پنجمین آیه روشنایی

بنابراین امام محمد باقر(ع) از طرف پدر نوه امام حسین(ع) و از طرف مادر نوه امام حسن مجتبی(ع) است.لذا آن حضرت را ابن علویین و ابن خیرتین نیز می گویند.امام محمد باقر(ع) در نسل علویان نخستین مولودی است كه هم از طرف پدر وهم از طرف مادر فاطمی و علوی بود.مشهورترین لقب آن حضرت، باقر یا باقر العلوم است.بدین علت كه دریای دانش را شكافت و اسرار علوم را آشكار ساخت.

باقر لقبی است كه رسول گرامی اسلام ازآن خبر داده است .بدین صورت كه رسول خدا(ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: جابر تو زنده می مانی و فرزندم محمد بن علی الحسین(ع)را كه نامش در تورات باقر است می بینی.آنگاه كه او را دیدی سلام مرا به او برسان.

جابر سالها بعد امام محمد باقر(ع) را ملاقات كرد. جابر در این هنگام او را در آغوش كشید و گفت ای محمد، رسول خدا به تو سلام رساند.

همچنین پیامبر فرمود: از علی بن الحسین فرزندی به دنیا می آید كه هم نام من است و در خلقت و شمایل شبیه من است او علم را می شكافد چنان كه زارع زمین را.

برای حضرت القاب دیگر مانند: صابر، هادی، شاكر و ... ذكر شده كه هر یك بازگو كننده صفتی از صفات آن بزرگوار است.دوران زندگی امام محمد باقر(ع) پر فراز و نشیب است.

آن حضرت در سن چهار سالگی همراه با كاروان حسینی رهسپار كربلا شد وبا كاروان اسرا آنچه بر اسیران گذشت شاهد بود.پس از وفات امام سجاد(ع) در سال ۹۵ هجری قمری آن حضرت نزدیك به بیست سال امامت امت اسلامی را بر عهده گرفت.

در این زمان انحرافات سیاسی، فكری و عقیدتی سخت دامنگیر امت اسلامی شده بود.انحرافاتی كه بیشتر به دلیل قطع ارتباط آنها با امامان رخ داده بود.طبیعی است كه در یك حكومت استبدادی نه امام و نه پیروان توانایی تماس مداوم با یكدیگر را نداشتند.

در چنین شرایطی انحراف امری قابل پیش بینی است.یكی از جریانات مهم انحرافی درونی شیعه، حركتی است كه تحت عنوان غلات به وجود آمد.

اینان درباره حضرت علی(ع) و امامان دیگر غلو می كردند و آن بزرگواران را تا حد الوهیت بالا می بردند.

امام(ع) آشكارا با آنها مخالفت كرده و با بیان معارف صحیح، حد و مرز عقاید دینی را آشكار ساخت.

از جمله گروههای خطرناكی كه آن روزها در جامعه اسلامی رسوخ كرده بودند و تاثیر عمیقی بر فرهنگ جامعه اسلامی گذاشتند، یهودیان بودند.

احبار یهود كه عده ای از آنها به ظاهر اسلام آورده و عده ای هنوز به دین خود باقی بودند در بین مردم، مرجعیت علمی قشری از ساده لوحان را عهده دار شدند.

احادیث جعلی زیادی توسط این دسته از یهودیان منتشر گردید كه در منابع روایی مسلمانان به «اسرائیلیات» معروف است.این احادیث بیشتر در رابطه با تفسیر قرآن و زندگی پیامبران جعل شده است.

از این رو مبارزه با یهود و القائات سوء آنها در فرهنگ اسلام، بخش مهمی از برنامه امامان معصوم به ویژه امام محمد باقر و امام صادق «علیهما اسلام» را به خود اختصاص داد.

پیدایش و رشد مذاهب كلامی مانند قدریه، معتزله، جبریه، مرجئه، مفوضه و...، آشنایی گسترده مسلمانان با آرای دیگر ادیان، ظهور اختلافات فقهی و همچنین گسترش جغرافیایی جهان اسلام از دیگر حوادثی است كه در زمان امامت امام محمد باقر(ع) رخ داد.

دوران امامت امام محمد باقر(ع) با خلافت پنج خلیفه زیر همزمان بود: ولید بن عبدالملك، سلیمان بن عبدالملك، عمر بن عبد العزیز، یزید بن عبد الملك، هشام بن عبد الملك . همه آنان جز عمربن عبدالعزیز در ستمگری و استبداد و خودكامگی دست كمی از نیاكان خود نداشتند و پیوسته برای امام باقر(ع) مشكلاتی فراهم می كردند.

