خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد

همایون خرم از میانمان برخاست تا از این پس هرگاه نغمه یی در دستگاه «همایون» بشنویم, به یادش دهانمان پر از نت سکوت, دلمان پر از آه و چشمانمان پر از اشک شود

همایون خرم از میانمان برخاست تا از این پس هرگاه نغمه‌یی در دستگاه «همایون» بشنویم، به یادش دهانمان پر از نت سکوت، دلمان پر از آه و چشمانمان پر از اشک شود.

به یقین تا این لحظه تمام اهالی هنر و علاقه‌مندانش خبر عروج همایون خرم، خالق نغمه‌های ماندگار موسیقی ایران را شنیده‌اند و چه بسیار کسانی که هنوز این هجرت را باور ندارند، اما پذیرفته‌اند،‌ «هر مرگ اشارتیست به حیاتی دیگر».

این نوازنده پیشکسوت ویلن و خالق نغمه‌های ماندگار موسیقی ایران، شامگاه ۲۸ دی‌ماه بعد از سال‌ها دست و پنجه نرم کردن با سرطان روده، در سن ۸۲ سالگی در بیمارستان «دی» دار فانی را وداع گفت.

مسوولان بیمارستان «دی» در گفت‌وگو با ایسنا این خبر را تایید کردند.

همایون خرم متولد سال ۱۳۰۹ در تهران است.

از آنجا که مادرش از شیفتگان موسیقی اصیل ایرانی بود و از بین مقام‌های موسیقی ایرانی، به دستگاه همایون علاقه‌ای وافر داشت، نام «همایون» را برای فرزند خود انتخاب کرد.

وی در سن ۱۰ تا ۱۱ سالگی به مکتب استاد صبا راه یافت و چند سال بعد به عنوان نوازنده ۱۴ ساله، در رادیو به تنهایی به اجرا پرداخت. بعدها در بسیاری از برنامه‌های موسیقی رادیو، خصوصاً در برنامه گل‌ها، به عنوان آهنگ‌ساز، سولیست ویولن و رهبر ارکستر آثاری ارزشمند ارائه داد.

«تو ای پری کجایی»، «امشب در سر شوری دارم» و ...از آثار معروف این هنرمند است.

● نگاهی به زندگی و هنر همایون خرم

از این پس دستگاه «همایون» هم به یاد «خرم» چشمانمان را اشک‌آلود خواهد کرد

همایون خرم از میانمان برخاست تا از این پس هرگاه نغمه‌یی در دستگاه «همایون» بشنویم، به یادش دهانمان پر از نت سکوت، دلمان پر از آه و چشمانمان پر از اشک شود.

به یقین تا این لحظه تمام اهالی هنر و علاقه‌مندانش خبر عروج همایون خرم، خالق نغمه‌های ماندگار موسیقی ایران را شنیده‌اند و چه بسیار کسانی که هنوز این هجرت را باور ندارند و اما پذیرفته‌اند،‌ «هر مرگ اشارتیست به حیاتی دیگر.»

به گزارش ایسنا، همایون خرم به سال ۱۳۰۹ در شهر بوشهر میان مردم خونگرم و مهمان‌دوست آن دیار‌، دیده به جهان گشود. مادرش که عاشق و شیفته «همایون» یکی از دستگاه‌های موسیقی اصیل ایرانی بود نام وی را «همایون» گذاشت.

همایون بیش از یکسال از سنش نگذشته بود که همراه خانواده‌، به تهران آمد پدرش که مردی امین و از صفات انسانی والایی برخوردار بود‌، با توجه به اینکه شغلش بانکداری بود و بیشتر وقتش در زمینه‌های اقتصادی صرف می‌شد، معهذا هر وقت فرصت می‌یافت از موسیقی اصیل ایرانی هم غفلت نمی‌ورزید و به دستگاه‌ها و گوشه‌های این موسیقی غنی توجه خاص داشت و هنگام فراغت را با صفحات گرامافون و گوش دادن به آن سپری می‌کرد و از دستگاه‌ها و مقام‌های موسیقی اصیل،‌ بیش از همه به «اصفهان» علاقه داشت.

