نقش نقطه تجاری در رفع مشكلات صادرات

امروزه هیچ كشوری در انزوای كامل زندگی نمی كند جایگاه تجارت بین المللی در رشد و توسعه اقتصادی كشورهای در حال توسعه تا به جایی اهمیت یافته است كه اغلب از آن به عنوان موتور رشد و توسعه اقتصاد داخلی نام می برند

تاكید برنامه چهارم توسعه كشور بر توسعه نقطه تجاری در جهت توسعه صادرات و با بررسی خدماتی كه یك نقطه تجاری طبق الگوی فدراسیون جهانی نقطه تجاری قادر به ارایه آن است، متوجه این نكته می شویم كه این خدمات می تواند كاركردهای مفیدی را در رفع مشكلات صادرات موسسات كوچك و متوسط كشور ایفا كند. لذا در این مقاله به بیان مطالبی پیرامون نقطه تجاری، تاریخچه آن، مزایا و ساختار آن و در ادامه به بیان خدمات فعلی نقطه تجاری ایران خواهیم پرداخت. در ادامه با بررسی تحقیقات انجام شده در كشور، یك جمع بندی از مشكلات و موانع صادرات و راهكارهای توسعه صادرات مشخص شده و خدمات بالقوه و فعلی نقطه تجاری ایران در رفع این مشكلات مورد تحلیل قرار می گیرد. در این راستا باتوجه به مشكلات صادرات بخش موسسات كوچك و متوسط كشور به تبیین نقش نقطه تجاری در رفع هریك از این مشكلات باتوجه به راهكارهای ارائـه شده می پردازیم. اگرچه موانع ساختاری در صادرات مشهود است اما ریشه بسیاری از مشكلات در ناكارآمدی نظام اطلاعاتی و خدماتی كشور است كه طبق الگوی فدراسیون جهانی نقطه تجاری، نقطه تجاری ایران به مثابه یك مركز خدمات صادراتی می تواند در راستای تسهیل تجارت خارجی و توسعه صادرات ایفای نقش كند. لذا در صورت ایجاد تنوع در خدمات صادراتی و حركت به سوی مجازی شدن نقطه تجاری ایران می تواند نقش موثری را ایفا كند.

امروزه هیچ كشوری در انزوای كامل زندگی نمی كند. جایگاه تجارت بین المللی در رشد و توسعه اقتصادی كشورهای در حال توسعه تا به جایی اهمیت یافته است كه اغلب از آن به عنوان موتور رشد و توسعه اقتصاد داخلی نام می برند (۱). از ابزارهای تسهیل گر تجارت در شرایط كنونی نیز توجه به تجارت الكترونیك و همچنین بهره گیری از خدمات نقطه تجاری است. در حال حاضر، تلاش گسترده ای در سطح جهان به خصوص از طـرف كشورهای در حال توسعه جهت بهـــره گیری از مزایای نقطه تجاری در جهت بهبود كارایی تجاری موسسات كوچك و متوسط كشور خود در جریان است.

در ایران نیز بانگاهی به سیاست گذاریها از گذشته تاكنون، متوجه حركت تدریجی از رویكرد درون گرایی (سیاست جایگزینی صادرات) به نگرش برونگرایی و توسعه صادرات در عرصـه تجارت بین المللـــــی می شویم.

باتوجه به اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی و لزوم كاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، ضرورت توجه به نقش موسسات كوچك و متوسط در روند آینده كشور برجستـه تر می شود. همچنین باتوجه به تاكید برنامه چهارم توسعه و چشم انداز ۲۰ ساله كشور برای توسعـه صادرات غیرنفتی لزوم بهره گیری از ابزارهای نوین تجارت همچون تجارت الكترونیـك بیش از پیش احساس مــی گردد. راهكار توسعه نقطـه تجاری بــــه عنوان ابزاری برای ایجاد بستر مناسب جهت توسعه صادرات كشور از طریق موسسات كوچك و متوسط راهكار مناسبی است كه در برنامه چهارم توسعه كشور نیز توسعه آن پیش بینی شده است.

