چارلز پونزی که بود

شرح حالی از بنیانگذار کلاهبرداری نوین هرمی

قدمت کلاهبرداری به همان آغاز معاملات در بازارهای مالی برمی گردد، اما تا پیش از سال ۱۹۲۰ مروجان زنجیره های هرم وار غگردآوری پولف همان شیوه پونزی را دنبال می کردند، البته همانند آقای ژوردن غشخصیت داستانی مولیر در «بورژوای مهربان» که می گفت خبر نداشته ۴۰ سال است نثر می گویدف بدون آنکه خود بدانند. کارلو پونزی در سال ۱۸۸۲ در پارمه ایتالیا به دنیا آمد. وی به سال ۱۹۰۳ در بحبوحه گرم بازار دوران «اشراف زادگان دزد»۱ قدم به خاک ایالات متحده نهاد. او مانند بسیاری از مهاجران یقین یافته بود که خیابان های آنجا را با شمش های طلا فرش کرده اند. این مرید اصل ثروت اندوزی یک شبه که دیگر چارلز پونزی نامیده می شد و بیشتر از قدرت تخیل برخوردار بود تا قریحه و استعداد، کوشید هرگونه حقه و کلکی را سوار کند. به هزار حرفه دست برد و غالباً آبش با قانون توی یک جوی نمی رفت.

در سال ۱۹۰۹ هنگامی که در مونترال کارمند بانک بود، به جعل یک چک متهم و به سه سال زندان محکوم شد. پونزی پس از گذراندن کمتر از دو سال در بند به دلیل حسن رفتار از زندان آزاد شد و به ایالات متحده بازگشت.

۱۰ روز پس از آزادی از زندان، بار دیگر وی را بازداشت کردند زیرا درصدد برآمده بود گروهی از کارگران ایتالیایی را مخفیانه وارد ایالات متحده کند. به همین جرم دو سال زندان برای وی بریدند.پس از آزمودن راه و چاه های بسیاری از هر نوع، در سال ۱۹۱۹ کلکی را کشف کرد که شهرت وی را رقم زد. از سال ۱۹۰۷ اتحادیه بین المللی پستی، گونه یی تمبر پستی جهانی را انتشار داده بود که کوپن بین المللی پاسخ به مراسلات نامیده می شد. پونزی تصادفاً به یکی از این کوپن ها در نامه یی که از اسپانیا رسیده بود برخورد کرده و رایحه کسب پرمایه یی از این راه به مشامش رسیده بود. طبق محاسبات وی در یک پستخانه ایالات متحده این کوپن را که در کشور مبدأ فقط معادل یک سنت امریکایی می ارزید، با تمبری که شش سنت ارزش داشت مبادله کرد.

وی نتیجه گرفته بود سرمایه گذاری یک میلیونی غدر خرید این کوپن هاف در اسپانیا، ایتالیا یا فرانسه می تواند در سواحل دیگر سوی اقیانوس اطلس شش برابر اصل سرمایه را عاید سازد.پونزی در تاسیس بنگاه خود شتاب ورزید زیرا واهمه داشت که نکند دارندگان ثروت های سرشار آن دوران مانند دوپن، آستور یا اغنیای دیگری چون واندربیلت، بر این اندیشه دست اندازند.۲ در ۲۶ دسامبر ۱۹۱۹ «شرکت مبادلات اوراق بهادار» در بوستون پدید آمد که پونزی بنیانگذار، یگانه کارمند و سهامدار اصلی آن بود. این شرکت گواهینامه هایی منتشر کرد که بهره یی برابر ۵۰ درصد برای سرمایه گذاری های ۴۵روزه را «تضمین می کرد». ۳

هرچند تبدیل تمبر و پول که مقامات پست آن را غیرقانونی می انگاشتند، ناشدنی می نمود، اما مانع از آن نشد که سوداگر این اندیشه به قولی که داده بود پایبند بماند؛ سرمایه گذاران تازه را مدام به سوی خویش می کشید و با آنچه ازراه رسیدگان به وی می سپردند، پرداخت بهره سرمایه گذاران پیشین را میسر می ساخت.

