داستان نافرجام هواپیماهای شرقی در ایران

هواپیماهای شرقی در ایران داستانی نافرجام و پرغصه دارند داستانی که هر چه هست, خاطره خوشی را برای ایرانیان به دنبال نداشته و ندارد

هواپیماهای شرقی در ایران داستانی نافرجام و پرغصه دارند. داستانی که هر چه هست، خاطره‌ خوشی را برای ایرانیان به دنبال نداشته و ندارد.

اکنون با وجود این که تمام هواپیماهای شرقی از ناوگان هوایی ایران کنار گذاشته شده‌اند، اما هنوز هم حتی نگاه به عکس توپولف‌ها، یاک‌ها، ایلوشین‌ها و...، خاطراتی ناخوش را به ذهن متبادر می‌کند. خاطراتی که آمیخته از هراس‌ها یا دست‌کم دل‌نگرانی‌هایی بود که هریک از ما هنگام سوارشدن بر این هواپیماها تجربه‌اش کرده‌ایم، داستان سقوط‌ها و کشته‌شدگان، سوانح هوایی و سرانجام گلایه‌هایی که درباره کیفیت خدمات‌دهی این هواپیماها از راحتی صندلی گرفته تا ابتدایی‌ترین تجهیزات رفاهی آن داشته‌ایم. اینچنین است که حتی حرف و سخنی ساده درباره بازگشت این هواپیماها به ناوگان هوایی کشور ـ حتی نوع پیشرفته و به اصطلاح مدرن آن‌ ـ تداعی‌کننده همان نگرانی‌‌هاست و اینچنین است در دورانی که به خاطر توافق ژنو حرف و حدیث‌هایی درباره برداشتن تحریم‌های هوایی ایران به گوش می‌رسد، کمترین حرفی درباره بازگشت هواپیماهای شرقی به گوش نمی‌رسد.

● به یاد بیاوریم...

هنوز مدت زیادی نگذشته که هواپیماهای شرقی از ناوگان هوایی ایران خارج شده و جای خود را به دیگر هواپیماهای غربی بخصوص بوئینگ‌های ام.دی داده است، بنابراین دشوار نیست مهم‌ترین این هواپیماها را به یاد بیاوریم.

توپولف‌ها: توپولف‌ها و بخصوص مدل ۱۵۴ ـ T آن یکی از رایج‌ترین هواپیماهای شرقی در ناوگان هوایی ایران در سال‌های اخیر بود. تاکنون نزدیک به ۹۰۰ فروند هواپیمای توپولف در مدل‌های گوناگون ساخته شده که ۳۲۵ فروند آن مدل۱۵۴ ـ T است. توپولف هواپیمایی میان‌برد و ساخت شرکت توپولف روسیه است. این هواپیما قابل مقایسه با بوئینگ ۷۲۷ است، اما کابین کوچک‌تر و مصرف سوخت کمتری دارد. با این که استفاده از توپولف ۱۵۴ در خود روسیه متوقف شده، اما این هواپیما اکنون در برخی کشورهای بلوک شرق همچنان استفاده می‌شود. با این که برخی متخصصان صنعت هوایی، توپولف را به لحاظ فنی و قدرت موتور هواپیمایی مناسب و حتی گاه بهتر از هواپیماهای غربی نظیر بوئینگ و ایرباس و فوکر می‌دانستند، اما کهنه‌بودن بیش از حد این هواپیماها، نداشتن امکانات رفاهی حداقلی چون فضای مناسب برای قرارگرفتن مسافر و سرانجام کمبود ایمنی و سوانح دردناکی که ایجاد کرد،‌ وجهه آن نزد افکار عمومی را خدشه‌دار کرد تا آنجا که با وجود استفاده گسترده آن در ناوگان هوایی و مقاومت شرکت‌های هواپیمایی، سازمان هواپیمایی کشوری رسما دستور داد استفاده از این هواپیما از یازدهم آبان ۸۹ در خطوط هوایی کشور ممنوع شود. به گفته رضا نخجوانی، رئیس وقت سازمان هواپیمایی کشوری، توپولف‌ها طی ۲۰ سال گذشته دو میلیارد دلار هزینه سوخت ـ به واسطه مصرف بالا ـ به کشور تحمیل کرده است. پیش از این، ۳۱ فروند توپولف با ۳۱۰۰ صندلی در ناوگان هوایی کشور فعالیت داشت که بیشترین توپولف در اختیار شرکت هواپیمایی ایران ایرتور بود. «هما» تنها شرکتی بود که هیچ گاه زیر بار استفاده از توپولف‌ها نرفت.