به همین سبب هم وقتی همایون بزرگ شد و نوازنده ماهری شد‌، به خاطر دلبستگی مادر و پدرش ‌، آهنگ‌هایی نظیر: «رهگذر»،«خسته دلان» در «همایون» و «گم‌شده» در «اصفهان» را ساخت و تقدیم آنان کرد.

بیش از هفت بهار از سنش نگذشته بود که با تهیه «نی لبکی» روزها برای خود با آن نواهایی را زمزمه می‌کرد. در سن یازده سالگی به مکتب استاد «صبا» راه یافت. صبا مردی رئوف و خوش خلق و با حوصله بود و در مورد دانشجویان با استعداد از هیچگونه کمک و صرف وقت دریغ نمی‌کرد؛‌ به همین لحاظ «همایون» این کودک مشتاق را تحت مراقبت و تعلیم خاص خود قرار داده‌، پس از چهار سال ونیم تمرین‌های مداوم وی را آماده نوازندگی کرد در این زمان دیگر ساز وی قابل استفاده عموم شده بود.

پس از امتحانی که توسط ابراهیم خان منصوری که در آن زمان سرپرستی موسیقی رادیو را به عهده داشت از وی به عمل آمد،‌اولین برنامه او تحت عنوان «نوازنده چهارده ساله»،(این عنوان را مرحوم منصوری با توجه به سن همایون برای وی انتخاب کرده بود) در ساعت نه و چهل و پنج دقیقه شب از رادیو تهران پخش شد و از فردای آن روز نام نوازنده چهارده ساله در بسیاری محافل مطرح شد.

در آن زمان برنامه‌های رادیو به طور مستقیم و زنده از فرستنده اجرا و پخش می‌شد و شبی همایون خرم که کاملا تحت تاثیر نوازندگی استادش «صبا» قرار داشت مشغول اجرای برنامه در رادیو بود. حسین تهرانی که در بوفه فرستنده رادیو نشسته و به رادیو گوش می‌داد از متصدی رادیو سوال می‌کند:«مگر امشب صبا برنامه دارد؟»

او در جواب می‌گوید:نه این صدای ساز همایون خرم است که گوشه‌ها و ردیف‌های استادش «صبا» را اجرا می‌کند (ناگفته نماند که همایون خرم آنچه از هنر نوازندگی ویلن در گنجینه خاطر داشت از استادش «صبا» فرا گرفته بود. به هر حال حسین تهرانی‌، این بزرگ مرد موسیقی اصیل و سنتی ایران آن شب آن قدر در بوفه می‌نشیند تا برنامه همایون تمام می‌شود و او را مورد تشویق قرار می‌دهد.

آنچه در مورد همایون قابل توجه بود آن که به موازات آموختن نوازندگی ویلن و رمز و راز موسیقی ایرانی‌، از کسب علم و طی مراحل تحصیل نیز غافل نبود چنان که در دوران تحصیل همیشه از شاگردان ممتاز و برجسته کلاس بود و تحصیلات عالیه خود را با اخذ دانشنامه در رشته «مهندسی برق» ادامه داد و در موسساتی مانند:«تاسیسات اداره ساختمان بانک ملی ایران» و تاسیسات برق سدامیر کبیر و... مشغول به فعالیت شد و مانند یک طلبه حقیقی موسیقی از آثار اساتیدی چون کلنل وزیری‌، روح اله خالقی بهره مند شد و آموزش «هارمونی» را نزد استاد فریدون فرزانه ادامه داد.

همایون خرم به طوری در موسسات یاد شده سرگرم کار و فعالیت بود که فکر نمی‌کرد مجددا روزی سر و کارش با رادیو بیافتد؛‌ تا این که شبی در منزل یکی از دوستان خود به طور اتفاقی با امین‌اله رشیدی خواننده آن زمان رادیو و علی‌محمد خادم میثاق برخورد می‌کند و خادم میثاق پس از شنیدن ویلن خرم بلافاصله از وی دعوت می‌کند که برای نواختن ساز سلو در برنامه وی به رادیو برود و هرچه همایون از رفتن امتناع می‌کند،‌ بالاخره خادم میثاق وی را متقاعد می‌نماید و خرم دعوت او را میپذیرد.