● آشنایی با نقطه تجاری

تاریخچه و سیر تكامل آن (۱۴،۱۳): بحث كارایی تجاری در ابتدا در هشتمین جلسه كنفرانس توسعه و تجارت ملل متحد (آنكتاد = ANCTAD) در كارتاجینای كلمبیا در سال ۱۹۹۲ مطرح شد. هدف اصلی و اولیه كارایی تجاری كمك به تسهیل یكپارچگی و مشاركت كشورهای توسعه یافته و كشورهای بااقتصاد در حال گذار از طریق تسهیل ورود موسسات كوچك و متوسط به تجارت بیـن الملل است. به تدریج مجموعه ای از راه حلها كه دربرگیرنده توصیه ها و رهنمودهایی برای كارایی تجاری است، به عنوان سیاست جهانی در كلمبیا تدوین شد. یك ابزار عملی بسیار مهم برای رسیدن به هدف تسهیل تجاری، نقطه تجاری است. نقطه تجاری (TRADE POINT) كاركردهای بازرگانی بهتری در تمامـی زمینـــه های مرتبط با تجاری از قبیل گمرك، بانكداری، بیمه، حمل و نقل، اطلاعات تجاری، فعالیتهای تجاری و ارتباطات واطلاعات معرفی می كند. این نقاط ابزار دسترسی به آخرین فناوریهای تجاری از جمله تجارت الكترونیك و تبادل الكترونیك داده ها برای به كارگیری آن راه حلها هستند. در نقاط تجاری بخشهای دولتی و خصوصی در زمینه های تجاری با هم همكاری می كنند. ضمن اینكه عملكرد نقطه تجاری، منافع كاملی را از طریق اتصال به شبكه جهانی نقطه تجاری (GTPNET) فراهم می كند.

طی سالهای اول، آنكتاد بر به كارگیری موردی و راه اندازی نقاط تجاری در تعداد محدودی از كشورها تمركز كرده است. برنامه نقاط تجاری با راه اندازی ۱۶ نقطه تجاری در سرتاسر دنیا آغاز شد و طی سالهای بعد نیز درخواستهای فراوانی از كشورهای مختلف جهت تامین نقطه تجاری به آنكتاد ارایه شد. در ادامه شبكه جهانی نقطه تجاری جهت افزایش اتصال بین نقاط تجاری از طریق امكانات الكترونیك راه اندازی شد.(۲۱) بین سالهای ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ متخصصان نقطه تجاری و هماهنگ كنندگان محلی، در شكل گیری برنامه نقطه تجاری درگیر شدند.

تا سال ۱۹۹۶ بیش از ۱۰۰ نقطه تجاری در مراحل مختلف توسعه گسترش یافت و آنكتاد را به اجرای هدف بعدی نقطه تجاری یعنی گسترش مشاركت جهانی در تجارت الكترونیك ترغیب كرد. سال ۱۹۹۵ سال شروع توسعه مشاركت منطقه ای در میان نقاط تجاری آمریكای لاتین بود. هدف نشستهای بعدی در این زمینه توانمندسازی شبكه نقاط تجاری از طریق همكاریهای منطقه ای بود. در سال ۱۹۹۷ برنامه نقطه تجاری به تعداد زیادی از نقاط تجاری از لحاظ جغرافیایی دست یافت كه این امر نقاط تجاری را در یك موقعیت بسیار مناسب برای تسهیل تجارت جهانی و عمل كردن به عنوان ابزاری منحصر به فرد برای گسترش فرصتهای پدیدار شده توسط تجارت الكترونیك قرار داد. در این زمان ۱۳۸ نقطه تجاری وجود داشت كه ۴۴ مورد آن به طور كامل عملیاتی شده و ۲۱ كشور نیز از بین كشورهای كمتر توسعه یافته بودند. در سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ انتقال برنامه نقطه تجاری از آنكتاد به فدراسیون جهانی نقطه تجاری مورد توجه قرار گرفت. در ششمین نشست نقاط تجاری در جنوا، فدراسیون جهانی نقاط تجاری تشكیل شد. طی این سالها چارچوب سازمانی، استراتژیك و عملیاتی فدراسیون تعیین شد و سیستم فرصتهای تجاری الكترونیك، مالكیت نامها، علائم تجاری و برنامه نقطه تجاری از آنكتاد به فدراسیون واعضای نقاط تجاری به وسیله منابعی كه در اختیـار داشت، پرداخت و به عنوان یك تسهیـل گر بین المللی كسب و كار برای شركتهای كوچك و متوسط مطرح گردید.

تاكنون از بعد توزیع جغرافیایی قاره آمریكا با ۳۷ نقطه تجاری، اروپا با ۲۹ نقطه تجاری، آفریقا با ۲۰ نقطه تجاری، كشورهای عربی با ۱۹ نقطه تجاری و كشورهای آسیایی با ۱۶ نقطه تجاری در مراحل مختلف عملیاتی در حال توسعه و امكان سنجی قرار دارند.(۱۹)

● تعریف نقطه تجاری

نقطه تجاری یكی از جنبه های اصلی تجارت الكترونیك است كه توسط مركز توسعه نقاط تجاری سازمن ملل متحد (UNTPDC) اینگونه تعریف شده است:

