نسخه یا فروش آزاد و تعیین مقدار یا چندهء(۱۵) مناسب تجویز داروها آموزش می‌بینند. بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن با آموزش مناسب می‌توانند با وابستگی كم‌تر و مسئولیت بیش‌تر سلامتی خود را كنترل نمایند. تجهیزات خودمراقبتی و خوددرمانی, خوددرمانی كه بیماران را در تصمیم‌گیری برای انتخاب درمان مناسب یاری می‌نماید, برای بیماری‌های آسم, دیابت, و سایر بیماری‌های مزمن بوده است. بیماران دچار بیماری مزمن با آموزش كافی و درك كامل از ماهیت بیماری‌شان ممكن است كمتر به علت مشكلات جزئی به بخش اورژانس مراجعه كنند. از طرف دیگر, كمتر احتمال دارد مراقبت‌های بالینی را كه به منظور جلوگیری از مشكلات جدی ضروری می‌باشد به تعویق بیاندازند.

ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی به منظور افزایش سطح سلامتی مشتریان خود در فرآیند آموزش بیماران, ارائه اطلاعات بهداشت و برنامه‌های فوری موجود مشاركت می‌كنند. در درون شركت‌های بزرگ مراكز به وجود می‌آید و كاركنان برای شركت در كلاس‌های آموزش بهداشت پاداش می‌گیرند. بیمارستان‌ها و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی برای كمك به خودمراقبتی, شبكه‌های اطلاع‌رسانی پیوسته ایجاد می‌كنند. در طول برگزاری كارگاه‌های خودمراقبتی, ممكن است راهنماهای خودمراقبتی بین كلیهء خانواده‌ها در درون هر سازمان حفظ بهداشت(۱۶) توزیع شود. یكی از این كتاب‌های راهنمای مدبرانه بهداشت(۱۷), به خوانندگان خود چنین توصیه می‌كند: »تحقیق خودتان را انجام دهید...

به كتابخانه پزشكی بیمارستان خود تلفن كنید و از كتابدار بخواهید كه آیا می‌تواند پاسخ سئوالات شما را از منابع مرجع بیابد«. چون این كتاب‌ها را هزاران نفر در خانه‌ها توزیع می‌كنند, نباید تأثیر آن را بر منابع اطلاعاتی استفاده‌كنندگان كتابخانه بیمارستان اندك انگاشت.دكتر جیمز فریز (۱۸), نویسندهء یكی از نخستین راهنماهای خودیار, در مورد تأثیر این توزیع گسترده اطلاعات خودمراقبتی چنین گفته است:تحقیقات ثابت نموده است كه فقط با یك كتاب می‌توانید ۷ تا ۱۰ درصد از مراجعات خود به مطب پزشكان و تا ۱۷ درصد از مراجعات خود را برای رفع مشكلات جزئی بكاهید.

سایر برنامه‌های آموزشی خودمراقبتی به این نتیجه رسیده‌اند كه كاهش بیشتری در مراجعات به مطب و صرفه‌جویی‌های بعدی در هزینه وجود داشته است.علاوه بر كتاب‌های خودیار, منابع خودیار در شبكه‌ها نیز افزایش می‌یابد. سایت‌های اطلاع‌رسانی عمده اطلاعات جاری پزشكی را به بیماران خودگردان ارائه می‌كنند. شبكه اطلاعاتی جهان بهداشت(۲۰) با عنوان فرعی خانه خودمراقبتی(۲۱) یك خودمراقبتی مركزی(۲۲) را به بیماران خودگردان عرضه می‌كند. منابع خودیار دكتر تام فرگوسون همراه با سایر اطلاعات و رهنمودهای خودگردانی در این شبكه قرار دارند. نمودار گردش كار تصمیم‌گیری, مانند مطالبی كه افراد در راهنماهای چاپی خودیار می‌یابند, در این سایت دسترس‌پذیر است.

این نمودارها كاربران را در اتخاذ تصمیم برای مسائلی كه در منزل با آن مواجه می‌شوند-مثلاً زمانی كه كودك تب دارد-یاری می‌نماید. والدین با پیروی از درخت یا نمودار تصمیم‌گیری, نه تنها با كشف دلیل می‌فهمند كه چرا نیازی نیست كه كودك را فوراً نزد پزشك ببرند, بلكه همچنین ممكن است به علامتی پی ببرند كه نشان وجود بیماری وخیم و نیازمند به درمان فوری باشد.در كنفرانس همكاری‌های اطلاعات شبكه‌شده بهداشت(۲۳) كه در آوریل ۱۹۹۷ در جورج‌تاون(۲۴) برگزار شد, تأثیر بالقوهء این شبكه‌های اطلاع‌رسانی بر ارائه مراقبت‌های بهداشتی موضوع اصلی بحث بود. مطلب ذیل گزیده‌ای از اظهارات »مولی كوی«(۲۵), پزشك و متخصص بهداشت همگانی و مدیر شركت اطلاعات بهداشت, توزیع‌كننده سیستم‌های یكپارچه پیوسته بهداشت, است:در حین این كه وارد دههء بعد می‌شویم, سیستم‌های ‌اطلاع‌رسانی شبكه ‌شده بهداشت استفاده‌كننده, چهرهء مراقبت‌های بهداشتی را دگرگون خواهد ساخت, دقیقاً همان‌طور كه افزایش موالید و انگیزه و اشتیاق اقتصادی مراقبت كنترل‌شده آن را در سال‌های اخیر وادار به تحول نموده است. فناوری نوین برای تغییر رفتار با حمله اتمی برابر خواهد كرد.