شرکت وی صعودی صاعقه وار داشت؛ هجوم سپرده گذاران چنان بود که روی دست و پای یکدیگر راه می رفتند. پونزی زندگی مجللی به راه انداخته و چون نابغه یی در امور مالی شهرت یافته بود. در ژوئیه ۱۹۲۰ در صبحدم سال های جنون آمیز، وی بر اوج سریر جلال و شکوه جای گرفته بود.

مطبوعات همراه و همگامی که نظر خوشی به وی داشتند افسانه وی را پر و بال می دادند. وی آغاز کار خویش را در آن مطبوعات چنین روایت می کرد؛ «همه دار و ندارم دو دلار و نیمی بود که ته جیبم داشتم، اما در قلبم یک میلیون دلار آرزو می تپید. این آرزو هرگز رهایم نکرده است.» و درباره سیستم خود می گفت؛ «شروع کردم به مشاهده نرخ برابری ارز در کشورهای گوناگون اروپایی. با مایه گذاشتن از خودم، کسب و کار را آزمودم. می خواستم ببینم چه چیزی از آب درمی آید. دیدم درست کار می کند. نخستین هزار دلارم ۱۵ هزار دلار شد.» روزنامه نیویورک تایمز در آن زمان ثروت وی را تا هشت میلیون دلار تخمین می زد.

اما به زودی این صعود برق آسا را شک و تردیدهایی متوقف کرد. یک تحلیلگر امور مالی به نام کلرنس بارون دریافت فقط ۲۷ هزار کوپن پستی در ایالات متحده در گردش است، حال آنکه به ۶۰ میلیون کوپن نیاز است تا به نتایجی دست یافت که پونزی به رخ می کشید. بحث و گفت وگوها شور و هیجان هایی برانگیخت و برخی مشتریان را به هراس و وحشت انداخت، اما سپرده گذاران جدید همچنان به صورتی انبوه سر می رسیدند.

در ماه آگوست ۱۹۲۰ کاوش روزنامه بوستون پست در زندگی پونزی از گذشته وی و اقامت هایش در زندان پرده برداشت. سوداگر را بازداشت کردند. با این همه ماجرای وی که فقط هشت ماهی دوام آورده و حدود ۲۰ میلیون دلار به ارزش آن روز هزینه برداشته بود در تاریخچه معاملات مالی ثبت شد.

این شکست و رسوایی البته اشتهای مهاجر ایتالیایی به ثروت اندوزی سریع را فروننشاند. پس از دوره جدیدی که در زندان گذراند، کوشش های خویش را از سر گرفت. بارها شهر و دیار و نام و نشان خود را عوض کرد. مثلاً کوشید یک کلاشی در کارهای ساختمانی در ایالت فلوریدا به راه اندازد. حتی چندین سال در ایتالیا به سر برد.

داستان هایی سر زبان ها است که در آنجا پیش از آنکه باز راهی ینگه دنیا شود، موسولینی شخصاً او را به مقامی (زودگذر) در شرکت هواپیمایی کشور زادگاهش گماشت. او در سال ۱۹۴۹ در تنگدستی و بدبختی در برزیل درگذشت.

آبراهام وارد

ترجمه؛ منوچهر مرزبانیان

پی نوشت ها؛

۱- مقاله هوارد زین «در عصر اشراف زادگان سارق» را در شماره ماه سپتامبر ۲۰۰۲ لوموند دیپلماتیک مطالعه فرمایید.

۲- دونالد دان، پونزی؛ داستان واقعی باورنکردنی سلطان مشاوران مالی، برادوی، ۲۰۰۴، ص ۷۲

۳- میچل زوکف، تمهید پونزی؛ داستان واقعی یک اسطوره مالی، رندوم هاوس، نیویورک، ۲۰۰۶، ص ۳۹

منبع؛لوموند دیپلماتیک