۷پله نردبان ترقی اقتصاد مقاومتی در ایران

به واسطه تأکیدات مقام معظم رهبری بر نقش محوری اقتصاد, امروزه تمامی آحاد جامعه بر این امر واقف هستند که بزرگی و اعتلای جمهوری اسلامی ایران و نقش شکوهمند آن باید با ارتقاء وضعیت اقتصادی جامعه ای که خود را الگوی بسیاری از مردم جهان می داند, همراه باشد نامگذاری چندین سال متوالی با مفاهیم اقتصادی بیانگر موضوع فوق است

به واسطه تأکیدات مقام معظم رهبری بر نقش محوری اقتصاد، امروزه تمامی آحاد جامعه بر این امر واقف هستند که بزرگی و اعتلای جمهوری اسلامی ایران و نقش شکوهمند آن باید با ارتقاء وضعیت اقتصادی جامعه ای که خود را الگوی بسیاری از مردم جهان می داند، همراه باشد. نامگذاری چندین سال متوالی با مفاهیم اقتصادی بیانگر موضوع فوق است.

مفهوم «اقتصاد مقاومتی» که در سخنان ایشان بیان شد، در همین راستا قابل بررسی و تأمل است. برخلاف آنچه ظاهراً از آن برداشت می شود، مفهوم اقتصاد مقاومتی مانند مفهوم استراتژی «جایگزینی واردات» و اتکا به تولید داخلی به هر قیمت و بستن درهای کشور به روی کشورهای خارجی نیست.

چنان که در بیانات ایشان تصریح شده: «ما باید اقتصاد مقاومتی واقعی در کشور به وجود بیاوریم، امروز کارآفرینی معنایش این است... همه مسئولان و دلسوزان کشور خود را موظف بدانند به ایجاد کار، تولید، کارآفرینی و پررونق کردن روزافزون این کارگاه عظیم.»

از این ادبیات قطعاً معنای دفاع و حرکت از سراستیصال برداشت نمی شود. در دنیای امروز که قدرت های نو ظهور دنیا بانگاه به استراتژی «توسعه صادرات» و نقش آفرینی بهینه در بازار بین المللی کار حرکت می کنند، قطعاً کشوری که مدعی پیشرو بودن در عرصه منطقه ای و جهانی است، باید به فکر حضور جدی در بازارهای جهانی باشد.

با توجه به سابقه انقلابی و فرهنگی ایران، صدور انقلاب از ابتدا یکی از مهم ترین دغدغه های رهبران و آحاد ملت بوده است.

معروف است که بعد از جنگ جهانی دوم شعار آلمانی ها این بود که «هر خودروی بنز در خارج از خاک آلمان مانند سربازی در راه اعتلا و بزرگی این کشور مبارزه می کند.» لذا مقاومت اقتصادی باید به معنای پایه گذاری و ساختن اقتصادی پرتوان و تأثیرگذار در منطقه و جهان تعبیر شود.

این اقتصاد باید استراتژی های دشمنان و رقبا را به خوبی بشناسد و به جای مبارزه صرف، به صورتی کاملا فعال در مواجهه با آنها تلاش کند.

پس هر نسخه ای برای اقتصاد کشور ارائه می شود، باید در راه اعتلا و نه صرف دفاع و انفعال در برابر قدرت های برتر جهانی باشد. برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید ساختار فرسوده اقتصاد اصلاح، اولویت ها و مزیت های نسبی و مطلق شناسایی و حرکت به سمت اقتصاد بهینه فراهم شود.

در ادبیات دینی ما اگر پیامبر اکرم(ص) امر به استقامت شد، نیز به همین معناست.

در ادبیات فارسی نیز تعابیر مختلفی بیانگر این موضوع است. از آن جمله این شعر زیبا که می گوید: «رو قوی شو، چو راحت جهان طلبی/ که در نظام طبیعت ضعیف پامال است.»