در چنین شرایطی اما محمد باقر(ع) زمینه پیدایش جنبش فكری و علمی را در جامعه اسلامی فراهم ساخت.

بعضی تغییرات در وضعیت اجتماعی مانند نقض برخی بدعتها چون ممنوعیت حدیث در دوره خلافت عمر بن عبدالعزیز، كم شدن آشوب های سیاسی و همچنین بازگشت عالمان و بزرگان به مباحث علمی این فرصت را به امام داد تا با استفاده از وضع موجود زمینه ساز تحول عظیم علمی در جهان اسلام باشند.

امام باقر(ع) در كنار فعالیتهای علمی به هدایت جامعه و مبارزه با طاغوتیان نیز پرداخت .

نگاهی كوتاه به زندگی امام نشان می دهد كه گرچه ایشان در آن برهه، بیان معارف واقعی اسلام را وجهه همت خویش قرار داده بودند، در عین حال در هر فرصتی، چهره زشت حاكمان ستمگر بنی امیه را افشا و شیعیان را به مبارزه با ستمگران تشویق می نمودند.

در روایتی از امام(ع) چنین نقل شده است: علیه ظالمان و مفسدان با دل و جان بستیزید.

ایشان شیعیان خود را از پذیرفتن كوچكترین مناصب در دولتهای ظالم نهی می كردند.

ایشان در بیانی به محمد بن مسلم فرمودند: ای محمد! سردمداران جور و ستم و پیروانشان از دین خدا منحرف شده اند و خود به گمراهی افتاده و دیگران را نیز به ضلالت می كشانند.

كارهایی كه انجام می دهند مانند خاكستری است كه در روز طوفانی، باد شدیدی بر آن وزیده باشد و از آنچه انجام داده اند چیزی دستگیرشان نمی شود و این جز گمراهی دور كننده چیز دیگری نیست.

از طرف دیگر ایشان دریافته بودند كه فرهنگ تشیع در معرض انحراف قرار دارد، از این رو لازم بود تا آن حضرت به یك انقلاب وسیع فرهنگی اقدام كنند و با تشكیل حوزه علمیه و تربیت شاگردان برجسته خط تشیع را آشكار كنند.زیرا در این صورت بود كه زمینه برای مبارزه با طاغوتیان فراهم می شد.

امام باقر(ع) به عنوان رهبر جنبش علمی اسلام، دانشگاه اسلامی باقر العلوم را تاسیس كردند.

آغاز قرن دوم هجری كه مصادف با شروع بكار دانشگاه باقرالعلوم(ع) بود شالوده معارف اسلام چیده شد.

تحصیل قریب به هزار نفر از دانشمندان طراز اول جهان اسلام و تالیف بیش از شش هزار كتاب توسط فارغ التحصیلان دانشگاه امام باقر(ع) از خدمات این دانشگاه می باشد.

علومی كه امام در این دانشگاه در اختیار دیگران قرار داد عبارت بودند از: فقه، حدیث، فلسفه، تفسیر، لغت، كلام، اخبار مبداء و معاد، اخبار انبیاء، مناسك حج و دیگر علوم اسلامی.

یكی دیگر از فعالیتهای علمی امام مناظراتی است كه امام با سران ادیان مختلف و گاهی با طاغوتیان عصرش داشت ،محور بحثها و مناظرات امام را مسائلی چون توحید، علم الهی، صفات پروردگار، مسائل اخلاقی، آفرینش، تفسیر آیات و رفع شبهات از قرآن، تاریخ، مبداء و معاد، حلال و حرام، جایگاه كار در زندگی، مرز میان حق و باطل و تبیین ولایت حضرت علی(ع) را تشكیل می داد.

در جلد ۴۶ بحار الانوار از امام صادق(ع) نقل شده است كه امام محمد باقر(ع) پس از سفر اجباری به شام به دستور هشام بن عبدالملك در زمان بازگشت در جمع سالانه مسیحیان به طور ناشناس حاضر شد و طی یك مناظره كلامی و عقیدتی به سئوالات آنها پاسخ گفت.

نتیجه ثمربخش این مناظره طبق نظر بعضی از راویان، اسلام آوردن عالم نصرانی و دیریان شام در همان شب و جلب توجه ساكنان شام به امام بود.

به طور خلاصه می توان گفت كه امام محمد باقر(ع) با اقدامات خود به ظهور رساندن ماهیت علمی تفكر شیعه را دنبال می كردند و هدف مهم حضرت نشر مفاهیم مكتب از سطح محدود و اشخاص معدود به سطحی وسیع تر بود تا اسلام حقیقی را مجسم سازند.

فائزه صداقت گویان