آن فصل با مسمومیت آمد

گفتگو با دکتر فاطمه فرهمند درباره علل و راه حل مسمومیت غذایی در فصل تابستان

به گفته متخصصان، ویروس‌ها شایع‌ترین علت بروز اسهال و استفراغ هستند که اغلب بر روی مواد غذایی فاسد رشد می‌کنند و موجب مسمومیت غذایی می‌شوند. از طرف دیگر، اغلب مسمومیت‌ها در فصل تابستان بروز می‌کند و بیش از همه، کودکان در معرض ابتلا قرار می‌گیرند. از طرفی، سالانه بیش از۱۰ میلیون نفر در کشور ما دچار مسمومیت‌های غذایی می‌شوند که ۹۰ درصد این مسمومیت‌ها با عوامل عفونی بسیار خطرناک همراه است و ۱۰ درصد دیگر آن حتی می‌تواند کشنده باشد. بعد از خواندن این مقدمه، گفتگوی ما را با دکتر فاطمه فرهمند، فوق‌تخصص بیماری‌های گوارشی کودکان و عضو هیات علمی‌ دانشگاه علوم پزشکی تهران، در همین رابطه بخوانید....

▪ خانم دکتر! علل شیوع مسمومیت‌ها در فصل تابستان چیست؟

ـ ویروس‌ها از جمله عواملی هستند که موجب بروز مسمومیت‌های غذایی می‌شوند که البته انواع مختلفی هم دارند. علاوه بر این، برخی مسمومیت‌ها نیز بر اثر عوامل باکتریایی به وجود می‌آیند. مثلا مسمومیت باسالمونلا در اثر مصرف تخم‌مرغ فاسد ایجاد می‌شود. مسمومیت با شیگلا بر اثر مصرف سالاد و مسمومیت با باسیل‌ها بر اثر مصرف برنج پخته‌ای که مدت زیادی در دمای اتاق نگهداری شده است، به وجود می‌آید.

▪ این مسمومیت‌ها بیشتر با چه علایمی ‌بروز می‌کنند؟

ـ بیماران اغلب با علایم اسهال، استفراغ، از دست دادن مایعات بدن، خشکی مخاط، بی‌حالی و تب و لرز به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. این علایم معمولا از نیم تا سه ساعت بعد از خوردن غذای آلوده ایجاد می‌شود و اولین قدم درمان، اصلاح آب و الکترولیت‌ها است تا حجم آب و الکترولیت از دست رفته بدن جبران شود.

▪ اصلا چرا مسمومیت غذایی بیشتر در فصل تابستان دیده می‌شود؟

ـ رعایت نکردن مسایل بهداشتی در تهیه، توزیع و مصرف موادغذایی و به خصوص بی‌دقتی در نگهداری صحیح موادغذایی در منازل مهم‌ترین عامل بروز مسمومیت‌های غذایی است و گرمای هوا این موضوع را تشدید می‌کند. البته باید این نکته را در نظر داشت که تمام موادغذایی در فصل تابستان خطرناک نیستند؛ بلکه تنها برخی از این مواد غذایی در اثر شرایط موجود مانند نوع ماده غذایی و گرمای هوا امکان آلودگی و باکتری‌زایی دارند. مواد غذایی مانند گوشت، مواد لبنی، انواع سس‌ها، کنسروها و... از جمله این مواد هستند.

▪ چرا کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر قرار دارند؟

ـ شدت مسمومیت با توجه به علت بروز و همچنین سن و وضعیت سلامت بدن افراد مختلف، متفاوت است؛ به طوری که این علایم در سالمندان و نوزادان می‌تواند خطرناک‌تر باشد. اما به هر حال، تابستان، فصل مسافرت است و در آن، شرایطی فراهم می‌شود که بیماری‌هایی نظیر مسمومیت غذایی، اسهال و استفراغ، بیماری‌های عفونی دستگاه گوارش، تب حصبه، وبا، تب مالت و... از طریق مواد غذایی منتقل ‌می‌شود. کودکان در برابر مسمومیت غذایی آسیب‌پذیرترند و مهم‌ترین عوامل بروز مسمومیت غذایی رعایت نکردن مسایل بهداشتی در زنجیره مصرف، توزیع و نگهداری صحیح مواد غذایی است. البته بسیاری از میکروب‌ها و ویروس‌های دیگر نیز می‌توانند سبب بروز اسهال و استفراغ شدید در کودکان شوند که هیچ ارتباطی با مسمومیت غذایی ندارند.

▪ چگونه می‌توان فهمید که اسهال و استفراغ کودک به دلیل مسمومیت غذایی هست یا نه؟

ـ اغلب نشانه‌ها و علایم عفونت‌های گوارشی به فاصله یک تا دو روز ظهور می‌کند که شامل استفراغ، تب و اسهال است. در بعضی مواقع بی‌اشتهایی، دل‌پیچه و در صورت ادامه کاهش وزن به دلیل کاهش مایعات و از دست دادن آب بدن نیز مشاهده می‌شود.

