نی در گذر زمان

گیاه نی نسبت به شرایط اقلیمی و خاک نقاط مختلف کره زمین دارای تنوع بسیاری است و به صور مختلف برای ساختن سازهای بادی مورد استفاده بشر قرار گرفته است. نی به عنوان قدیمی‌ترین وسیله …

گیاه نی نسبت به شرایط اقلیمی و خاک نقاط مختلف کره زمین دارای تنوع بسیاری است و به صور مختلف برای ساختن سازهای بادی مورد استفاده بشر قرار گرفته است. نی به عنوان قدیمی‌ترین وسیله موسیقی ساخت دست بشر شناخته ‌شده‌است. نقاشان ایرانی در مینیاتورهای خود از هزار سال پیش تصویر نایی را در جلسات سماع همراه با دف به تصویر کشیده‌اند.

نزدیکی تاثیر صدای نی به صدای انسان و کیفیات صوتی این ساز، آن‌را به صورت نمادی از روح بشر معرفی کرده است. بهترین وسیله برای ایجاد اصوات موسیقی به طور طبیعی و دلنشین در هنگام آوازخوانی، حلق انسان است که ما در آواز‌ها از تحریر به همین منظور استفاده می‌کنیم. نزدیک‌ترین و شبیه‌ترین ساز به صدای انسان، ساز نی است که علت آن شباهت ایجاد صدا بین ساز نی و حلق انسان است. بنابراین در آواز‌های ایرانی، بهترین مکمل برای آواز و دلنشین‌تر شدن آن، استفاده از نی است.

اما به طور کلی هر ساز بادی از ۲ قسمت اصلی تشکیل شده‌است؛ یکی مولد صدا و دیگری لوله تشدید یا رزنانس. تفاوت در شکل لوله تشدید انواع نی‌ها خیلی کم است، با این که مولد و نحوه تولید صدا در فرهنگ‌های مختلف دارای انواع گوناگونی است.

در سازهای بادی صدا یا در اثر برخورد ستونی از هوا به لبه تیز تیغه‌ای تولید می‌شود؛ مانند تولید صدا در نی‌لبک و انواع نی‌ها یا در اثر لرزش زبانه‌ای از جنس پوسته بیرونی نی تولید می‌شود؛ مانند مولد صدا در سرنا و قره‌نی یا در اثر لرزش لب‌های نوازنده در ترومپت، سپس نسبت به طول‌های مختلف لوله تشدید، فرکانس‌ها و نت‌های متفاوتی را می‌توان تولید کرد.

در نی ایرانی سر تیز لبه نی، بین دندان‌های فوقانی نوازنده قرار می‌گیرد و هوا از بین زبان سقف دهان می‌گذرد و به وسیله زبان به سر تیز لبه نی هدایت و صدا تولید می‌شود.

استفاده از زبان، حجم داخل دهان و دندان و لب‌های نوازنده همگی رنگ و کیفیتی خاص به صدای نی ایرانی بخشیده که آن را از همه سازهای هم خانواده خود متمایز کرده است. نی ایرانی معروف به نی هفت بند از قدیمی‌ترین سازهای این سرزمین است. صدای آسمانی و دلنواز نی، از دلایلی است که این ساز قدیمی را تا به امروز زنده نگه داشته است.

اگرچه نواختن ساز نی سخت و با محدودیت همراه است؛ اما تمام این محدودیت‌ها با تمرین و کسب تجربه در نوازندگی و آموزش برخی تکنیک‌ها در نی نوازی قابل حل‌اند و مانع نواختن اصولی و اجرای دستگاه‌ها و ردیف‌های موسیقی ایرانی نیستند. با تمرین و فراگیری تکنیک‌های نی نوازی نزد استادان برجسته، براحتی می‌توان نواقص موجود را برطرف کرد.

نی، از سازهایی است که با صدای دیگر سازهای ایرانی هارمونی و هماهنگی دارد، یعنی ترکیب صوتی از نی و دیگر ساز‌ها مثل تار و سه تار بسیار زیبا و قابل قبول برای شنونده است.

صدای نی از درون آدمی بر می‌خیزد و نشان‌دهنده فضای درونی هنرمند است و به اعتقاد بسیاری، صدای نی، نماد روح بشری است تا آنجا که حضرت مولانا از نی به عنوان نماد عارف و انسان متصل به عالم معنا، نام می‌برد.

آتش عشق است کاندر نی فتاد

جوشش عشق است کاندر می فتاد

مرجان توجهی