به ایجاد انواع تخصص‌های جدید كمك خواهد نمود و باعث بوجودآمدن دانش, انتظارات, و استعدادهای قوی و نوین در استفاده‌كنندگان و بیماران خواهد شد. اغلب متخصصات بهداشت از انبوه تحولاتی كه در پیش است آگاه نیستند.ابزار اطلاعاتی بیماران خودیار, كه رفته‌رفته فراوان‌تر می‌شود, به نظر می‌رسد كه فقط برای افزایش میل و رغبت واقعی اشخاص خودگردان پزشكی می‌باشد. این استفاده‌كننده به كتابخانه بیمارستان مراجعه می‌كند یا نه. دستیاب‌نمودن چه نوع اطلاعاتی در كتابخانه ضرورت دارد؟بدون تردید به منظور حصول اطمینان از این كه استفاده‌كنندگان ارتباط بین رفتارها و بیماری را بدانند باید هر آن چه می‌توانیم انجام دهیم تا این كه آنان بتوانند به اطلاعات مربوط به پیشگیری از بیماری دست یابند.

علاوه بر این, استفاده‌كنندگان باید چگونگی كنترل بیماری‌ها را بدانند و همچنین باید اطلاعات زیادی در مورد تصمیم‌گیری پزشكی, شیوه‌های متنوع مراقبت‌های بهداشتی, و چگونگی ارزیابی مرتبط بودن, صحت, و كیفیت اطلاعات داشته باشند.احتمالاً بیمار خودگردان بسیار بیشتر از چیزی كه »آموزش بیمار« گفته می‌شده است نیازمند آموزش می‌باشد. »تام فروسون« و »لاول اس.لِوین«(۲۶), كه هر دو از طرفداران خودگردانی پزشكی و بهداشتی هستند, در مورد خودمراقبتی چنین بحث می‌كنند:خودمراقبتی فقط توسعه آموزش بهداشت نیست. خودمراقبتی, برنامه‌های آماده برای متخصصان به منظور اجرا بر روی مردم ناآگاه نیست. در حوزهء مراقبت‌های بهداشتی, در مورد انتقال ابتكار عمل از پزشكان و سایر كاركنان امور بهداشت به خود افراد صحبت می‌كنیم.... از دیدگاه خودمراقبتی, بیماری دشمن نیست, بلكه عدم آگاهی و ضعف دشمن می‌باشد.»دكتر فرگوسون« در شماره مِی ۱۹۹۷ مجله بهبود كیفیت(۲۷) به توصیف برداشت و درك خودیاران(۲۸) از اطلاعات كیفی می‌پردازد. منبع اطلاعاتی ترجیحی و برگزیده آنان به سئوالات صریح و شخصی پاسخ می‌دهد.

پی‌نوشت‌ها:

۱-American Medical Association

۲-Library and Information Management Division

۳-Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organization (JCAHO)

۴-Cable News Network (CNN)

۵-New England Journal of Medicine

۶-Tom Ferguson

۷-Medical Prosumer

۸-Tamoxifen

۹-Greg Borzo

۱۰-American Medical News

۱۱-National Library of Medicine

۱۲-MEDLINE

۱۳-Internet Grateful Med

۱۴-PubMed

۱۵-Dose

۱۶-Health Maintenance Organization (HMO)

۱۷-Healthwise Handbook

۱۸-James Fries

۱۹-Johns Hopkins University

۲۰-HealthWorld

۲۱-Home of Self-Managed Care

۲۲-Self-Care Central

۲۳-Partnerships for Networked Health Information

۲۴-Georgetown

۲۵- Molly Coye

۲۶-Lowell S.Levin

۲۷-Journal of Quality Improvement

۲۸-Self-Helpers

۲۹-World Wide Web

۳۰-Danville Regional Medical Center

۳۱-Info Trac’s Health Reference Center

۳۲-Danville Public Library

۳۳-Claude Moore Health Sciences Libraries

۳۴-University of Virginia

۳۵-Outreach Librarian

۳۶-E. Stuart James Grant Charitable Trust

۳۷-Health Reference Center

۳۸-Pittsylvania County Public Library

۳۹-Healthier Piedmont People

۴۰-Better Health Center

۴۱-Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organization (JCAHO)

۴۲-Kathleen A. Moeller

*Barbara Woods Collins and Ann B. Sasser. “Medical Self-managing-the hospital librarian’s role” in Medical Reference Services Quarterly. Vol.۱۷, Number ۳, Fall ۱۹۹۸.p. ۵۹-۷۰.

نوشته: باربارا وودز كالینز و آن‌بی. ساسر*

ترجمه: احمد یوسفی

عضو هیئت علمی مركز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی جهاد كشاورزی

---