دانستنی های یکی از سالم ترین انواع روغن های خوراکی

می گویند هنگامی که خشم خداوند که در توفان نوح ظاهر شده بود فروکش کرد, کبوتری که شاخه زیتونی به منقار داشت, پدیدار گشت و همه جا را صلح و آرامش فراگرفت شاید به همین دلیل است که روغن برآمده از این درخت نیز دعوت کننده بدن به آرامش است

● روغن زیتون از دیروز تا امروز

می‌گویند هنگامی که خشم خداوند که در توفان نوح ظاهر شده بود فروکش کرد، کبوتری که شاخه زیتونی به منقار داشت، پدیدار گشت و همه جا را صلح و آرامش فراگرفت. شاید به همین دلیل است که روغن برآمده از این درخت نیز دعوت کننده بدن به آرامش است.

هزاران هزار سال است که انسان از میوه‌های درخت زیتون روغنی استخراج می‌کند که به سلطان روغن‌های گیاهی موسوم است و علاوه بر پخت و پز، در تهیه مواد آرایشی و بهداشتی، صابون، صنایع دارویی و حتی به عنوان سوخت برای چراغ‌های قدیمی استفاده می‌شود. خواص جادویی نهفته در روغن زیتون به‌حدی است که تنها گذر زمان و پیشرفت هر‌چه بیشتر علم می‌تواند از‌ آن پرده بردارد. شاید شگفت‌آورترین نکته این روغن آن است که می‌گویند خوردن یک قاشق روغن زیتون در روز از بروز بسیاری از مشکلات جسمی جلوگیری می‌کند. به طوری که حتی در روایتی از پیامبر گرامی اسلام نیز آمده‌ است که زیتون بخورید و روغن آن را به بدن بمالید که هفتاد مرض را شفا می‌بخشد.

● خاستگاه روغن زیتون

درخت زیتون، بومی ناحیه مدیترانه است. درختی به ارتفاع ۳ متر که در شرایط مساعد رشد، طولش به ۱۲ متر و قطر تنه‌اش به ۳ متر هم می‌رسد. در فصل بهار گل داده و میوه آن در اواخر تابستان می‌رسد که در این زمان رنگ آن سبز است اما به تدریج بنفش، قهوه‌ای و سپس سیاه می‌شود به‌طوری که در اواخر پاییز-زمان برداشت میوه-رنگ آن به کل تیره است.

شواهد نشان می‌دهد که در عصر نوسنگی در حدود ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، مردم میوه‌های زیتون وحشی را برای خوردن می‌چیدند. اما نخستین کسانی که توانستند از آن روغن بگیرند، مردمان تمدن مینون (تمدنی یونانی در عصر برنز در نواحی مدیترانه) در ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بودند. این مردمان گوشت له شده میوه زیتون را داخل ظروف بزرگی می‌ریختند و به آن دست نمی‌زدند. پس از مدتی روغن در قسمت بالای ظرف جمع می‌شد. پس از جدا کردن آن روغن با ارزش که برایشان منشأ ثروت محسوب می‌شد، آب و تفاله زیتون را از انتهای ظرف خارج می‌کردند. می‌توان گفت که روش تهیه امروزی روغن زیتون کمی شبیه به همان زمان‌هاست. به این ترتیب که در صنعت ابتدا میوه زیتون را ریز خرد کرده تا به صورت خمیری در‌آید. این خمیر را با آب مخلوط کرده و داخل دستگاه سانتریفوژ می‌ریزند. در این دستگاه ضمن چرخش با سرعت زیاد، روغن زیتون از بقیه مواد جدا می‌شود. به بیانی دیگر، در تهیه این روغن حتی در عصر افزودنی‌های شیمیایی نیز به مانند گذشته‌ها از هیچ ماده خارجی به جز آب استفاده نمی‌شود.

