پیمان شکنی

کسانی که پیمان خدای را پس از بسته شدنش می گسلند و می برند آنچه خداوند امر به پیوند آن فرموده و در زمین فساد می کنند برای ایشان دوری از رحمت خداست و بر ایشان سرای بدی است دوزخ است

شکستن پیمان و وفا نکردن به عهد از گناهان کبیره است. چنانچه در صحیحهٔ حضرت عبدالعظیم ذکر شد و حضرت صادق (علیه‌السلام) برای کبیره بودنش به آیه ۲۵ از سوره رعد استشهاد می‌فرماید:

کسانی‌که پیمان خدای را پس از بسته شدنش می‌گسلند و می‌برند آنچه خداوند امر به پیوند آن فرموده و در زمین فساد می‌کنند برای ایشان دوری از رحمت خداست و بر ایشان سرای بدی است دوزخ است.

(والذین ینقضون عهدالله من بعد میثاقه و یقطعون ما امرالله به‌ان یوصل و یفسدون فی‌الارض اولئک لهم‌اللعنهٔ و لهم سوءالدار) (سورهٔ رعد، آیهٔ ۲۵)

در سورهٔ آل‌عمران می‌فرماید:

کسی که به عهدش وفا کند و خود را از شکستن پیمان و خیانت نگهداشته در دین تقوا داشته باشد جز این نیست که خداوند صاحبان تقوا را دوست می‌دارد (پس محبت و کرامت خداوند بسته به وفاء به‌عهد و تقوی در دین است) به‌درستی‌که کسانی‌که عهد خدائی و سوگندهای خود را در برابر قیمت ناچیزی از دست می‌دهند کرامتی ندارند و در قیامت نصیب و بهره‌ای بر ایشان نیست و در آن روز خدا با ایشان سخن نمی‌گوید و نظر رحمت نمی‌افکند و پاکشان نفرموده بر ایشان عذاب دردناکی است.

(بلی من اوفی بعهده واتقی فان‌الله یحب المتقین - ان الذین یشترون بعهدالله و ایمانهم ثمناً قلیلاً اولئک لاخلاق لهم فی‌الاخرهٔ ولا یکلمهم الله و لاینظر الیهم یوم القیمهٔ ولا یزکیهم و لهم عذاب‌الیم) (سورهٔ ۳، آیهٔ ۷۰ و ۷۱)

در جای دیگر می‌فرماید:

بدترین جنبنده‌های روی زمین نزد خداوند کسانی هستند که کافر شدند و در کفر مصر و راسخ گردیدند، پس ایشان ایمان نمی‌آورند؛ کسانی که از ایشان پیمان گرفتی پس عهد خود را شکستند در هر باری که پیمان بستند و ایشان از شکستن پیمان نمی‌پرهیزند یا از عقوبت آن نمی‌ترسند.

(ان شرالدواب عندالله الذین لایؤمنون الذین عاهدت منهم ثم ینقضون عهدهم فی کل مرهٔ وهم لایتقون) (سورهٔ انفال، آیهٔ ۵۷)

این آیه درباره یهودی‌های بنی‌قریظه نازل شده که با رسول خدا (صلّی الله علیه‌ وآله وسلم) عهد کرده بودند به دشمنان اسلام کمک ندهند ولی نقض عهد کرده در جنگ بدر مشرکین را به‌سلاح یاری کردند و بعد از آن به رسول خدا (صلّی الله علیه‌ وآله وسلم) گفتند ما عهد را فراموش کرده بودیم برای بار دوم عهد بستند و باز در جنگ خندق پیمان‌ را شکسته با ابوسفیان برای جنگ با پیغمبر متحد شدند.

بالجمله بدترین موجودات روی زمین کسانی هستند که از بازخواست خدا نمی‌ترسند و در پیمان‌شکنی بی‌باکند مانند یهود بنی‌قریظه که با رسول خدا (صلّی الله علیه‌ وآله وسلم) عهد کردند که خیانت نکنند و ضرری نرسانند و دشمنان آن حضرت را یاری نکنند و در عوض بر دین خود ثابت و در امان مسلمانان باشند و چون چند مرتبه نقض عهد کردند پس خداوند در این آیات امر فرموده با آنها قتال کنند.