● یاک ۴۰

یاک ۴۰ هم یکی از هواپیماهایی است که تولید مشترک روسیه (بیشتر) و چین (کمتر) محسوب می‌شود. این هواپیما را شرکت یاکولوف روسیه تولید کرده و ظرفیت آن حدود ۳۲ نفر است. یاک ۴۰ نیز در مقاطعی در برخی خطوط هوایی ایران مورد استفاده قرار گرفت و سوانحی چون سانحه شرکت هواپیمایی فراز قشم در اردیبهشت ۸۲ را رقم زد که طی آن رحمان دادمان، وزیر وقت راه و ترابری کشته شد.

● ایلوشین و آنتونف

این دو هواپیما هم با این که حضور چندانی در بخش حمل‌ونقل مسافری کشور ندارد و بیشتر در بخش‌های خاصی چون بخش‌های نظامی استفاده می‌شود، اما گاه و بیگاه به ایجاد حوادثی منجر شده‌ و این حوادث باعث کاهش استفاده از آن در این گونه خدمات نیز شده است.

● جانشین‌ هواپیماهای شرقی

با خروج توپولف‌ها و دیگر هواپیماهای شرقی از ناوگان مسافری هوایی ایران، بازار هوایی کشور را بوئینگ‌های ام‌دی ـ ۸۰ پر کرد؛ هواپیمایی در قد و قواره و اندازه نسبی توپولف، اما با کابین بزرگ‌تر و کمی راحت‌تر. این هواپیمای مسافری دوموتوره که موتورهای آن در انتهای هواپیما و روی دم آن قرار دارد، ساخت شرکت مک‌دانل داگلاس آمریکاست که یکی دیگر از معروف‌ترین هواپیماهای ساخت آن هواپیمای نظامی فانتوم یا F-۴ است. این شرکت سرانجام توسط شرکت بوئینگ خریداری شد و اکنون از زیرمجموعه‌های آن به حساب می‌آید. با این‌که برخی کارشناسان صنعت هوایی، این هواپیماها را بسیار ایمن می‌دانند و استفاده از آنها نیز در سال‌های اخیر به بروز حادثه خاصی منجر نشده است، اما نگاهی به ناوگان ورودی این هواپیماها نشان می‌دهد سن این هواپیماها بالاست و امکانات رفاهی‌ آن نیز مطابق با استفاده روز ایرانیان تغییر نیافته است. از سوی دیگر بوئینگ‌های ام‌ د وی که اکنون در ایران پرواز می‌کند، مربوط به سری ۸۰ تا ۸۳ این هواپیما است، حال آن که این شرکت تا سال ۲۰۰۶ مدل ۹۵ این هواپیماها را نیز طراحی کرده است، بنابراین با این اوصاف شاید نتوان بوئینگ‌های ام‌دی موجود را جایگزینی چندان شایسته برای توپولف‌ها به شمار آورد، هرچند از برخی نظرها با آن قابل مقایسه نباشد.

● هواپیماهای روسی و چینی، رکورددار حوادث هوایی در ایران

هواپیماهای روسی و روسی ـ چینی مورد استفاده در ایران مانند توپولف، یاک، ایلوشین و آنتونف سهم بسزایی در حوادث هوایی ایران داشته است. در واقع، نگاهی به حوادث مهم هوایی ایران ـ چه حوادث منجر به کشته شدن و چه حوادثی که بخیر گذشته در هر دو رسته نظامی و غیرنظامی ـ نشان از حضور پررنگ این هواپیماها دارد. براساس آمار سازمان جهانی هوانوردی (ایکائو) پس از انقلاب تاکنون ۲۵ حادثه مهم هوایی در ایران رخ داده که ۱۴ حادثه از این تعداد توسط هواپیماهای شرقی رقم خورده است.

سقوط یک فروند توپولف‌ـ ۱۵۴ هواپیمایی کاسپین در نزدیکی قزوین در بیست‌وچهارم تیر ۸۸ است که تمامی ۱۶۸ سرنشین هواپیما کشته شدند. در همین حال، نگاهی به سهم هواپیماهای مختلف موجود در ایران در ایجاد سوانح هوایی منجر به مرگ نشان می‌دهد سهم هواپیماهای شرقی در این بخش هم قابل توجه است. براساس آمار ایکائو، هواپیمای توپولف ـ ۱۵۴ تاکنون در ایران ۴۲۱ کشته داده است که در میان دیگر هواپیماها رتبه اول محسوب می‌شود. رتبه دوم در اختیار هواپیمای هرکولس ۱۳۰ ـ C با ۳۸۲ نفر است. با این حال، رتبه سوم با ۲۹۷ نفر در اختیار هواپیمای ایلوشین ۷۶ است. در مجموع از آغاز پیروزی انقلاب تاکنون سهم هواپیماهای شرقی در کشته شدن ایرانیان به حدود ۸۰۰ نفر می‌رسد که از هواپیماهای غربی بسیار بالاتر است.