نقطه تجاری علاوه بر اینكه مركز اطلاعات و تسهیلات تجاری است، مركزی است كه می تواند از طریق شبكـه های رایانه ای با شبكه جهانی نقاط تجاری ارتباط برقرار كند. (۱۶،۱۵)

بنابراین تعریف یك نقطه تجاری دارای سه ویژگی ذیل است: نقطه تجاری یك مركز اطلاعاتی مرتبط با تجارت است كه اطلاعاتی در مورد فرصتهای تجاری بالقوه، مشتریان، عرضه كنندگان واقعی و بالقوه و قوانین و مقررات تجاری را برای كاربران فراهم سازد؛

نقطه تجاری مركز تسهیلات تجاری است كه در آن واحدهای مرتبط با مبادلات خارجی (مانند گمرك،‌ بانك، اتاق بازرگانی، حمل ونقل، بیمه) گرد هم می آیند و یا به طور مجازی ارتباط می یابند تا از این طریق بتوانند تمامی خدمات مورد نیاز معاملات تجاری را عرضه كنند؛

نقطه تجاری یك شاهراه به طرف شبكه جهانی است. تمام نقاط تجاری در یك شبكه جهانی الكترونیك (شبكه نقاط تجاری جهانی) به یكدیگر مرتبط و به ابزارهای ارتباطی مجهز هستند تا بتوانند به منظور مشاركت بیشتر بنگاههای كوچك و متوسط در تجارت الكترونیك با دیگر شبكه های جهانی ارتباط یابند.

اهداف و مزایای نقطه تجاری: به طور كلی هدف اصلی برنامه كارایی تجاری از طریق نقطه تجاری عبارت از ایجاد زمینه ای برای دستیابی مطمئن و كم هزینه تاجران به اطلاعات استراتژیك است. نقاط تجاری محرك و تسریـع كننده تغییرات بوده و عملیات بازرگانی بهتر را در تمام حوزه های مربوط به تجارت معرفی می كند. نقاط تجاری با حمایت از تلاشهای انجام شده برای تحریك حسن رقابت و كارایــــی اقتصادهای ملی طراحی می شوند. در نقاط تجاری بخش دولتی و خصوصی برای بهبود كارایی تجاری با هم همكاری می كنند. (۱۷)

هر شخصیت حقیقی و حقوقی كه بخواهد وارد تجارت شود می تواند از مزایای نقطه تجاری منتفع گردد. به طور كلی می توان استفاده كنندگان آن را به سه طبقه زیر دته بندی كرد:

۱ - دولتها اولین استفاده كنندگان از برنامه های نقطه تجاری و فناوری تجارت الكترونیك در جهت بهبود كارایی تجارت و حمایت از بنگاههای كوچك و متوسط هستند.

۲ - نقاط تجاری به عنوان ابزاری برای ارائه خدمات تجاری به بنگاههای كوچك و متوسط عمل می كنند. حمایت فراهم شده توسط برنامه نقطه تجاری شامل دسترسی به شبكه نقاط تجاری جهانی است كه هیچگونه هزینه ای ندارد.

۳ - منفعت نهایی برنامه نقطه تجاری، ارتباطات تجاری محلی خصوصاً برای بنگاههای كوچك و متوسط كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است. از طریق نقاط تجاری آنها مـــــی توانند به اطلاعات قابل اتكاء و تجارت ارزشمند در زمینه تجارت الكترونیك دست یابند، بازارها را برای محصولاتشان شناسایی كنند، شركای تجاری جدیدی بیابند، تعاملات كامل تر و با هزینه كمتر و سرعت بیشتر انجام دهند و در نهایت قادر خواهند بود كه وارد صحنه رقابت شده و رقابتی تر عمل كنند. (۱۸)

ساختار كلی یك نقطه تجـــاری (۱۹،۱۸): دست اندركاران و مشاركت كنندگان با نقاط تجاری نیز در زمینه خدمات زیر دارای وظایفی هستند. این دست اندركاران عبارتند از: وزارت بازرگانی، اتاق بازرگانی، گمرك، كارگزاران گمرك، بانكها، نمایندگیهای بیمه، خدمات پستی و ارتباطی و دانشگاهها.

همچنین طبق الگوی پیشنهادی توسط فدراسیون جهانی نقطه تجاری به طور كلی ساختار یك نقطه تجاری می بایست به گونه ای طراحی شود كه اطلاعات در سه طبقه كلی زیر برای كاربران مختلف موجود باشد.