در چند جای قرآن مجید وفاء بعهد را واجب و روی آن تأکید فرموده می‌فرماید:

به‌پیمان (پیمانی که خدا با شما بسته است از تکالیف شرعی و عهدی که با یکدیگر می‌بندید و عهدی که با خدا می‌بندید) وفا کنید به‌درستی که پیمان مورد بازخواست خواهد بود.

(واوفوا بالعهدان العهد کان مسؤولا) (سورهٔ ۱۷، آیهٔ ۳۶)

در جای دیگر می‌فرماید:

ای کسانی‌که گرویده‌اید به تمام عقدهای خود وفاء کنید.

(یا ایها‌الذین آمنوا اوفوا بالعقود )(سورهٔ ۵، آیهٔ ۱)

که از آن‌جمله پیمان با خدا یا بندگان خداست و دربارهٔ اهل صدق و تقوی می‌فرماید:

آنان‌که به پیمانشان چون پیمان بستند وفا کنندگانند.

(یا ایهاالذین آمنوا لم تقولون مالا تفعلون کبر مقناً عندالله ان تقولوا مالا تفعلون) (سورهٔ صف، آیهٔ ۱ و ۲)

در سورهٔ صف در مقام توبیخ می‌فرماید:

ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید چرا چیزی را که انجام نمی‌دهید می‌گوئید، بزرگست از روی شدت غضب و خشم نزد خدا آنچه را انجام نمی‌دهید بگوئید.

(یا ایهاالذین آمنوا لم تقولون مالا تفعلون کبر مقناً عندالله ان تقولوا مالا تفعلون) (سورهٔ صف، آیهٔ ۱ و ۲)

در تفسیر این آیهٔ شریفه از حضرت صادق (علیه‌السلام) مرویست که فرمود:

مؤمن به برادر دینی خود که وعده می‌دهد مانند نذر است یعنی باید حتماً وفا کرده شود لکن در مخالفت آن کفاره نیست پس کسی‌که با مؤمنی خلف وعده کند اول مخالفت خدا را کرده و خود را در معرض خشم او قرار داده است چنان‌که در آیه گذشته فرمود.

(عدهٔالمؤمن اخاه نذر لاکفارهٔ له فمن اخلف فبخلف‌‌‌الله بدء و لمقته تعرض و ذلک قوله تعالی یا ایها‌الذین آمنوا لم تقولون مالاتفعلون کبر مقتاً عندالله)(وسائل کتاب‌الحج، باب ۱۰۹، ص ۲۲۲)

و امیر‌المؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرماید:

پیمان‌شکنی موجب خشم خدا و مردم است و خداوند می‌فرماید خشم خدا بزرگست در این‌که می‌گوئید آنچه را بجا نمی‌آورید.

(الخلف یوجب‌المقت عندالله و عندالناس قال‌‌الله تعالی کبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لاتفعلون) (نهج‌البلاغه فی عهده ع الی مالک‌الاشتر)

پیغمبر اکرم می‌فرماید:

کسی‌که پیمان‌شکن باشد دیندار نیست.

(قال - صلّی الله علیه‌ وآله وسلم - لادین لمن لاعهدله - بحارالانوار)

و حضرت باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید:

چهار چیز است که عقوبتش زودتر از هر چیز می‌رسد.

۱. کسی‌که به او احسان کنی و در عوض نیکی با تو بدی کند.

۲. کسی‌که تو به او ستم نکنی و او به تو ستم کند.

۳. کسی‌ که در امری با او عهد کنی تو وفا کنی و او به تو مکر و خیانت کرده به آنچه عهد کرده وفا نکند.

۴. کسی که به رحم خدا صله کند و آن را رحم از او ببرد.

