انسان فرزند اراده و تلاش خویش است

در میان عوامل موثر در موفقیت انسان آنچه مهمترین نقش را ایفا می کند اراده خود فرد است انسان بخاطر عقل و اراده ای که دارد می تواند بر وجود خود و تربیت و پرورش تمامی رفتارها و واکنش های خویش تسلط و اشراف کامل داشته باشد و تحت تأثیر عوامل بیرونی قرار نگیرد

در میان عوامل موثر در موفقیت انسان آنچه مهمترین نقش را ایفا می‌کند اراده خود فرد است. انسان بخاطر عقل و اراده‌ای‌ که دارد می‌تواند بر وجود خود و تربیت و پرورش تمامی رفتارها و واکنش‌های خویش تسلط و اشراف کامل داشته باشد و تحت تأثیر عوامل بیرونی قرار نگیرد. او باید درباره خودش، توان‌مندی‌ها و رشد و پرورش آن‌ها در راستای رسیدن به اهدافش بیندیشد و تصمیم بگیرد.این توان‌مندی درونیِ، اراده و تدبیر و تسلطی که فرد می‌تواند بر نفس و رفتار خود داشته باشد، از نظر اسلام زمینه تکلیف و مسئولیت برای انسان را در امر تربیت خودش و مربی‌گری نسبت به خودش ایجاد می‌کند.۱انسان فرزند اراده و تلاش خویش است؛ حضرت علی (علیه السلام): «مَنْ أَبْطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ حَسَبُهُ»۲ آن که کرده وی او را به جایی نرساند نسب او وی را پیش نراند.اراده انسان عاملی اساسی در پرورش قابلیت‌های اویند؛ هرچند که عوامل دیگر در او تأثیرگذار است ولی انسان نباید هرگز به سستی و ناامیدی تن بسپارد و از تلاش برای اصلاح و سیر به سوی اهدافش باز ماند. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: «علیک بالجدّ و إن لم یساعد الجسد»۳ بر تو باد به کوشش و جدیّت اگر چه پیکر همراهی نکند.از مهم‌ترین دلایلی که اثبات می‌کند انسان تا مادامی‌که در این دنیا است می‌تواند به اختیار و اراده خود در جهت سعادت و موفقیّت و پرورش اکمل توان‌مندی‌های خویش پیش رود و امکان رسیدن به والاترین درجات را دارد، ارسال رسل، انزال کتاب و نوید و تهدیدهایی است که از سوی خداوند وارد شده است؛راه تربیت انسان از خود او می‌گذرد، اگر انسان به خودش و ارزش‌های خود توجّه نماید استعدادها و توان‌مندی‌هایش را معطل نمی‌گذارد و در راه پرورش آن‌ها نهایت تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. امام علی (علیه السلام) همواره در سخنانشان ارزش انسان‌ها را به ایشان یادآوری می‌کردند تا آنها بدانند چه ارزشی دارند و نباید استعدادهای گرانقدر خود را با وجود مشکلات و عدم امکانات دیگر به تباهی بکشانند. دنیای نکوهیده سبب می‌شود که آدمی از حرکت به سوی مقصدی که برای آن آفریده شده باز بماند. پس همّتی باید تا انسان خود را آزاد نماید و ارزش و توان‌مندی‌های خود را جلوه دهد. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: «الْعَالِمُ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ کَفَی بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَلَّا یَعْرِفَ قَدْرَهُ»۴ دانا کسی است که قدر خود را بشناسد و در نادانی مرد این بس که پایه خویش را نشناسد.در منطق حضرت علی (علیه السلام) انسان نباید منتظر فراهم شدن شرایط مطلوب و امکانات لازم برای پرورش توان‌مندی‌های خویش بنشیند، بلکه باید به تربیت خود قیام کند و راه سخت کمال و موفقیت را با پای خود در نوردد و به سازش با شرایط نامطلوب و گوشه‌ای نشستن نسپارد. او باید به این برسد که هر انسانی استعداد این را دارد که تمام توان‌مندی‌هایی را که خدا در او به ودیعه گذاشته شکوفا کرده و همه اسمای حسنای الهی را در خود جلوه‌گر کند. حضرت علی (علیه السلام) نمونه والای انسانی را در خطبه همام معرفی می‌کنند که با تلاش و اراده‌ای عظیم به تربیت نبوی و پرورش توان‌مندی‌های خویش پرداخته تا به همه انسان‌ها راه و مسیر تربیت را به درستی بنمایاند، چنان که می‌فرماید:در گذشته مرا برادری بود که در راه خدا برادریم می‏نمود.

خردی دنیا در دیده‏اش وی را در چشم من بزرگ می‏داشت و شکم بر او سلطه‏ای نداشت، پس آنچه نمی‏یافت آرزو نمی‏کرد و آنچه را می‏یافت فراوان به کار نمی‏برد. بیشتر روزهایش را خاموش می‏ماند و اگر سخن می‏گفت. تشنگی پرسندگان را فرو می‏نشاند. افتاده بود و در دیده‏ها ناتوان و به هنگام کار چون شیر بیشه تا نزد قاضی نمی‏رفت حجّت نمی‏آورد و کسی را که عذری داشت. سرزنش نمی‏نمود، تا عذرش را می‏شنود. از درد شکوه نمی‏نمود مگر آن گاه که بهبود یافته بود. آنچه را می‏کرد می‏گفت و بدآنچه نمی‏کرد دهان نمی‏گشود. اگر با او جدال می‏کردند خاموشی می‏گزید و اگر در گفتار بر او پیروز می‏شدند، در خاموشی مغلوب نمی‏گردید. بر آنچه می‏شنود حریصتر بود تا آنچه گوید و گاهی که او را دو کار پیش می‏آمد می‏نگریست که کدام به خواهش نفس نزدیکتر است تا راه مخالف آن را پوید. بر شما باد چنین خصلتها را یافتن و در به دست آوردنش بر یکدیگر پیشی گرفتن و اگر نتوانستید، بدانید که اندک را به دست آوردن بهتر تا همه را واگذاردن.۵

* منابع در دفتر روزنامه موجود است

فاطمه زین‌الدینی