به رادیو باز می‌گردد و طی حکمی که برای وی صادر می‌شود از سال ۱۳۳۳ در برنامه‌های موسیقی رادیو شرکت می‌کند. وی در ارکستر خادم میثاق ضمن نوزندگی ویلن‌، آهنگ‌هایی را نیز می‌سازد که مورد دوستداران موسیقی واقع می‌شود. آهنگ‌هایی چون:«غروب عشق»،«گل من»،«نیمه‌های شب» و نیز قطعه محلی و معروف «زردملیجه» را که تنظیم آن از ابوالحسن صبا بود، با ویلن اجرا می‌کند که یکی از بهترین کارهای وی به شمار می‌رود.

همایون خرم از آن سال به بعد به طور مداوم با رادیو همکاری داشت تا این که برنامه «گلها» به همت بزرگ مرد ادب و هنر ایران«داود پیرنیا» به وجود آمد و بنا به دعوت ایشان‌، همکاری خود را با «گلها» آغاز کرد و یکی از ارکان اولیه برنامه‌های همیشه ماندنی و بی‌همتای«گلها» گردید.

همایون خرم از آن زمان به بعد مدت‌ها رهبری ارکستر شماره ۶ رادیو و بعد ارکستر شماره دو رادیو را به عهده داشت(توضیح این که ارکستر شماره ۲رادیو با هشت خواننده کار می‌کرد که اجرای ارکستر با ۴ خواننده به رهبری«حبیب اله بدیعی» و اجرای ارکستر با ۴ خواننده دیگر به رهبری همایون خرم بود). همایون خرم مدتی هم عضو شورای موسیقی رادیو می‌شود و پس از آن سرپرست ارکستر «ساز‌های ملی» نیز می‌شود.

در این زمان‌، سرپرستی موسیقی برنامه موسیقی برنامه سوم رادیو یا «FM» که به طریقه استریوفونیک پخش می‌شد به وی واگذار می‌شود و در این برنامه خوانندگانی چون: «حسین قوامی»،«محمودی خوانساری»،«محمدرضا شجریان»،«اکبر گلپایگانی»،«عبدالوهاب شهیدی» شرکت داشتند و خرم موفق می‌شود حدود ۸۰ برنامه تهیه و اجرا نماید که سخت مورد توجه صاحبدلانی که به موسیقی ایرانی علاقه‌مند بودند قرار گرفت.

خرم بیش از بیست و پنج سال با رادیو همکاری داشت که چندین سال به عنوان «تکنواز ویلن» روزهای جمعه برنامه داشت و ضمنا در برنامه «تکنوازان» همراه با هنرمندانی چون:«جلیل شهناز»،«فرهنگ شریف»،«منصور صارمی»،«رضا ورزنده»،«مجید نجاحی»و«فضل اله توکل» همراه با«امیرناصر افتتاح» و «جهانگیر ملک» همکاری و برنامه داشت. برنامه دیگری نیز به نام:«شاعران قصه می‌گویند» روزهای جمعه از رادیو پخش می‌شد که بیشتر برنامه‌های آن توسط وی ساخته و اجرا می‌شد و آرم مخصوص و جالبی داشت که از ساخته‌های خود او بود.

اگر بخواهیم تعداد کل برنامه‌های موسیقی ایرانی اعم از برنامه موسیقی ایرانی «نیم ساعته»، موسیقی ایرانی«ربع ساعته»، برنامه‌های مختلف«گلها» و موسیقی ایرانی«FM» و ساز سلو «تکنوازان» را که همایون خرم در رادیو اجرا کرده است برشمریم جمعا شاید به بیش از چهارصد برنامه برسد.

همایون خرم،‌از میان انبوه آهنگهای ساخته شده خود به ترانه‌های: «رسوای زمانه منم»، «تو ای پری کجایی»، «مینای شکسته»، «بگذر از کوی ما»، «اشک من هویدا شد»، «طاقتم ده»، «ساغرم شکست ای ساقی»، «بعد از تو هم در بستر غم»، «غوغای ستارگان»، «امشب در سر شوری دارم»، «یکنفس ای پیک سحری»، «شباهنگ»، «دل پریشانم»، «آمدی که با دلم گفت وگو کنی»، «گمشده»، «خسته دلان» و «راز دل»را بیشتر از همه می‌پسندد.