استفاده از علوم اقتصادی به ویژه اقتصاد کلان و بین الملل می تواند مفید باشد، ولی باید توجه داشت این علوم باید صرفاً به عنوان ابزارهایی برای بهبود و اعتلا مورد توجه قرار گیرند و با استفاده از شرایط خاص کشور از آنها بهره برد.

اگر در غرب توجه عمده اقتصاددانان برای مواجهه با رکود یا تورم، اصلاح طرف تقاضا و افزایش تقاضا برای جبران تولید مازاد است، در کشور ما مشکل عمده طرف عرضه است.

اگر در بسیاری از الگوهای اقتصادی، وجود تورم برای کاهش بیکاری یا افزایش تولید توصیه می شود در این کشور علت عمده بیکاری و یا ورشکسته شدن تولیدکنندگان نرخ دو رقمی تورم است.

اگر حضور در تقسیم کار بین المللی توصیه می شود، شرایط سیاسی و امنیتی برای کشور ما محدودیت هایی را ایجاد می کند، لذا باید توجه داشت که در چه شرایطی و از چه مدل های اقتصادی باید بهره برد.

با عنایت به موضوع فوق به نظر می رسد، برای مقاوم سازی اقتصاد و قدرت بخشیدن به اقتصاد برخی راهکارها از جمله موارد زیر مفید خواهد بود:

۱- توجه به مزیت های نسبی و مطلق

یکی از اصول اولیه اقتصاد بین الملل توجه به زمینه هایی است که کشور در آنها دارای مزیت نسبی یا مطلق نسبت به سایر افراد است.

در ابتدا ضمن شناسایی این مزیت ها باید طی یک اقدام انقلابی حمایت از صنایع ناکارآمد و دارای عدم مزیت قطع شده و در عوض از آنچه دارای مزیت هستیم، حمایت شود.

در نگاه اول به نظر می رسد، کشور در زمینه صنایعی مانند نفت، گاز و پتروشیمی، صنعت ساختمان، صنعت ترانزیت و معادن دارای مزیت باشد.

۲- توجه به موقعیت ژئوپلتیک ایران

ایران دارای موقعیت فوق العاده ژئوپلتیک در منطقه و جهان است. همسایگی این کشور با کشورهایی که عمدتا از لحاظ اقتصادی در موقعیت بازسازی کشور خود هستند، فضای مناسبی را برای استفاده از خدمات فنی و مهندسی در این کشورها فراهم آورده است.

از سوی دیگر با عنایت به قدرت و توانایی ویژه و موقعیت خاص جغرافیایی، ایران می تواند سهم عمده ای از ظرفیت مبادلات پولی، کالایی و تجاری و ترانزیتی منطقه را برعهده گیرد.

این سهم هم اکنون متاسفانه دراختیار برخی از کشورهای جنوبی یا شمالی قرارگرفته است.

۳- استفاده از اقتصاد اطلاعات و صنایع دانایی محور

امروزه در مباحث اقتصاد کلان و خرد مبحثی به نام « اقتصاد اطلاعات» مطرح می شود.

با گسترش روز افزون علم ارتباطات امروزه غول های اقتصادی دنیا با کمترین سرمایه گذاری توانسته اند به سودآ ورترین شرکت های دنیا تبدیل شوند.

سرعت گردش مالی و نیزنوآوری در این صنعت به گونه ای است که متوسط عمر تکنولوژی را به شدت کاهش داده است.

از سوی دیگر با توجه به رسالت انقلابی این کشور نیاز گسترده به این صنعت می تواند، به عنوان یکی از بهترین ابزارهای صدور اندیشه های ناب انقلاب مورد استفاده قرارگیرد.

وجود خیل عظیم تحصیل کردگان جوان درحوزه و دانشگاه و نیز غنای فرهنگی و اطلاعات بالای جوانان ایرانی به همراه توانایی های تکنیکی آنها پشتوانه این حرکت عظیم خواهد بود.

