ابهام در شیوه اجرای بند ب ماده ٦١ قانون برنامه ی چهارم در باره ی تولید محصول سالم ـ وزرات کشاورزی مسوول برخورد با تولید کننده متخلف ـ بخش دوم

سیاستهای تولید محصول سالم

▪ خبرنگار:

بسیاری از بهره برداران براساس علوم و شیوه‌های بومی درعرصه‌ی کشاورزی فعالیت می‌کنند که متاسفانه دربسیاری از مواقع روش‌های به‌کاربرده توسط ‌آن‌ها نادرست و یا ناکارآمد است، برای نمونه استفاده از سموم و یا روش‌های سم‌پاشی غیرموثر، مسئله‌ای است که نه تنها به نابودی آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز کمکی نمی‌کند بلکه منجربه آلودگی محیط زیست و از سویی پدید آمدن گونه‌های مقاوم می‌شود. معضل چگونگی دفن و یا نابودی پسماندهای بخش کشاورزی مسئله‌ی دیگری‌ست که می‌توان در این زمینه به آن اشاره کرد؛ در این شرایط به نظر می‌رسد ما با مجموعه‌ای از مسائل زیست محیطی و بهداشتی در سطح حاکمیتی مواجه هستیم که برای حل آن‌ها تنها تکیه‌کردن به اقدامات ترویجی نمی‌تواند راهکار درستی باشد، بلکه باید علاوه بر اقدامات ترویجی، قوانین و الزاماتی وجود داشته باشد که با تاکید برآن‌ها بتوان بر فعالیت بهره‌برداران نظارت و درمواقع لازم با تولیدکننده‌ی خاطی برخورد کرد، وزرات بهداشت در این زمینه چه تدابیر حقوقی و قانونی‌ای اندیشیده است؟

ـ دکترعزتیان:

به‌عقیده‌ی من باید دراین مرحله سازوکار همکاری وزارت بهداشت و جهادکشاورزی تعریف شود. درحال حاضر ما می‌توانیم با استفاده از شبکه‌ای به نام بازرسین بهداشتی از منظر نظارتی با تولیدکنندگانی که محصولات ناسالم تولید می‌کنند برخورد کنیم و میوه و سبزی‌جاتی که میزان باقی‌مانده‌ی سموم درآن‌ها بالاست را معدوم کنیم. متاسفانه تنها سازوکار و قانونی که درکشور همکاری‌های میان دو وزارت‌خانه‌ی بهداشت و کشاورزی را تعریف کرده‌است آئین‌نامه‌ی اجرایی سازمان حفظ نباتات است. اما در ارتباط با پرسشی که شما مطرح کرده‌اید هنوز آئین‌نامه و قانونی درمورد نحوه‌ی برخورد وزارت بهداشت با تولیدکننده‌ی خاطی تدوین نشده‌است.

▪ خبرنگار:

آیا نمی‌توان با هدفمند کردن یارانه‌ها یا تعیین سازوکار، محصولات ناسالم را جمع‌آوری و با معدوم کردن آن‌ها از عرضه‌ی چنین محصولاتی در بازار جلوگیری کرد، وهم‌چنین با ارائه‌ی راهکار از شیوع بیماری‌ها و مشکلاتی که در نتیجه‌ی مصرف محصولات آلوده در انسان‌ها بوجود می‌آید پیش‌گیری کرد؟

ـ دکترعزتیان:

باید سازوکار و نحوه‌ی اعلام گزارشات مربوط به سلامت محصولات کشاورزی و این‌که چه سازمان و یا نهادی وظیفه‌ی رسیدگی به این امر را دارد مشخص شود. برای نمونه اگر به محصولات بارکد داده شود و ما پس از نمونه‌برداری از مزرعه یا گلخانه‌ای متوجه شدیم که این محصول ناسالم است و درآن از سموم شیمیایی غیرمجاز و یا از سموم مجاز با دوز (dose) بالا استفاده شده است در صورتی‌که سلامت انسان‌ها را تهدید کند، می توانیم گزارشی مبنی بر غیرقابل‌مصرف بودن محصولات تولیدی به سازمان حفظ نباتات اعلام کنیم، اما در قانون حفظ نباتات چنین آئین‌نامه‌ای پیش‌بینی نشده و با خلاء‌ قانونی مواجه هستیم. دربند ب ماده‌ی ۶۱ برنامه‌ی چهارم توسعه؛ دولت موظف می‌شود به منظور جلوگیری از افزایش بی‌رویه مصرف سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی، روشی اتخاذ نماید که موجبات استفاده‌ی بیشتر از کود کمپوست و مبارزه‌ی بیولوژیک، به‌تدریج فراهم شود. ضوابط ورود، ساخت، فرمولاسیون و مصرف کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی از جهت تاثیرات زیست محیطی را توسط وزارت‌خانه‌های جهادکشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و موسسه‌ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تهیه و به تصویب هیات وزیران برساند، بر این اساس ستادی متشکل از انواع سازمان‌های درگیر پیش‌بینی شده‌است به‌نحوی که این ستاد می‌توانست در پوشش برخی از خلاء‌های قانونی موجود راه‌گشا باشد، اما متاسفانه علی‌رغم پیگری‌هایی که توسط سازمان مدیریت برنامه‌ریزی سابق انجام شد تا به امروز جایگاه و نقش بند ب ماده ۶۱ مشخص نشده است.