● انواع روغن زیتون

روغن زیتون را برحسب چگونگی تولید، خصوصیات شیمیایی و طعم، به چند دسته تقسیم می‌کنند:

▪ روغن زیتون بکر یا خام (Virgin):

روغنی است که فقط با روش مکانیکی و‌ یا سایر‌روش‌های فیزیکی و‌تحت شرایط خاص حرارتی که به تغییر‌در‌ساختار تری‌گلیسریدهای کنترل روغن منجر‌ نشود به‌ دست می‌آید و به جز ‌عملیات شست‌و‌شو، جداسازی، سانتریفوژ ‌و‌ فیلتراسیون نباید تحت فرآیند دیگری ‌قرارگیرد. این نوع روغن بر‌حسب ‌اسیدیته و عطر و طعم به چند گروه تقسیم می‌شود:

ـ گروه اول، روغن زیتون بکر‌ممتاز (Extra virgin)است که دارای عطر‌ و طعم میوه‌‌‌ای بسیار ‌دلپذیر و میزان اسیدیته‌ حداکثر یک درصد بر حسب اسید اولئیک است.

ـ گروه دوم، روغن بکر خوب (Fine virgin) است که طعم و مزه آن کمی از روغن زیتون بکر ممتاز کمتر بوده و میزان اسیدیته آن بر حسب اسید اولئیک حداکثر ۲ درصد است.

ـ گروه سوم هم روغن زیتون بکر معمولی است که میزان اسیدیته آن حداکثر ۳/۳ درصد بر حسب اسید اولئیک است. محاسبه این مقادیر اسیدیته برای مسوولان آزمایشگاه‌ها راه‌حل ساده‌ای است برای شناسایی تقلب در روغن زیتون.

▪ روغن زیتون تصفیه شده(Refined):

روغنی است که از تصفیه روغن زیتون بکر به دست می‌آید و باید دارای حداکثر اسیدیته نیم درصد باشد. طعم و بوی این نوع روغن تحت فرآیند‌های شیمیایی کاملا خنثی شده و مناسب کسانی است که طعم روغن زیتون بکر را دوست ندارند اما به دلیل استفاده از فرآیند تصفیه، بعضی از ترکیبات موثره زیتون از بین می‌رود. به همین دلیل کیفیت آن به مراتب پایین‌تر از روغن‌های بکر است. اگر روغن تصفیه شده با یکی از روغن‌های ذکر شده در بالا مثل روغن بکر ترکیب شود، روغن مخلوط به دست می‌آید که عطر و طعم ملایم‌تری نسبت به روغن بکر دارد.

از تفاله زیتون باقی‌مانده از روغن‌کشی هم می‌توان با استفاده از هگزان و یا دیگر حلال‌های رایج، روغنی به دست آورد که در اصطلاح به آن روغن زیتون گوگردی می‌گویند که پس از تصفیه شدن، آماده مصرف خوراکی می‌شود اما به دلیل کیفیت بسیار پایین، از آن بیشتر در رستوران‌ها و برای پخت غذا‌های خاص استفاده می‌شود و به ندرت در مغازه‌ها به فروش می‌رسد. هرچند که چندی پیش بازرسان اداره نظارت در‌یافتند که بعضی از روغن‌های زیتون خارجی که با بسته‌بندی شیک و با نام روغن زیتون بکر ممتاز در کشور به فروش رسیده بود، چیزی جز روغن گوگردی داخل آن نبود!

● طرز استفاده از روغن زیتون

بسیاری‌ از ‌مردم تصور‌می‌کنند که این روغن را فقط می‌توان همراه با سالاد مصرف کرد اما باید گفت که در صورت درست استفاده کردن از این روغن، حوزه‌ عمل آن به مراتب بیشتر ‌از ‌این خواهد شد. اگر قصد دارید مواد غذایی را با روغن زیتون سرخ کنید، بهتر است از نوع تصفیه شده‌ آن استفاده کنید زیرا نقطه‌ دود روغن ‌‌زیتون تصفیه شده، ۲۱۰ درجه سانتی‌گراد است که بالاتر از بسیاری از روغن‌های متعارف بوده، به راحتی دود نکرده و نمی‌سوزد. بنا بر توصیه‌ مجمع بین‌المللی روغن زیتون، مناسب‌ترین نوع روغن زیتون برای سرخ کردن انواع نیمه تصفیه‌شده‌ آن است. از آنجایی که حرارت زیاد باعث تبخیر‌الکل‌ها و‌استرهای موجود در روغن بکر که مولد طعم و بوی آن است می‌شود، بهتر‌است آن را در‌غذا‌های سرد ‌یا پخت با حرارت کم و متوسط به کار ببرید.