همایون خرم متاهل و دارای چهار فرزند به نام‌های: رضا‌، علی، امیرمحسن و هاله بود که ایشان هم مانند پدرشان به موسیقی ایرانی علاقه خاصی دارند.

پی‌نوشت: زندگینامه استاد همایون خرم بر گرفته از کتاب «مردان موسیقی و نوین ایران» تالیف : «حبیب‌الله نصیری‌فر» می‌باشد.

● پورتراب: همایون خرم منحصر به فرد بود

مصطفی کمال پورتراب گفت: همایون خرم یکی از انسان‌های منحصر به فرد چه در زمینه اخلاق و چه در عرصه موسیقی بود.

این تئوریسین موسیقی در گفت وگویی با ایسنا، در پی درگذشت همایون خرم اظهار کرد: خیلی وقت است که مهندس همایون خرم را می‌شناسم .او یکی از شاگردان برجسته استاد صبا بود و در کارش بسیار جدی عمل می‌کرد.

پورتراب همچنین گفت: همایون خرم نوازنده بسیار خوبی بود و از همه نظر قابل احترام بود.

او اضافه کرد: همایون خرم آثاری خلق کرد که احساساتش را به نحوی در آن بیان کرده است. البته این‌ها چیزهایی درونی است برای مثال یک شاعر باید بداند که چگونه کلمات را کنار هم قرار دهد تا شعری فاخر خلق کند. در موسیقی نیز همین است. هر کس احساس خودش را به نحوی بیان کند. شاید اگر ۱۰ ویلن‌نواز را کنار هم بگذاریم که همگی در دستگاه همایون بنوازند از هر سازی یک صدا بیرون آید.

پورتراب معتقد است: همایون خرم مرد بزرگی بود و به معنای واقعی انسان بوده است، اگر هنرمند یک انسان واقعی باشد آثار والایی را تولید می‌کند و این آثار نازل که این روزها می‌بینید،تولید نمی‌شود.

● علیرضا قربانی:خرم یکی از عمومی‌ترین پایگاه‌های مردمی را در اختیار داشت

علیرضا قربانی معتقد است: زنده یاد «همایون خرم» به دلیل جایگاه معرفتی و شناختی که داشت ،ملودی‌هایی زیبا، ناب و زلال ساخت که با روح آدمی بازی می‌کند و به همین دلیل یکی از عمومی‌ترین پایگاه‌های مردمی را داشت.

این خواننده موسیقی در پی درگذشت همایون خرم همچنین گفت:‌ بعد از اولین اجرای ارکستر ملی به رهبری فرهاد فخرالدینی، به عنوان سولیست ثابت مشغول به کار شدم و در مدت فعالیت ارکستر قطعات بی‌شماری را از زنده‌یاد خرم، اجرا کردیم که در آن مدت گُل کرد و مورد استقبال مردم قرار گرفت. بعد از آن هم در اوایل سال‌های دهه ۷۰ در بزرگداشتی برای ایشان خواندم و همین زمینه آشنایی من با زنده‌یاد خرم بود که بعد‌ها به ساخت آلبوم «رسوای زمانه» منجر شد.

قربانی تنها خواننده‌ای بود که اجازه اجرای آثار زنده یاد خرم را داشت، او درباره این هنرمند فقید گفت: متاسفم که در این مدت ایشان نسبت به کارهایی که بدون هماهنگی‌شان تنظیم می‌شد، دلخور بودند و گلایه داشتند.

او که هفته پیش نیز با همراهی اعضای انتشارات آوای باربد، دیداری با زنده‌یاد همایون خرم داشت، در این‌باره توضیح داد: تصمیم داشتیم برای کار جدیدی با ایشان مشورت کنیم که متاسفم با درگذشت ناگهانی‌شان این اتفاق انجام نپذیرفت، اما خوشحالم که آلبوم «رسوای زمانه» را زیر نظر خودشان و با حضور جمعی از دوستان منتشر کردیم و هنوز هم بعد از چندین سال، جزو پرفروش‌ترین آثار تاثیرگذار در موسیقی ایران محسوب می‌شود و فکر می‌کنم یکی از دلایل آن نفس و روی گرم استاد خرم بود که زبانزد خاص و عام است.

