نیمه پنهان ماه

بررسی افسانه هایی درباره همسایه نزدیک زمین

بسیاری از محققان با اشاره به آنچه از ماموریت های «آپولو» برای انسان به جا مانده است، معتقدند ماموریت های آتی به ماه نه تنها بیهوده نیست بلکه به دلیل اینکه ماه قسمتی از تاریخچه منظومه خورشیدی را دربردارد، از اهمیت و هدف بسیار بالایی برخوردار خواهد بود.به گزارش مهر زمانی که جهان شگفت زده نظاره گر راه رفتن دو فضانورد امریکایی «نیل آرمسترانگ» و «باز آلدرین» روی کره ماه بود، دانشمندان سیاره یی از دیدگاه دیگری این ماموریت را تحت نظر داشتند. برای آنها ارزش این ماموریت در محموله یی بود که فضاپیما با خود به زمین بازگرداند. در آن زمان «آرمسترانگ» و «آلدرین» حدود ۲۲ کیلوگرم از سنگ های کره ماه را به همراه خود به زمین آوردند.

پنج ماموریت بعدی «آپولو» روی هم رفته حدود ۳۸۲ کیلوگرم از مواد را که حدود دو هزار و ۲۰۰ نمونه قابل مطالعه برای دانشمندان فراهم آورد، جمع آوری کرد. این در حالی است که سه کاوشگر بدون سرنشین روسی تنها ۳۰۰ گرم از نمونه های قابل مطالعه را به زمین بازگرداندند. نمونه های جمع آوری شده به عنوان گنجینه علمی لیست برداری شده و به ثبت رسید. به گفته «پاول اسپودیس» زمین شناس موسسه سیاره یی هیوستون پس از ماموریت های «آپولو»، ایده های انسان درباره شکل گیری سیاره ها و تکامل آنها باید از اساس بازنویسی می شد.

نمونه های به دست آمده از ماموریت های «آپولو» افسانه های زیادی درباره ماه را در خود پنهان داشت. «هارولد یوری» یکی از بزرگ ترین مدافعان ماموریت های اکتشافی ماه و برنده جایزه نوبل پیش بینی کرده بود ماه از مواد کیهانی اولیه ساخته شده است؛ ایده یی که با بررسی نمونه ها خط ابطال روی آن کشیده شد، زیرا برخی از نمونه ها شباهت زیادی به صخره های زمینی از جمله بازالت های تیره داشتند. بقیه نمونه ها کاملاً متفاوت به نظر می رسیدند.

برای مثال می توان به سنگ ترکیبی به نام برسیکاس اشاره کرد که میلیون ها سال پیش در اثر برخورد شهاب سنگ ها متلاشی شده و اجزای آن دوباره به یکدیگر متصل شده اند.نشانه های فراوانی که درون سنگ های ماه وجود دارد طی سال ها و دهه ها کشف شده اند، اما برخی از آنها همچنان به شکل اسرارآمیزی پنهان باقی مانده اند. یکی از شگفت انگیزترین یافته های به دست آمده از این سنگ ها، کشف این حقیقت بوده است که ماه در سال های ابتدایی شکل گیری توسط اقیانوسی از صخره های مذاب پوشیده شده بوده است.

مناطق کوهستانی ماه توسط گونه یی از سنگ های کمیاب در زمین به نام آنورثوسیت شکل گرفته اند. این سنگ ها در زمین زمانی شکل می گیرند که مواد معدنی آلومینیوم دار سبک بر سطح حوضچه های مواد مذاب شناور می شوند. در صورتی که این سنگ در تمامی نقاط ماه یافته شود به این معنی است که سطح آن در گذشته از اقیانوسی از ماگماها پوشیده بوده است. در این صورت علامت سوال بزرگی به وجود خواهد آمد مبنی بر اینکه انرژی تولید چنین حجم بزرگی از مواد مذاب از کجا تامین شده است؟

توجیهات جدیدی طی سال های اخیر برای این پدیده ارائه شده است. بر اساس یکی از این توجیهات شکل گیری این اقیانوس مذاب در نتیجه تحولات عظیمی بوده است که حدود ۵۰ میلیون سال پس از آغاز شکل گیری منظومه خورشیدی و هنگامی که زمین دوران نوزادی خود را سپری می کرده است، به وجود آمده اند. طبق این فرضیه زمین در این دوره با سیاره یی در ابعاد مریخ برخورد کرده و ذرات به وجود آمده ناشی از این برخورد وارد مدار زمین شده اند.