اگر‌ناچارید برای طبخ غذا از حرارت بالا استفاده کنید ولی می‌خواهید همچنان از طعم‌مطبوع روغن زیتون در‌هنگام خوردن بهره‌‌مند ‌شوید، به شما توصیه می‌کنیم ابتدا غذا را با نوع تصفیه شده عمل آورید و سپس در هنگام سرو ‌غذا روی آن روغن زیتون بکر بریزید. مطمئن باشید در این حالت از ‌تمام خواص ارزنده‌ آن به بهترین وجه برخوردار‌ خواهید شد. همچنین به همه کسانی که از مالیدن کره به نان داغ خود در هنگام صبح لذت می‌برند، توصیه می‌کنیم برای آنکه بدنتان هم از فواید کافی بهره‌مند شود، داخل یک ظرف پلاستیکی کوچک کمی روغن زیتون بریزید و آن را داخل فریزر بگذارید تا کاملا سفت شود. حال به جای مالیدن کره، روغن زیتون مشابه با آن را به نان خود زده و با عسل یا مربا نوش‌جان کنید. مطمئن باشید دعای خیر بدنتان در ابتدای صبح بدرقه راهتان خواهد بود.

● نگهداری روغن زیتون

برخی برای نشان دادن میزان توجه خود به سلامت افراد خانواده و ‌میهمان، شیشه‌ روغن زیتون را‌ همواره در سر ‌میز ‌غذا نگه داشته و ‌یا ‌فروشندگانی هستند که این شیشه‌ها را در پشت ویترین یا در قفسه‌ها در معرض نور قرار ‌می‌دهند، بدون آنکه توجه داشته باشند، همه‌ خواص بهداشتی این روغن مفید را از آن می‌گیرند. بر اساس تحقیقات دانشمندان ایتالیایی، نور موجب از بین رفتن بسیاری از آنتی اکسیدان‌های موجود در روغن زیتون می‌شود. این محققان در‌یافته‌اند که در ‌روغن زیتون‌هایی که در ‌ظروف شیشه‌ای روشن نگهداری می‌شود پس از ۱۲ ماه، بتا‌کاروتن تا ۴۰درصد، ویتامین E تا ۱۰۰درصد و‌کلروفیل تا ۳۰درصد تخریب می‌شود. لازم ‌به ‌ذکر‌است ‌که هر ‌سه‌ این مواد در‌ زمره‌ ترکیبات شفا‌بخش روغن زیتون محسوب می‌شود. معنای این امر ‌آن است که تولید‌کنند‌گان روغن زیتون باید دقت بیشتری در انتخاب نوع ‌ظروفی که برای انتقال این روغن به بازار در‌نظر می‌گیرند، به ‌خرج دهند. استفاده از ظروف شیشه‌ای رنگی تا اندازه‌ای می‌تواند مانع از تاثیر ‌نور‌ شود. اما بهترین نوع ظروف برای نقل و انتقال، ظروف فلزی در‌دار‌ و‌ بدون میل ترکیبی است تا تاثیر نور در ‌آن به حداقل برسد اما حفاظت از روغن زیتون تنها به تولید‌کنندگان و فروشندگان محدود نمی‌شود. شاید مهم‌ترین مرحله در نگهداری این نوع روغن، پس از خرید آن است.