۱ - خدمات اطلاعاتی : اطلاعات این طبقه عبارتند از: اطلاعات كلی درباره كشور، اطلاعات آماری در بعد ملی و محلی، قوانین و مقررات مرتبط با تجارت ملی، فرصتها و رژیم های سرمایه گذاری، واردكنندگان، فرصتهای تجاری، قیمت محصولات ویژه، نمایشگاهها و بازارهای كالا؛

۲ - خدمات تسهیلاتی: سازماندهی سمینارها و رویدادهای تجاری، سازماندهی ماموریتهای تجاری، سازماندهی مشاركت در نمایشگاهها و بازارهای تجاری، سازماندهی رویدادهای همكاری در تجارت، خدمات حمایت كننده، حمل و نقل، همراهی، تشریفات مربوط به ویزا، اجاره بهای رسمی، نامه های تجاری، تحقیقات بازار، جستجوی شركای تجاری، خدمات مشاوره ای مرتبط با تبادلات تجـاری بیــــــن المللی، آماده سازی وب سایت شركتها و بروشورهای مجازی، خدمات مربوط به ترجمه و تفسیر.

۳ - خدمات معاملاتی : ترخیص كالا از گمرك، پرداختهای بین المللی، خدمات مربوط به بیمه، خدمات حمل و نقل بین المللی.

منابع و ماخذ

۱ - گوهریان، محمد ابراهیم (۱۳۷۹) مدیریت صادرات غیرنفتی، چاپ دوم، انتشارات موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی.

۲ - شورایعالی انفورماتیك (۱۳۸۰) گزارش توجیهی و سیاست تجارت الكترونیكی جمهوری اسلامی ایران، كمیسیون تخصصی اطلاع رسانی شورایعالی انفورماتیك.

۳ - فرج پور، مجید (۱۳۷۶) بهینه سازی سیستم صادرات از طریق استقرار واحدهای مرتبط با امر صادرات در یك مكان معین به عنوان پیش زمینه به كارگیری مبادله الكترونیك داده (EDI) در بندر شهید رجایی، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشكده مدیریت دانشگاه تهران.

۴ - قاضی زاده، مصطفی (۱۳۸۲) بررسی و تعیین عوامل موثر بر موفقیت شركتهای صادراتی ایرانی در بازارهای آسیای میانه و ارایه استراتژی های مناسب جهت افزایش صادرات غیرنفتی، پایان نامه دكترا، دانشكده مدیریت دانشگاه تهران.

۵ - میرزایی اخیجهانی، حسین (۱۳۷۱) تجزیه و تحلیل اقتصادسنجی عوامل موثر بر توسعه صادرات غیرنفتی، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

۶ - اسدی، سخاوت (۱۳۸۲) شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر صادرات فنی و مهندسی، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشكده مدیریت دانشگاه تهران.

۷ - ثنارای (۱۳۸۰) بررسی تنگناهای صدور رسمی كالا و خدمات نرم افزاری و ارایه راهكارهای مربوطه.

۸ - اختربروجنی، علیرضا (۱۳۷۸) تعیین موانع توسعه صادرات صنایع دستی ایران، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشكده مدیریت دانشگاه تهران.

۹ - امینی انجدانی، عبدالله (۱۳۸۰) نقش بازاریابی در توسعه صادرات ایران (در مقایسه با تركیه و بلژیك)، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشكده مدیریت دانشگاه تهران.

۱۰ - پوراسماعیل، رامین (۱۳۸۰) بررسی موانع صادرات شركتهای تعاونی تولیدی - صنعتی در شهر مشهد، پایان نامه كارشناسی ارشد، مركز آموزش مدیریت دولتی.

۱۱ - شمس لطف آبادی، علی (۱۳۷۵) بررسی صادرات غیرنفتی و برآورد تابع عرضه صادرات خرما، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشكده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی.

۱۲ - UNCTAD (۲۰۰۲) TRADE POINT REVIEW ۲۰۰۱-۲۰۰۲, UNCTAD, NEW YORK.

۱۳ - HTTP//WWW.TPPALESTINE.COM / GTPINFO/BGROUND.HTML

۱۴ - WWW.GTPNET.COM/INFOPOINT/TRADE POINT GUIDE.HTML

۱۵ - WWW.WTPFED.ORG/NEWSITE/INFOPOINT/ WHAT IS A TRADE POINT.HTML

۱۶ - UNCTAD SECRETARIAT (۱۹۹۳) THE TRADE POINT: CONCEPT AND

IMPLEMENTATION, GENOVA. ۱۷ - WWW.GTPNET.COM/INFOPOINT

۱۸ - WWW.WTPFED.ORG/NEWSITE/INFOPOINT/ WORLD TRADE POINT FEDERATION.HTML

۱۹ - WWW.IRTP.COM

۲۰ - WWW.GTPNET.COM/INFOPOINT

علی لطفی : دانشجوی كارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران.

---