این ذرات سپس با یکدیگر ترکیب شده و ماه را به وجود آورده اند.سناریوی برخورد بزرگ باعث تکامل مجدد و قوی تاریخچه منظومه خورشیدی اولیه شده است. قبل از ماموریت «آپولو»، دانشمندان سیاره یی مجموعه اجرامی را که در مدار خورشید در حرکت بودند، مکانیسمی منظم می دانستند که احتمال برخورد در آن بسیار نادر بود. اکنون این محیط از منظومه خورشیدی، محیطی بسیار فعال شناسایی می شود که سیاره ها در آن می توانند حرکت کرده، با یکدیگر برخورد کرده یا حتی یکدیگر را به بیرون برانند. بر اساس این نظریه تاریخچه تمامی سیاره ها متناسب با این برخورد شکل گرفته و ماه یکی از مشخص ترین اجزای این تاریخچه ها به شمار می رود.

شگفتی دیگری که از نمونه های ماه کشف شده، بر این اساس است که صخره هایی که از بزرگ ترین حفره انفجاری ماه به دست آمده اند، از سن یکسان تمامی حفره های ماه در حدود ۸/۳ تا ۴ میلیارد سال خبر می دهند؛ پدیده یی که اتفاقی و تصادفی به نظر نمی آید. ماه و پس از آن زمین باید حدود نیم میلیارد سال پس از شکل گیری منظومه خورشیدی، تحت تاثیر رگبارهای مخربی قرار گرفته باشند که برای شکل گیری چنین پدیده یی، واقعه یی بسیار بزرگ تر باید در پس این واقعه و فرای منظومه خورشیدی رخ داده باشد.

این اپیزود از تاریخ منظومه خورشیدی که به بمباران بزرگ دیرینه شهرت دارد باید در زمانی پایان گرفته باشد که اولین نشانه های حیات در زمین آشکار شده باشد. احتمال اینکه این بمباران ها شرایط کافی برای شکل گیری حیات در زمین را به وجود آورده باشند، مساله یی است که تاکنون بی پاسخ باقی مانده است.بدون حضور نمونه هایی که به منظور بررسی و آنالیزهای شیمیایی و تاریخ گذاری از ماه به زمین آورده شد، هرگز این اکتشافات کلیدی از تاریخ ماه در اختیار بشر قرار نمی گرفت. تمامی دو هزار و ۲۰۰ نمونه مطالعاتی ماه مورد بررسی قرار گرفته اند و این به آن معنی است که وجود نکته یی تکان دهنده و متحول کننده در میان این نمونه ها بعید به نظر می رسد.

با این حال شاید این سنگ ها همچنان نکته های ریزی را در خود پنهان داشته باشند که با ارتقا دادن ابزار مطالعات می توان به تدریج این نکته ها را نیز رمزگشایی کرد.برای مثال ابزاری که برای تاریخ گذاری نمونه های معدنی مورد استفاده قرار می گرفتند بسیار پیچیده بوده، قدرت تعیین تاریخ دقیق ذرات معدنی را از دانشمندان سلب می کردند. طی دو سال گذشته این شیوه ارتقا پیدا کرده و نکات کلیدی از تاریخ ماه را کشف کرده است به طوری که براساس این یافته ها گروهی از دانشمندان موسسه فدرال سوئیس، تاریخ شکل گیری اقیانوس ماگمایی و کره ماه را ۲۰ تا ۳۰ میلیون سال پیش از آنچه دانشمندان باور داشتند، یعنی حدود ۵/۴ میلیارد سال پیش تعیین کرده اند.

تنها مواردی که نمونه های ماه توانایی تکمیل آنها را نخواهند داشت، سوالات بزرگی مانند «چه چیز در نیمه پنهان ماه قرار گرفته است؟» یا «آیا امکان یافتن نمونه یی از اعماق کره ماه وجود دارد؟» هستند که یافتن پاسخ برای آنها مستلزم بازگشت مجدد به ماه خواهد بود.

برخلاف نظر بسیاری از محققان که بازگشت به ماه را پروژه یی فرسایشی، پرهزینه و بی هدف می خوانند «گری لافگرن» متصدی مجموعه نمونه های ماه در پایگاه فضایی «جو هانسون» و بسیاری از دانشمندان دیگر معتقدند بازگشت به ماه از نظر هدف و سوالات علمی هیچ کمبودی ندارد زیرا سوالات موجود تنها به ماه ارتباط ندارد، بلکه شامل تاریخچه منظومه خورشیدی است. این حقیقتی است که «آپولو» به بشر آموخته است.