▪ خبرنگار:

آیا به‌نظرشما ازسوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا وزارت جهادکشاورزی دراین امر مهم کوتاهی و سهل‌انگاری انجام شده است؟

ـ دکترعزتیان:

ما نیازمند ایجاد حسن تفاهم هرچه بیشتر میان دو وزارت‌خانه هستیم؛ باید ضرورت ایجاد سازوکار برای برخورد با تولیدکننده‌ی متخلف درنظر گرفته شود که این مسئله از وظایف ذاتی وزارت جهادکشاورزی است. وزارت بهداشت تنها مسوولیت اعلام و گزارش ارزیابی محصولات کشاورزی را عهده‌دار است.

▪ خبرنگار:

هنگامی‌که دراین زمینه با مسوولین وزارت جهادکشاورزی هم صحبت می‌شود اعلام می‌کنند که ما تنها تولید کننده هستیم و وزارت بهداشت مسوول تعیین سلامت و کنترل وضعیت گلخانه‌ها و زمین‌های زراعی است.

ـ دکترعزتیان:

تعداد شرکت‌هایی که دارو تولید می‌کنند محدود است اما در بخش کشاورزی ما با بیش‌از ۳ میلیون بهره‌بردار مواجه هستیم. کشاورزان درتمام جنبه‌های کاری، آموزش‌ و ترویج، مسائل مربوط به قرنطینه‌ی آفات و... ارتباط تنگاتنگی با وزارت جهادکشاورزی دارند و از برنامه‌های وزارت‌خانه پیروی می‌کنند بنابراین وزارت بهداشت نمی‌تواند دراین زمینه دخالت کند زیرا اعمال بهداشت دراین صورت یک سویه و بی‌مفهوم خواهد بود و درقانون خلاف این امر است.

براساس آئین‌نامه‌ی سازمان حفظ نباتات، وزارت جهادکشاورزی عهده‌دار این امر است. زیرا مسوولیت تولید، تعیین استانداردهای سم‌پاشی، اعلام سموم توصیه شده، آفات قرنطینه‌ای و تمام جزئیات مربوط به آفت و محصولات کشاورزی به‌عهده‌ی وزارت جهادکشاورزی است. اگر وزارت بهداشت بخواهد راساً برخورد کند نتیجه‌ای به‌غیر از ایجاد هرج و مرج و ازهم گسیختگی نخواهد داشت؛ دخالت مستقیم بهداشت دراین مورد غیرمنطقی و نیازمند زمان بسیاری است. پس از بارکددارکردن محصولات کشاورزی سازمان حفظ نباتات می‌تواند آیین نامه‌ای را تدوین کند که در آن شیوه‌ی برخورد با تولیدکننده‌ی متخلف مشخص شده باشد؛ سپس وزارت بهداشت می‌تواند در بستری اعمال نظارت کند که درآن روش‌ها، زیرساخت‌ها و امکانات موجود به حقیقت و اجرایی شدن نزدیک‌تر است.

البته خوشبختانه مرجعیت دوگانه پذیرفته شده است و دو وزارت‌خانه‌ی بهداشت و جهادکشاورزی به‌صورت جداگانه عمل می‌کنند، این‌گونه نیست که تا به‌حال هیچ‌گونه اقدامی برای بهداشت محصولات کشاورزی انجام نشده باشد. سازمان حفظ نباتات سالیانه سموم مجاز و یا توصیه شده‌ی بخش کشاورزی را اعلام می‌کند و هم‌چنین سمومی که به بازار عرضه می‌شود باید قبل از مصرف مجوزهای لازم را از هیات نظارت بر سموم دریافت کنند. وزارت جهادکشاورزی ساختار جامعی دارد؛ تنها درمورد تعیین و ارزیابی باقی‌مانده‌ی سموم باید میان دو وزارت‌خانه‌ی بهداشت و کشاورزی نوعی ارتباط سازمانی تعریف شود.