▪ بعد از بروز اسهال و استفراغ ناشی از مسمومیت غذایی چه باید کرد؟

ـ استفراغ در ۲۴ ساعت اول بلامانع است و در پی آن، سموم از بدن دفع می‌شود. چنانچه تب و استفراغ همراه با هم باشد و در پی آن، میزان آب هدررفته کم یا متوسط باشد، می‌توان از قطره استفراغ و مایعاتی نظیر او‌.آر.‌اس. یا دوغ بدون گاز و خنک استفاده کرد. مصرف این مواد باید کم‌کم و به تدریج باشد. برای درمان اسهال و استفراغ به کودکان بزرگ‌تر نیز می‌توان کمی هویج، ماست کم‌چرب و مقداری گوشت مرغ بدون چربی داد. باید تاکید کنم که بهترین درمان در روزهای اول جبران کمبود مایعات بدن است اما در صورتی که کمبود آب بدن شدید باشد، سرم درمانی مناسب است. البته تجویز آنتی‌بیوتیک برای درمان اسهال و استفراغ باید زیرنظر پزشک انجام شود اما در اکثر موارد تجویز آنتی‌بیوتیک ضروری نیست.

▪ آیا فساد مواد غذایی و مسموم بودن آنها با چشم قابل تشخیص است؟

ـ همیشه نه؛ اما به هر حال، تغییر رنگ و بوی ترشیدگی می‌تواند نشانه فاسد شدن غذا باشد. از طرفی، کنسروها در صورت فاسد شدن باد می‌کنند، فرو می‌روند یا تاب برمی‌دارند. برای پیشگیری از بوتولیسم که نوعی مسمومیت غذایی خطرناک و کشنده است، حتما باید به یاد داشته باشید که کنسرو را به مدت ۲۰دقیقه در آب بجوشانید. غذاهای آب‌دار مثل خورش و سوپ را نیز باید قبل از مصرف ۱۰ تا ۱۵ دقیقه جوشاند. شیر پاستوریزه را هم باید به مدت ۱۰ دقیقه جوشاند و در صورتی که می‌خواهید آن را به صورت خنک‌ در تابستان مصرف کنید، باید به تاریخ مصرف‌ آن توجه کنید.

▪ مسمومیت‌ها چگونه درمان می‌شوند؟

ـ اغلب مسمومیت‌های غذایی نیاز به درمان خاصی ندارند اما نکته‌ای که در این بیماری بسیار مهم است، از دست رفتن مقدار زیادی از آب بدن و همچنین ضعف بنیه است. در این بیماری، کودکان خیلی آسان آب بدن‌شان را از دست می‌دهند که نوشیدن مقدار فراوان مایعات کمک زیادی به درمان می‌کند. در عین حال، برای توقف استفراغ یا اسهال، خوراندن داروهای خودسرانه به بیمار ممنوع است زیرا علایم بیماری می‌تواند دوره ابتلا را طولانی‌تر کند. البته در صورت وجود اسهال، آب خالی توصیه نمی‌شود؛ چرا که خوراندن آب نیز در صورت رعایت نکردن نکات پزشکی می‌تواند عوارض خطرناکی به وجود آورد. آبی که نمک در آن باشد و دوغ بیشتر توصیه می‌شود.

▪ چگونه می‌توانیم از بروز مسمومیت‌های غذایی در تابستان پیشگیری کنیم؟

ـ مصرف غذاهای مانده، حرارت ندادن کافی غذاها، مصرف تخم‌مرغ نیم‌پز، بستنی غیرپاستوریزه، سالادالویه، شیرینی‌های تر و خامه‌ای و آب‌های آلوده، به ویژه در مسافرت، از جمله مواردی است که مسمومیت غذایی ایجاد می‌کند. برخی افراد در مکان‌های تفریحی و گردشی از آب رودخانه‌ها برای شستن دست و صورت یا ظروف استفاده می‌کنند، در صورتی که مشخص نیست از مبدا تا محلی که فرد قرار دارد، آلودگی‌های فراوانی وارد آب شده باشد. از سوی دیگر استفاده از محصولات مزارع، سبزیجات و صیفی‌جات هم از جمله مواردی است که احتمال بروز بیماری‌های عفونی و گوارشی را فراهم می‌سازد. به همین دلیل من توصیه می‌کنم مردم موقع مسافرت‌ حتی‌الامکان از غذاهای سالم و مفید که در خانه تهیه شده استفاده کنند و کمتر به سراغ غذاهای رستوران‌های غیربهداشتی و غذاهای آماده بروند. مواد غذایی حاوی پروتئین و چربی دارای طیف وسیعی از میکروب‌های عفونی است. برای جلوگیری از ابتلا به مسمومیت غذایی باید اقدامات لازم انجام شود و مواد غذایی حتما در یخچال قرار بگیرند.

▪ و به‌عنوان سوال آخر، با دیدن چه علایمی حتما باید به پزشک مراجعه کرد؟

ـ در صورت وجود خون در مدفوع، استفراغ و تب بالا (۵/۳۸ درجه) یا در مواردی که علایم بیش از یک روز طول بکشد، باید حتما به پزشک مراجعه شود.

سامان گلناری