تمام افراد اعم از خانم‌ها و آقایانی که برای افزایش سلامت خود و اعضای خانواده‌شان حاضرند هزینه گزاف روغن زیتون را پرداخت کنند، باید بدانند که در صورت عدم نگهداری درست این نوع روغن به راحتی پول و سلامت خود را به مخاطره خواهند انداخت. برای اینکه روغن زیتونی که می‌خرید به مدت طولانی‌تری خواص ارزشمند خود را حفظ کند، بهتر است در ابتدا به تاریخ مصرف آن دقت کرده و از خرید روغنی که از تولید آن مدت زمان زیادی گذشته است، خودداری کنید. در مرحله بعد لازم است که روغن خریداری شده را در یک ظرف کاملا در‌بسته در جای تاریک و خنک و ترجیحا یخچال نگهداری کنید. هرگز شیشه روغن را در کنار اجاق گاز خود که گرم‌ترین جای آشپز‌خانه است، قرار ندهید. گرما باعث افت کیفی شدید در روغن زیتون می‌شود.

اگر قرار است به مدت طولانی از روغن زیتون خود استفاده نکنید، می‌توانید آن را در یک ظرف نشکن در فریزر بگذارید. هر چند قرار دادن روغن زیتون در یخچال و فریزر باعث کدر شدن آن می‌شود اما این به معنی افت کیفیت روغن نیست. اگر این روغن کدر را مدتی در دمای محیط قرار دهید، شفافیت سابق خود را به دست می‌آورد. با رعایت این اصول می‌توانید در حدود دو تا سه سال روغن خود را به خوبی حفظ کنید.

● خواص جادویی روغن زیتون

بیش از ۳۵۰۰ سال است که روغن زیتون در حواشی دریای مدیترانه به معجون سلامت شهرت یافته‌است. ساکنان جزیره کرت در شرق یونان که از تولید‌کنندگان اولیه روغن زیتون محسوب می‌شوند، بیشترین مصرف چربی در‌ دنیا را دارند. آمار‌ها نشان می‌دهد ۳۳ درصد کالری روزانه آنها از روغن زیتون تامین می‌شود. شاید به نظر بیاید که این مردمان بالاترین درصد بیماری‌های قلبی عروقی و مرگ و میر ناشی از چاقی را به همین دلیل داشته باشند اما باید گفت که آمار بیماری‌های قلبی ساکنان این جزیره بسیار عجیب و غریب است. در واقع در این گوشه از جهان، مردم خیلی کم در دام بیماری‌های قلبی و اقسام مختلف سرطان اسیر می‌شوند! محققان یکی از دلایل عمده این امر را مصرف زیاد روغن زیتون بکر ممتاز در رژیم غذایی آنها می‌دانند. همچنین معروف است رامسس دوم(فرعونی که حضرت موسی در خانه‌اش پرورش یافت) که در حدود ۱۲ قرن پیش از میلاد مسیح بر مصر حکم‌روایی می‌کرده برای درمان هر نوع بیماری خود روغن زیتون سر می‌کشیده است و شاید به همین دلیل بوده که این فرعون دو برابر متوسط عمر مصریان آن زمان یعنی ۹۰ سال عمر کرد.

اگر بدانیم که روغن زیتون باعث کاهش فشار خون و کلسترول بد(LDL) و افزایش کلسترول خوب(HDL) خون شده و دارای موادی است که سرطان و سالخوردگی را به تعویق می‌اندازد، راز طول عمر کسانی که یک عمر با روغن زیتون سر کرده‌اند، مشخص می‌شود.

محققان می‌گویند که مصرف فقط یک قاشق روغن زیتون، اثرات افزایش‌دهندگی کلسترول دو عدد تخم‌مرغ را کاملا از بین می‌برد. همچنین استفاده از چهار تا پنج قاشق غذا‌خوری روغن زیتون در روز سبب می‌شود که فاکتور‌های خونی بیمارانی که دچار حمله قلبی شده‌اند، به طرز چشمگیری بهبود ‌یابد.

