وداع شاعر با خانه هزار روزنه

فلسطین و ادبیات عرب در عزای «محمود درویش»

در شرایطی که همه نگاه ها به وقایع جاری المپیک و خاورمیانه دوخته شده، «محمود درویش» با مرگ خود دوباره توجه تمام رسانه ها را به سمت فلسطین، زادگاه این شاعر معترض معطوف کرد. همه رسانه ها مرگ او را بعنوان ضایعه ای اسفبار برای ادبیات عرب توصیف کردند. البته این شاعر مبارز فلسطینی که روز شنبه گذشته در سن ۶۷سالگی پس از عمل جراحی قلب در «تگزاس» آمریکا از دنیا رفت و فلسطین برای او، سه روز به عزای عمومی می نشیند، در ایران هم شاعر شناخته شده ای است.

● بزرگ شعر معاصر عرب

«جاهد جهانشاهی»، محمود درویش را از بزرگ ترین شاعران معاصر جهان می داند. مترجم مجموعه شعر «آخرین قطار» تصریح می کند: محمود درویش مانند «پابلو نرودا» و «راینر ماریا ریلکه» در رده های بالای شعر جهانی قرار داشت. شعرهای او به سه بخش عاشقانه، میهنی و سیاسی تقسیم می شد، که در سه دوره مختلف زندگی اش به آن ها پرداخته بود.

او با بیان این که محمود درویش فریاد مردم فلسطین بود، ادامه می دهد: درویش همیشه می گفت شعر، زبان همدلی انسان هاست. شاعری انسان گرا و نوع دوست بود و مجموعه های شعری چون «تصویر فلسطین»، «چرا اسب را تنها گذاشتیم؟» و «ما سرزمینی از واژه ها داریم»، از مجموعه های خوب او هستند.

● شعر با نبض مقاومت

به اعتقاد «عبدالجبار کاکایی»، محمود درویش با شعرش با نبض مقاومت روز منطقه همراهی می کرد. این شاعر در پی درگذشت شاعر ملی فلسطین عنوان می کند: عمده ترین دلیل شهرت جهانی محمود درویش، وجه شعر مقاومت اوست، که بعلاوه، از تکنیک و فن خاص استفاده می کند. او همچنین از استعاره و تشبیه در شعرهایش بهره می جوید، که این باعث شده شعرش، شعری ترجمه پذیر باشد. حتی نام هایی که برای مجموعه های شعرش استفاده کرده، از این خصوصیت بی بهره نیست. کاکایی پرداختن محمود درویش را به موضوعات روز منطقه، باعث جهانی شدن این شاعر می داند و به ایسنا می گوید: درویش با نبض مقاومت منطقه همراهی می کرد و جایزه های متعددی نیز دریافت کرده بود.

● شرحی از آخرین حضور عمومی «درویش»

رویترز شرحی از آخرین حضور عمومی «محمود درویش» ارائه کرده که در این گزارش با تیتر «تاریخ بر روی متخاصم و قربانی خنده خواهد زد» آخرین چهره از درویش بعنوان هنرمندی تصویر شده که امید به آزادی و آینده در وجود او موج می زند. وی در آخرین مصاحبه اش با معرفی و یاد کتاب جدیدش آن را اثری طنزآمیز خوانده و گفته: «در شرایط حاضر، استهزا و هزل آخرین راهی است که از طریق آن می توانیم واقعیت را تحمل کنیم.» اما شهرت درویش نه تنها بخاطر روحیه سرکش و آشتی ناپذیرش و نه فقط بخاطر سایه سنگین غربت تاریخی ملت فلسطین، که بخاطر تپش خون شاعری در رگ های شعرش و عصیان خیره کننده ای است که این شاعر عرب در تمام چهره های کارش منعکس می کرد. نارضایی و خشم غریزی درویش از ستمی که حتی پیش از تولدش بر او و ملتش رفته، ویژگی غالبی بود که نه تنها در درونمایه و معنا بلکه در ساختار بدیع و خارق عادت واژگان شعری اش هم نمود داشت.

با وجود اینکه به واسطه ذات ترجمه، بخش اعظمی از این صناعت های ادبی در برگردان اشعار به زبان های مختلف مفقود شده اما همچنان درویش بواسطه همان درونمایه عمیق غربت در آثارش، معروف ترین شاعر زنده عرب و پرچم اعتراض مردم فلسطین در جهان بود. او در یکی از مطرح ترین اشعارش که به اغلب زبان های زنده دنیا ترجمه شده چنین تصویری از فلسطین قرن ۲۱ به دنیا عرضه می کند:

«از آنجا آمده ام با کوله بار خاطراتم،

با بار فانی هستی ام، و مادرم

و خانه ای با هزار روزنه،

و برادران و رفقا

و زندانم

با پنجره ای سرد.»

او از وطن مالوف و بعیدش و از نام فلسطین، استعاره ای در اشعارش ساخته بود که به گفته خودش بسی فراتر از محدوده جغرافیایی است که اینک در اشغال بیگانه قرار گرفته است. درویش بعنوان یک شاعر تنها راه رهایی از شرایط ناگوار فلسطین را تغییر انسان ها و نگرش ها و تغییر تفکر نسل تازه می دانست.

این آزادیخواه خستگی ناپذیر، ساخت و تغییر انسان ها را وظیفه خود می دانست و رسالت شاعر را در جهان متلاطم امروز چنین تعریف می کرد: «زمانی گمان می کردم شعر می تواند همه چیز را دگرگون کند، می تواند نسل تازه ای بیافریند و این توهم کاملا در باور من نشسته بود. هنوز هم از این فکر برنگشته ام اما می دانم که در این میانه حلقه مفقوده ای وجود دارد و آن شاعر است. شعر بعنوان ابزار تغییر، در نهایت بیشترین تاثیرش را بر خود شاعر می گذارد و او خود باید این تاثیر را به دیگران منتقل کند.