قربانی با ارزیابی وجوه مختلف شخصیت حرفه‌ای زنده‌یاد خرم عنوان کرد: شخصیت ایشان از چند جهت قابل بررسی است. چه بسا که در سن و کسوت خودم کمتر استاد هنرمندی را در این جایگاه هنری و موسیقایی دیده‌ام که چنین جایگاه مردمی نیز داشته باشد اما زنده‌یاد خرم یکی از عمومی‌ترین پایگاه‌های مردمی را در بین عموم و خواص داشت.

او همچنین به توجه ویژه زنده‌یاد خرم به مسائل معنوی و ماورایی اشاره کرد و افزود: ‌در بسیاری از تمرین‌هایی که داشتیم موقع ضبط صدا و یا استراحت از مسائل معنوی و عرفانی صحبت می‌کردند و روایات خاصی را می‌دانست که در آن جایگاه قابل توجه بود و فکر می‌کنم بعد معرفتی و شناختی او باعث شد که چنین ملودی‌های زیبا،‌ ناب و زلالی بسازد.

قربانی ساخته‌های خرم را همچون موسیقی دانست که با روح آدمی بازی می‌کند و افزود: ‌درون خوب او باعث می شد که چنین قطعات جاوادنه‌ای بسازد که برای مخاطبان هر نسلی جذاب است.

این خواننده موسیقی، خرم را یکی از شاگردان ماندگار و تاثیرگذار استاد صبا دانست و گفت: ایشان به واقع لیاقت به دوش کشیدن واژه استادی را داشت و تا آخرین لحاظات عمرش نیز به نیکی و احترام عجیبی از استاد خود یاد می‌کرد، اما اگر اشتباه نکنم به عنوان آخرین حلقه از زنجیره شاگردان مکتب استاد صبا از میان ما رفت.

قربانی با مرور جایگاه ویژه همایون خرم و آثارش در عرصه موسیقی توضیح داد: بسیاری از افراد که با موسیقی ایرانی آشنایی ندارند کارهای ایشان را به خوبی می‌شناسند، بدون اینکه بدانند آهنگساز این آثار کیست و فکر می‌کنم این نکته‌ یکی از رازها‌ی ماندگاری هنرمند است و متاسفم که امروز شاهد فقدان حضور ایشان هستیم.

او در گذشت زنده‌یاد همایون خرم را بار دیگر به جامعه فرهنگ و هنر ایران تسلیت گفت و خاطرنشان کرد:‌ هنر موسیقی امروز به عنوان عمومی‌ترین رشته‌های هنری، فردی را از دست داد که از جوان‌ها تا آنهایی که سن و سالی دارند، داغ‌دار این فقدانند زیرا که شاید هیچوقت روزگار، آدمی همچون همایون خرم را نبیند و او دیگر تکرار نشود.

قربانی در پایان سخنانش بار دیگر با تاکید بر فراگیر بودن آثار زنده‌یاد خرم، خطاب به مسئولان فرهنگی و هنری گفت: امیدوارم متولیان فرهنگ و هنر که این روزها کمتر به هنر و هنرمند بها می‌دهند و این فرصت را فراهم نمی‌کنند که هنرمندان توان واقعی خود را نشان دهند، به هوش بیایند و قدر این ستاره‌ها و نخبگان فرهنگی و هنری را بدانند و زمینه و بستر را برای فعالیت آنها فراهم کنند.

● میهمان دلهای عاشق به میهمانی رفت

عضو شورای عالی و قائم مقام خانه موسیقی گفت: همایون خرم انسانی وارسته و خالق نغمات و آثار ماندگاری بود که بیش از نیم قرن با آهنگ هایش میهمان دلهای مردم عاشق بود و عاقبت خود به میهمانی ابدی رفت.

، داود گنجه ای، عضو شورای عالی خانه موسیقی با ابراز تاسف از درگذشت همایون خرم، هنرمند و استاد برجسته موسیقی و عضو دیگر شورای عالی گفت: من ۵۰ سال با ایشان زندگی کردم. همایون خرم علاوه بر اینکه یک استاد موسیقی و خالق آثار بسیار زیبا بود، در رشته مهندسی نیز سر آمد بود. آثار همایون خرم بیانگر تاریخ، فرهنگ و عاطفه مرددم این سرزمین است. آهنگهایش برای مردم ایران یک نوستالژی دارد.