(عن ابیجعفر - علیه‌السلام - قال - علیه‌السلام - اربعهٔ اسرع شیء عقوبهٔ رجل احسنت‌الیه و یکافئک بالاحسان الیه اسائه و رجل لاتبغی علیه و هو یبغی علیک و رجل عاهدته علی امر فمن امرک الوفاء به و من امره الغدربک و رجل یصل قرابته و یقطعونه - خصال)

ابومالک به حضرت سجاد (علیه‌السلام) عرض کرد مرا از تمام آداب دین باخبر گردان. حضرت فرمود: گفتار درست و حکم کردن به عدل و وفای بعهد.

(اعن ابی مالک قال قلت لعلی بن الحسین ع اخبرنی بجمیع شرایع‌الدین قال ع قول الحق و الحکم بالعدل و الوفاه بالعهد - خصال)

● عهد بر سه قسم است :

۱. عهدی‌ که خدا با بندگانش فرموده

۲. عهدی که مردم با خدا می‌کنند

۳. پیمانی که مردم با یکدیگر می‌بندند

عهد خدا همانست که در عالم ذره‌بین پروردگار عالم و بنی‌آدم واقع شده چنانچه در قرآن مجید و اخبار کثیره رسیده و خلاصه‌اش اینست‌ که در عالم ذر که مقدم بر دنیا است خداوند ارواح بشر را آفرید به‌طوری‌که دارای ادراک و شعور و قابل مخاطبه و مکالمه بودند و از آنها به پروردگاری خویش اقرار گرفت و از ایشان پیمان گرفت که بر این اقرار ثابت قدم بوده برای او شریکی قرار ندهند و از دستورهای پیامبران سرپیچی نکرده شیطان را پیروی نکنند و خداوند هم عهد فرمود که در مقابل پیمان ایشان، یاریشان بفرماید و رحمتش را شامل حالشان فرموده در بهشت جایشان دهد و اگر بعهد خود که در عالم ذر متعهد شده‌اند اینجا وفا نکنند از آنچه خداوند وعده فرموده بی‌بهره باشند چنانچه می‌فرماید:

به آن عهدی که با من کردید وفا کنید تا من هم به آنچه به شما عهد کرده‌ام وفا کنم

(اوفوا بعهدی اوف بعهدکم) (سورهٔ ۲، آیهٔ ۳۸)

و نیز می‌فرماید:

آیا با شما ای فرزندان آدم پیمان نبستم که ابلیس را نپرستید

(الم اعهدالیکم یا بنی آدم ان لاتعبدوا الشیطان) (سورهٔ ۳۶، آیهٔ ۶۰)

از جمله پیمان‌های پروردگار عالم در عالم ذر موضوع ولایت امیر‌المؤمنین و ائمهٔ طاهرین است که از بشر پیمان گرفت چنانچه در روایات بسیاری به آن اشاره شده است و در تمام کتاب‌های آسمانی تذکر فرموده و جمیع انبیاء آن را تبلیغ فرموده‌اند.

بعضی از علماء، عالم ذر را منکر شده‌اند و آیات و اخبار این موضوع را به عامل فطرت و آنچه خدا در عقول بشر به ودیعه گذاشته و الهام فرموده تأویل می‌کنند و می‌گویند خداوند توسط انبیاء و کتب آسمانی به آن پیمان‌های فطری اشاره می‌فرماید.

به‌هرحال شکستن پیمان خدا چه ظرف وقوع آن عالم ذر باشد یا عالم فطرت، گناه کبیره بلکه اکبر کبائر است و بیشتر آیات و اخباری‌که در تأکید وجوب وفای بعهد و حرام بودن شکستن آن رسیده و عقوبت‌های سخت بر آن مترتب شده راجع به این قسم عهد است چنانچه پس از مراجعه به اخبار روشن می‌گردد. (الذین ینضون عهدالله قال ع ای عهدالله الماًخوذ علیهم‌الله بالربوبیهٔ و لمحمد ص بالنبوهٔ و لعلی ع بالامامهٔ ولشیعتهم بالمحبهٔ والکرامهٔ من بعد میثاقه قال ع ای احکامه و تغلیظه)(تفسیر علی بن ابراهیم قمی)

بنابراین هر کس می‌خواهد به وعده‌های خداوند برسد باید به تمام عهدهائی‌ که با او شده وفا کند.

---