قانون گرایی در حکومت حضرت علی (ع)

قانون گرایی به معنای حاکمیت قانون و ضابطه برای همه مردم به صورت یکسان و عدم نقض آن به بهانه های مختلف مانند نسبت شخص متخلف به حاکم یا طبقه خاص از محصولات و نتایج اصل مساوات است …

قانون گرایی به معنای حاکمیت قانون و ضابطه برای همه مردم به صورت یکسان و عدم نقض آن به بهانه های مختلف مانند نسبت شخص متخلف به حاکم یا طبقه خاص از محصولات و نتایج اصل مساوات است .

حضرت علی (ع ) خود را در برابر قانون چون دیگر مردم می دانست و چنین تاکید می کرد :

« ای مردم همانا من مانند یکی از شماها هستم . هرچه از قانون و حق به سود یا زیان شما است برای من نیز چنان است ; زیرا هیچ شی و نسبتی قانون و حق را باطل و متوقف نمی کند » (۱ )

حضرت در فرمان معروف خود به مالک اشتر می فرماید :

« حق و قانون را درباره کسی که لازم است اجرا کن (بی توجه به این که ) آن شخص از نزدیکانت به شمار می آید . (۲ )

امام در مقام نصیحت خلیفه دوم وی را به اجرای حدود الهی به طور یکسان در حق نزدیکان و غیرنزدیکان سفارش می کرد(۳ ) حضرت در توبیخ یکی از فرماندارنش بر اجرای قانون پای می فشارد و چنان می فرماید که حتی اگر فرزندانش (امام حسن و امام حسین ) نیز از مرز قانون و شرع تجاوز کنند حقوق بیت المال را مسترد می سازد و متخلف را کیفر می دهد(۴ )

یکی از مشخصات قانون گرایی اصل شایسته سالاری است . حضرت خطاب به یکی از استاندارانش وی را از پذیرش سفارش و شفاعت دیگران بازمی دارد و شایستگی و صلاحیت و تعهد(امانتداری ) را تنها ملاک انتخاب ذکر می کند . (۵ ) نجاشی از شاعران امام و شخصیت های فرهنگی به شمار می آید. گروهی شهادت دادند او شراب نوشیده است . حضرت بدون توجه به شخصیت وی و اصرار بزرگان قبیله اش حد شرب خمر را جاری کرد و در برابر واکنش ها و اعتراضات مختلف ـ که وی را شاعری مدافع حضرت و منتسب به قبیله ای معروف می شمردند ـ فرمود : او نیز مانند دیگران یک مسلمان است و در برابر قانون الهی مساوی است . (۶ )

تساوی در برابر قانون به ناآشنایان اختصاص نداشت . آن حضرت دختر و نیز مسئول خزانه را بدان سبب که گردن بند زرین به دخت گرانقدرش امانت داده بود توبیخ کرد و دستور داد بی درلگ گردن بند را به جایگاه اصلی اش بازگردانند. آنگاه در پاسخ به اعتراض دخترش که گفت آیا من دختر خلیفه لایق استفاده از طلا نیستم ـ فرمود : « آیا همه زنان شهر در این عید مانند آن گردن بند پوشیده اند ! » (۷ )

امام علی (ع ) حتی خو را با اقلیت های مذهبی در برابر « قانون » یکسان می شمرد. بدین سبب وقتی زره اش را دردست مردی یهودی مشاهده کرد و با ادعای مالکیت وی روبه رو شد بی آن که از مقامش بهره گیرد به دادگاه رفت . قاضی از حضرت شاهد خواست . حضرت امام حسن و امام حسین و قنبر غلام خود را معرفی کرد. قاضی به دلیل انتساب آن ها به حضرت شهادتشان را نپذیرفت و به سود یهودی حکم داد. مرد یهودی با ملاحظه جریان دادگاه و تن دادن حضرت به قانون اعتراف کرد زره به حضرت تعلق دارد و در یکی از جنگ ها از اسب وی افتاده است . (۸ ) (برگرفته از کتاب حقوق متقابل مردم و حکومت قدردان قراملکی )

پاورقی :

.۱ « ایها الناس انما انا واحد منکم لی مالکم و علی ما علیکم و الحق لایبطله شی » . (به نقل از جعفر سبحانی مبانی حکومت اسلامی ص ۴۴۵ و نیز : بحارالانوار ج ۳۲ ص ۱۷ ) .

.۲ « و الزم الحق من لزمه من القریب و البعید » . (نهج البلاغه نامه ۵۳ شماره ۱۲۹ ) .

.۳ ر . ک : وسائل الشیعه ج ۸ ص ۳۳۲ بحارالانوار ج ۷۵ ص .۳۴۹

.۴ « والله لو ان الحسن و الحسین فعلا مثل الذی فعلت ما کانت لهما هواده ... » (نهج البلاغه نامه ۴۱ ) .

.۵ « و لا تقبلن فی استعمال عمالک و امرائک الا شفعه الکفایه و الامامه » (مبانی حکومت اسلامی ص ۴۴۱ ) .

.۶ بحارالانوار ج ۴۱ ص .۹ در منابع تاریخی آمده است که نجاشی واقعا شراب نخورده بود و شهادت جمعی نیز با دسیسه معاویه شکل گرفته بود تا با این کار نجاشی از جبهه امام (ع ) جدا گردد :

.۷ وسایل الشیعه ج ۱۸ ص ۵۲۱

.۸ بحارالانوار . ج ۴۱ ص ۵۶

حضرت علی (ع ) خطاب به یکی از استاندارانش او را از پذیرش سفارش و شفاعت دیگران بازمی دارد و شایستگی و صلاحیت و تعهد را ملاک انتخاب ذکر می کند

حضرت امام علی (ع ) به شدت بر اجرای قانون پای فشرده و شایسته سالاری را یکی از مشخصات قانون گرایی معرفی می کرد.