گنجه‌ای درخصوص شخصیت همایون خرم گفت: شخصیت ایشان از چند وجه قابل بررسی است. یکی هنر ایشان که زبانزد خاص و عام بود و دیگر اینکه استاد خرم یک انسان وارسته، عارف پاک و بی حاشیه بود. از جنبه امانت داری باید بگویم که هر چه آموخته و در وجودش داشت به شاگردانش یاد می داد.

قائم مقام خانه موسیقی افزود: زنده یاد همایون خرم هیچوقت با هدف خودنمایی هنرش را عرضه نکرد و تا آخرین لحظات زندگی اش برای اعتلای این هنر از هیچ کوششی دریغ نداشت. حتی شاهد بودیم در این سال های پایانی هم به اجرای برنامه می پرداخت.

گنجه ای با اشاره به حضور همایون خرم در شورای عالی خانه موسیقی گفت: من همیشه مرید او بودم. همایون خرم در واقع شمع محفل شورای عالی خانه موسیقی بود و همیشه مارا برای حفظ این نهاد مدنی و توسعه کمی و کیفی آن تشویق می کرد.

وی افزود: خرم به من می گفت "انسان باید گوهر درون وجود خود را حفظ کند" واقعا هم خودش این گوهر را حفظ کرده بود. تجویدی، بدیعی، یاحقی و خرم کسانی بودند که آثار ماندگاری را در طول زندگی شان خلق کردند و این گوهر را نیز در وجودشان داشتند.

این نوازنده کمانچه و ویلن گفت: همایون خرم یکی از بهترین شاگردان و یادگار استاد ابوالحسن صبا بود که امروز از میان ما رفت ولی ما باید راه ایشان را در معرفت، همبستگی میان هنرمندان ادامه دهیم و حسادت و بخل را از خود دور کنیم.

گنجه ای در پایان گفت: هنوز آهنگ های ماندگار ایشان مانند"امشب در سر شوری دارم" و "ساغرم شکست ای ساقی" و اثر ماندگار "تو ای پری کجایی" را در ذهن دارم و به قول معروف "خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد". برای ایشان آرزوی علو درجات نزد پروردگار دارم.

***

نصرالله ناصح پور - استاد پیشکسوت آواز ایرانی‌- در پیامی درگذشت همایون خرم را تسلیت گفت.

در این پیام آمده است: «زندگی‌ صحنه یکتای هنرمندی ماست،

هر کسی‌ نغمه خود خواند و از صحنه رود، صحنه پیوسته بجاست، خرم آن‌ نغمه که مردم بسپارند بیاد.

این بار خود ساقی‌ شکست!

درگذشت استاد همایون خرم را به جامعه هنری و علمی‌ ایران و خانواده محترمشان تسلیت عرض می‌کنم.

یاد و خاطره اش گرامی‌ باد!»

***

دبیر جشنواره فیلم فجر درگذشت همایون خرم را تسلیت گفت

دبیر سی‌ویکیمن دوره جشنواره فیلم فجر درگذشت همایون خرم را تسلیت گفت.

محمد رضا عباسیان دبیر سی‌ویکیمن دوره جشنواره فیلم فجر، در گذشت همایون خرم را به جامعه هنری کشور بخصوص هنرمندان عرصه موسیقی تسلیت گفت.

در پیام تسلیت عباسیان آمده است: همایون خرم در طول دوران زندگی و حیات ۸۰ ساله خود آثاری را خلق کرد که هرکدام از آنها به تنهایی اثری ماندگار است و از دست دادن چنین هنرمندی هرگز جبران‌پذیر نیست.

پیکر همایون خرم یکشنبه تشییع می‌شود

پیکر هنرمند فقید همایون خرم، روز یکشنبه، اول بهمن، از مقابل تالار وحدت تشییع می‌شود.

رضا خرم فرزند زنده‌یاد همایون خرم با اعلام این مطلب به خبرنگار بخش موسیقی ایسنا، گفت: روز یکشنبه اول بهمن ماه، پیکر پدرم از مقابل تالار وحدت به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا(س) تشییع خواهد شد.