▪ خبرنگار:

از صحبت‌های شما می‌توان این‌گونه برداشت کرد که مسوولیت بارکددارکردن و هم‌چنین برخورد با تولیدکننده‌ی متخلف به‌عهده‌ی وزارت جهادکشاورزی‌ست و مسوولیت‌ها و نظارت‌ بر سلامت محصولات از وظایف وزارت بهداشت؟

ـ دکترعزتیان:

فرآیند اعمال بهداشت برتمام جنبه‌های کشاورزی نسبت به صنایع از پیچیدگی‌های بیشتری برخوردار است. وزارت بهداشت و کشاورزی وظایف خاص و تعیین شده‌ای دارند و دراین زمینه ابهامی وجود ندارد. پرداختن به دو موضوع بارکددارکردن محصولات کشاورزی و هم‌چنین تعامل میان دو سازمان منجربه آن می‌شود که وزارت بهداشت بتواند امر نظارت و پایش محصولات کشاورزی را پوشش دهد، هم‌چنین سنجش باقی‌مانده‌ی سموم و نمونه‌برداری به‌منظورسنجش، و انجام آزمایش‌های مورد نیاز در این زمینه به‌عهده‌ی وزارت بهداشت است، برای نمونه ما می‌توانیم اعلام کنیم که محصولی با بارکد ۱۱۱ دارای باقی‌مانده‌ی سموم درحد مجاز و یا غیرمجاز است. درحال حاضر مشکل اساسی نبود بارکد درمحصولات کشاورزی است تا براساس آن اعلام کنیم که محصولات نمونه‌برداری شده سالم یا ناسالم هستند. هم‌چنین شیوه‌ی برخورد با کشاورزان متخلفی که برای نمونه از سموم غیرمجاز و یا از سموم مجاز با دز بالا بدون در نظر گرفتن دوره‌ی کارنس استفاده کرده‌اند تعریف نشده است.

▪ خبرنگار:

حدمجازهایی که درآن مصرف سموم شیمیایی تعریف می‌شود باید براساس چه استانداردی باشد؟

ـ دکترعزتیان:

درآئین‌نامه‌ی سازمان حفظ نباتات به‌صورت مشخص تصریح شده‌است که موسسه‌ی تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی که درحال حاضر به‌عنوان موسسه‌ی تحقیقات گیاه‌پزشکی ایران تغییرنام داده است مسوول تدوین MRL است؛ این موسسه توانسته است ۲۷۰ MRL را اندازه‌گیری کند.

به باورمن باید تحقیقاتی دراین باره انجام شود برای نمونه سبدغذایی و یا میانگین میزان مصرف محصولات کشاورزی مردم را وزارت بهداشت تعیین کند، هم‌چنین اداره‌ی کل نظارت بر موادغذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی اعلام کند که چه میزان سم برای سلامت انسان‌ها مضراست سپس می‌توان با آگاهی از سبدغذایی میزان سمومی که درنتیجه‌ی مصرف محصولات کشاورزی آلوده به بدن افراد وارد می‌شود را محاسبه کرد. بنابراین با تاکید بر سبدغذایی خانوار می‌توان MRL های ملی را تدوین کرد و از سویی با تهیه‌ی بارکد سلامت محصولات کشاورزی را کنترل کرد.

لازم به ذکر است درسراسر جهان MRLها توسط کدکس اعلام می‌شود که فعالیت‌های این سازمان با نظارت FAO (سازمان خواربار جهانی) انجام می‌شود و ارتباطی به WHO (سازمان بهداشت جهانی) ندارد. باید به این نکته توجه کرد که دخالت سازمان یا نهادهای دیگرغیرمنطقی است و سبب بوجود آمدن مشکلاتی دراین زمینه می‌شود. به باورمن در شرایط کنونی ساختارهای موجود، به تنهایی از عملکرد بالایی برخوردار هستند؛ برای نمونه مبحث پایش سلامتی در وزارت بهداشت پیگیری می‌شود، هم‌چنین وزارت جهادکشاورزی با برخورداری از ساختارها و سازمان‌های لازم می‌تواند برمصرف سموم اعمال نظارت کند و از سویی با آموزش مناسب به کشاورزان درارتباط با تناوب سموم (می‌توان با توصیه‌ی گیاه‌پزشکان مصرف سموم گوناگون را جایگزین سموم انحصاری کرد) از بوجودآمدن گونه‌های آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز مقاوم به سموم شیمیایی پیشگیری کنند.

البته اعلام کرده‌اند که ما ۲۷۰ MRL را تعیین کرده‌ایم اما تا به‌حال به صورت رسمی به ما ابلاغ نکرده‌اند تا وزارت بهداشت بتواند وظیفه‌ی قانونی خود را دراین زمینه انجام دهد.

البته درسال ۱۳۷۵ پژوهشی درارتباط با تعیین باقی‌مانده سموم در خیار انجام دادیم؛ نتیجه‌ی کار این‌گونه بود که اغلب آفت‌کش‌های به کاررفته پایین تر ازحدمجاز و در نتیجه محصولات سالم بودند که دراین پژوهش ما از استانداردهای بین‌المللی استفاده کردیم اما متاسفانه آفت‌کش‌هایی را پیدا کردیم که مصرف آن در ایران ممنوع بود.

▪ خبرنگار:

بنابراین درحال حاضر تنها مشکل بخش کشاورزی در ارتباط با تولید محصول سالم بارکدگذاری و ابلاغ MRL هاست؟

ـ دکترعزتیان:

درست است.