۴- توجه به فناوری های نوین

یکی از ابزارهای اصلی در عقب ماندگی کشورهای درحال توسعه، عنایت آنها به صنایع ناکارآمد، تولید مواد خام اولیه و صنایع دستی است.

دراقتصاد بین الملل اصطلاح «رابطه مبادله» نشان دهنده نسبت به تهاتری میان کالاهای تولیدی دو کشور که با هم مبادله می شوند، است.

آمارها نشان می دهد که این رابطه پیوسته به ضرر کشورهای تولیدکننده مواد خام و یا صنایع ناکار آمد است. لذا برای پیشرو بودن باید سراغ تکنولوژی های نوین و صنایع کارآمد بود. توجه ویژه به صنایعی مانند انرژی هسته ای، نانو تکنولوژی قدم های مثبتی است که دراین خصوص برداشته شده است.

۵- بهبود بهره وری واصلاح بروکراسی اداری، پولی و مالی

پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها انتظارمی رفت که تولیدکنندگان با حداکثر تلاش در بهبود بهر ه وری بکوشند.

شاید در دنیای رقابتی فعلی بدون توجه به بهره وری امکان بقای بیشتر صنایع تولیدکنندگان داخلی وجود نداشته باشد.

برخی آمارها نشان دهنده بهره وری بسیار پایین صنایع کشور نسبت به صنایع مشابه درجهان است.

زمان بسیار زیاد انجام پروژه ها، تعداد فوق العاده طرح های نیمه تمام، کارایی پایین صنایع، کیفیت پایین تولیدات، هزینه تمام شده بالا و بسیاری موارد مشابه ازجمله اموری است که مقاومت بدنه اقتصادی کشور را به شدت کاهش داده است.

البته یکی از مهمترین عوامل عدم بهره وری، بروکراسی اداری، سیاست های پولی و مالی و مشکلات سیاسی است که باید در راستای جهاد اقتصادی مورد بازنگری جدی قرار گیرد.

۶-خصوصی سازی و مردمی سازی

مهم ترین عامل درپیشبرد اهداف انقلاب استفاده از بسیج عمومی مردم و حرکت عامه مردم درراستای اهداف انقلاب اسلامی و کشور بوده است.

درصحنه اقتصاد در ابتدای انقلاب بیشتر صنایع و نهادها، دولتی شد، سال های بعد از جنگ تحمیلی نیز به واسطه مسائل خاص دوران جنگ این روند تشدید شد.

سال های بعد از جنگ به ویژه با ابلاغ تفسیر جدید از اصل ۴۴ قانون اساسی، حرکت اقتصاد به سمت خصوصی سازی آغاز شد، اما متاسفانه این حرکت بیش از آنکه منجر به حرکت بخش خصوصی شود، باعث تقویت بخش هایی که به عنوان شبه دولت شاخته می شوند، شد.

این بخش ها نه دارای نظارت و پاسخگویی دولتی هستند و نه توان و چالاکی بخش خصوصی را دارند.

درعرصه رقابتی نیز با انحصارات خاصی که دارند، توان رقابت را از سایر بخش ها سلب می نمایند. لذا باید در حرکت به سمت خصوصی سازی واقعی یا مردمی سازی اقتصاد تلاش بیشتری نمود.

۷- تنوع بخشی به محصولات، صادرات و شناسایی رقبا

درحال حاضر که برخی محصولات خاص درتحریم بیگانگان قرار دارد لزوم توجه به متنوع سازی محصولات به ویژه صادرات بیش از پیش ملموس است.

اقتصادی می تواند مقاوم باشد که اتکا به یک یا چند محصول خاص آن هم از نوع خام و اولیه نداشته باشد.

تولید به قصد صادرات، بازاریابی بین المللی و حضور درکشورهای متعدد یکی از ابزارهای موفقیت کشورها و حتی شرکت های بزرگ بین المللی به شمار می رود.

علی نقی قائمی نیک

دانشجوی دکترای اقتصاد