همچنین در بررسی‌های محققان ایتالیایی در دانشگاه میلان مشخص شده که در روغن زیتون ترکیبات خاص شیمیایی وجود دارد که قادر است چربی‌های انباشته از کلسترول در بدن را خنثی سازد. مهم‌ترین این ترکیبات، ماده‌ای است به نام«سی کلورتانول» که در چرخه جذب کلسترول تداخل ایجاد کرده و آن را از جریان خون خارج می‌سازد.

البته لازم به ذکر است که این آثار مفید در رژیم غذایی نمود می‌یابد که حداقل میزان چربی اشباع‌شده را دارد. وجود این گونه چربی‌ها، خواص مفید روغن زیتون را خنثی می‌کند.

جلوگیری از سرطان (پستان، پروستات، رحم، دستگاه گوارش و. . . )، دیابت(درمان، جلوگیری یا به تاخیر انداختن آن)، تقویت سیستم ایمنی بدن(کاهش التهاب، مقابله با بیماری‌های خود‌ایمنی و تنظیم سیستم ایمنی)، جلوگیری از چاقی، بهبود سیستم گوارشی(کاهش ترشح اسید معده در مبتلایان به زخم معده)، موثر بودن در حاملگی و شیر‌دهی(به علت افزایش در جذب ویتامین‌ها )، جلوگیری از پیری، زیبایی بخشیدن به پوست، تقویت حافظه، جلوگیری از تشکیل پلاک در جدار شریان‌ها و ممانعت از انسداد آنها، کاهش ابتلا به آسم و پوکی استخوان از جمله خواص جادویی نهفته در روغن زیتون محسوب می‌شود. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که پلی‌فنل‌های موجود در روغن زیتون که از مهم‌ترین ترکیبات سلامت‌زای آن محسوب می‌شود، مانع از آثار تخریبی رادیکال‌های آزاد موجود در غذا‌ها بر DNA می‌شود. شاید به همین دلیل است که مصرف روغن زیتون بکر که در شرایط مناسب نگهداری شده است، از بروز سرطان در بدن جلوگیری می‌کند.

خوردن روغن زیتون قبل از غذا از بروز زخم معده جلوگیری کرده و اگر روزانه یک یا دو قاشق غذاخوری به همراه لیمو یا قهوه مصرف شود، مانع از بروز یبوست به‌خصوص در روده‌های آسیب دیده می‌شود.

روغن زیتون را روغن زیبایی هم می‌نامند زیرا از طریق اسید‌های چربی که دارد سلول‌ها را به صورت یکدست در کنار هم قرار داده و موجب ساخت عروق بیشتر در کنار سلول‌های پوستی می‌شود. افزایش خون رسانی به این سلول‌ها، پوست را صاف‌تر و درخشنده‌تر می‌کند.

این روغن در درمان عفونت دستگاه ادراری و مشکلات کیسه ‌صفرا نیز بسیار مفید است.

شاید یکی از مهم‌ترین ویژگی روغن زیتون، خاصیت ضد درد آن باشد. اولئو کانتال ترکیب موثره موجود دراین روغن مشابه بروفن راه متابولیکی درد را مسدود کرده و از فعالیت آنزیم‌های موسوم به cox که در ایجاد درد موثرند، جلوگیری می‌کند. به طوری که هر چه مقدار مصرف آن بیشتر شود قدرت بازدارندگی آن نیز بیشتر می‌شود. بر اساس ارزیابی متخصصان، یک دوز ۵۰گرمی روغن زیتون در روز با حدود ۱۰درصد دوز بروفن توصیه شده برای تسکین درد در بزرگسالان برابر است.

● قابل توجه چاق‌ها

روغن زیتون، روغنی است که در صورت درست استفاده کردن، به کاهش وزن کمک شایانی می‌کند. محققان اعلام کرده‌اند که جایگزین کردن روغن زیتون به جای روغن‌های اشباع شده در غذای روزانه بدون تغییر در فعالیت بدنی و رژیم غذایی می‌تواند تاثیر قابل ملاحظه‌ای در کاهش وزن و توده چربی بدن داشته باشد. در تحقیقی که به وسیله محققان آمریکایی روی ۸ مرد چاق که در سنین بین ۲۴ تا ۴۹ سال داشتند انجام شد، مشخص شد که پس از چهار هفته مصرف روغن زیتون به جای چربی‌های اشباع شده (روغن‌های نباتی جامد و روغن‌های با منشأ حیوانی) در رژیم غذایی و بدون تغییر در تحرک بدنی و کالری، وزن مردان تا ۲/۱ کیلوگرم کاهش یافت.

در توجیه این موضوع، محققان می‌گویند که اسید‌های چرب غیر اشباع با یک پیوند دوگانه که در روغن زیتون به وفور یافت می‌شود می‌تواند باعث افزایش شکست چربی در سلول‌های چربی شود. به عبارت دیگر، افزودن روغن زیتون به یک رژیم کاهش وزن درست و اصولی می‌تواند بازده کار فرد را افزایش دهد. البته مقدار مصرف باید در حد متعادل باشد. هر قاشق غذاخوری از این روغن، ۶۲۱ کالری انرژی دارد. مصرف بیش از اندازه به دلیل افزودن کالری بیشتر می‌تواند خطرات خاص خود را داشته‌باشد.

● مضرات

روغن زیتون برای هیچ‌کس مضر نیست و همگان می‌توانند از مصرف آن لذت برده و به بدن خود تمامی زیبایی آن را هدیه دهند اما در موارد نادر، مصرف بیش از حد روغن زیتون می‌تواند سبب اسهال خفیف شود. همچنین میوه تازه و یاقوتی آن می‌تواند معده را سست کرده و به استفراغ منجر شود.

● زیتون در طب سنتی

زیتون رسیده از نظر طب قدیم ایران، گرم و قابض، میوه نارس، سرد و خشک و روغن زیتون، گرم و خشک و برگ آن نیز گرم و خشک است. در طب سنتی از فرآورده‌های زیتون استفاده‌های متعددی می‌شود که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

▪ دم کرده برگ زیتون داروی خوبی برای پایین آوردن فشار خون است. به این منظور ۲۰ عدد برگ زیتون را داخل ۳۰۰ گرم آب به مدت ۱۵ دقیقه می‌جوشانند و دو بار در روز یک فنجان می‌نوشند.

▪ روغن زیتون نرم‌کننده و صفرابر است.

▪ مصرف روغن زیتون دفع کننده سنگ کیسه صفراست. برای این منظور باید با آب‌لیمو مصرف شود.

▪ روغن زیتون، کرم‌کش است.

▪ روغن زیتون برای رفع سرفه‌‌های خشک مفید است.

▪ برای رفع خارش ناشی از گزیدگی حشرات، روغن زیتون را به محل گزیدگی می‌مالند.

▪ بدن بچه‌هایی را که مبتلا به نرمی استخوان و کم‌خونی هستند، با روغن زیتون ماساژ می‌دهند و زیر آفتاب می‌گذارند.

▪ مالیدن روغن زیتون روی لثه‌ها برای درمان پیوره موثر است.

▪ برای برطرف کردن ترک پوست، گلیسیرین و روغن زیتون را به مقدار مساوی با هم مخلوط کرده و بر موضع می‌مالند.

▪ برای سر باز کردن جوش‌ها و کورک‌ها، میوه‌ رسیده زیتون را له کرده و روی آن قرار می‌دهند.

▪ برای معالجه نقرس، ۵ گرم گل بابونه را در ۴۰ گرم روغن زیتون می‌خیسانند و آن را در آفتاب می‌گذارند تا شیره بابونه به داخل روغن نفوذ کند. سپس آن را فشرده و صاف کرده و روی نقاط دردناک می‌مالند.

▪ اگر بخواهند از ریزش موی سر جلوگیری کنند، سر را به مدت ۱۰ شب با روغن زیتون چرب کرده، دستمالی روی سر گذاشته و می‌خوابند، صبح آن را با شامپوی حاوی زرده تخم ‌مرغ می‌شویند.