ارزش جاودان زندگی از دیدگاه حضرت فاطمه

حیات و هستی انسان دارای دو جلوه «پیدا» و «پنهان» است جلوه پیدای آن نعمت ها و لذت های ظاهری زندگی است كه دیگر موجودات نیز خود را از مواهب طبیعت بهره مند می سازند و برای بقای وجود خویش به خوردن و خوابیدن و پوشیدن و نوشیدن می پردازند و حتی در بسیاری از عرصه ها به دور از دغدغه های جاری در زندگی انسان ها, روزگار خویش را سپری می كنند

● ارزش‏های جاودان زندگی

هنر هدایت انسان از كوچه‏ های تنگ و تاریك دلبستگی‏ها و عبور از پیچ و خم وابستگی‏ها هنری قدسی است كه هر یك از ما را نیروی پرواز می ‏بخشد و به قله قداست و عظمت می‏رساند و این هدایت حیات‏بخش تنها و تنها در آموزه‏ های آسمانی معصومان(ع) و صالحان یافت می‏شود.

● سپیده سخن

حیات و هستی انسان دارای دو جلوه «پیدا» و «پنهان» است؛ جلوه پیدای آن نعمت‏ها و لذت‏های ظاهری زندگی است كه دیگر موجودات نیز خود را از مواهب طبیعت بهره‏ مند می‏سازند و برای بقای وجود خویش به خوردن و خوابیدن و پوشیدن و نوشیدن می‏پردازند و حتی در بسیاری از عرصه ‏ها به دور از دغدغه ‏های جاری در زندگی انسان‏ها، روزگار خویش را سپری می‏كنند.

و جلوه ناپیدای زندگی انسان‏ها ـ كه باعث تفاوت و تمایز بین آنان و حیوانات است ـ نقشی بسیار چشمگیر در «صعود» یا «سقوط» شخصیت آنان ایفا می‏كند؛ وجود این پدیده پویا و حركت ‏آفرین كه نام «كمال»، «رشد» و «بالندگی» به خود گرفته است، انسان را «امیر آفرینش» و «سپهسالار هستی» می‏سازد كه پروردگار پرمهر، او را در «احسن تقویم» یا «زیباترین شكل‏ها و شیوه‏ها» آفریده و از وجود خود او را موجود ساخته است (نفختُ فیه من روحی)؛۱ همه هستی را در اختیار وی قرار داد و برای او و به خاطر او آفرید (سَخَّرَ لَكُمْ ... خَلَقَ لَكُمْ ما فی الارضِ جَمیعا)۲ اما در بسیاری از زمان‏ها، غوغاها و جنجال‏های زندگی كه ره اورد افكار و افعال آدمی است، مانع فهم و درك این حقایق بزرگ می‏شود و انسان را از اوج عزت و عظمت به سقوط و شكست می‏كشاند. از این‏رو صاحبان بصیرت با نگاهی به چنین پدیده ‏ها، زمزمه ‏هایی این گونه بر لب دارند:

ما چو طفلان، تن به شغل خاكبازی داده‏ ایم و رنه، گوی آسمان‏ها در خم چوگان ماست ۳

تندباد این شكست، «جهالت» و «غفلت» است كه راهی روشن از نور فطرت را، بیراه ه‏ای تاریك از ظلمت طبیعت می‏سازد و هر یك از ما را به جلوه‏ های جاری و مادی زندگی مشغول می‏سازد تا دچار روزمرگی شویم. و تنها به آراستگی و پیراستگی «تن» بسنده كنیم، بی‏خبر از آنكه ما را از آن سوی افلاك صدا می‏زنند تا خود را به آن دیار نیز روانه كنیم و در چارچوب آرزوها و خیالات خود نماییم:

قدم سعی تو در دامن تن پیچیده است و رنه، افلاك تو را اطلسی پای‏انداز است۴

هنر هدایت انسان از كوچه‏ های تنگ و تاریك دلبستگی‏ها و عبور از پیچ و خم وابستگی‏ها، هنری قدسی است كه هر یك از ما را نیروی پرواز می‏بخشد و به قله قداست و عظمت می‏رساند و این هدایت حیات‏بخش تنها و تنها در آموزه ‏های آسمانی معصومان(ع) و صالحان یافت می‏شود تا انسان را به این باور ارجمند رساند كه شاهبازی قدسی است و هرگز نباید بر جاه و جیفه‏ای زودگذر دل بندد. از جمله این آموزه ‏ها ارائه «ارزش‏ها و آرمان‏ها»ست كه چونان سپیده‏ ای حیات ‏آفرین انسان را از خواب‏ها، خیال‏ها و رؤیاها بیدار می‏كند و با طلوع طلایی تلاش و حركت آشنا می‏سازد.

● ارزش‏ها، آرمان‏ها؛ سكوی صعود انسان‏ها

«ارج» و «ارزش»، اهمیت دادن و توجه كردن انسان به پدیده ‏ها و عواملی است كه دارای نفع و تأثیر برای اوست؛ گرچه این تأثیر ظاهری و مادی باشد یا باطنی و معنوی.

از آغاز زندگی اجتماعی تا كنون، همیشه و هر حال جوامع مختلف از یك سو با «واقعیات» یعنی «آنچه هست» و از سوی دیگر «حقایق» یعنی «آنچه باید باشد» روبه ‏رو بوده ‏اند كه در بسیاری از صحنه ‏ها و عرصه ‏ها بین «بایدها و نبایدها» و «هست‏ها و نیست‏ها» همسویی وجود نداشته و حقیقت و واقعیت جامعه با هم متفاوت یا متناقض بوده است.

از این‏رو عصیان‏ها و آشوب‏ها در هر عصری و نسلی وجود داشته است و مردم هر زمانی بر خلاف هنجارهای جاری جامعه، حركت‏های پیدا و پنهانی انجام داده ‏اند و نارضایتی خود را نسبت به وضع موجود ابراز كرده ‏اند.

در نگاه پیشوایان و رهبران آسمانی، تطبیق حقایق دینی بر واقعیات جامعه، رسالتی الهی است كه نام «ارزش» به خود گرفته است و این پدیده مبارك و خجسته باعث حضور همیشه یكایك افراد در متن جامعه، رو كردن به «صلاح» و «سلاح» برای تشكیل جامعه توحیدی و به كارگیری «حكمت» برای خردورزان، «موعظه» برای پاكدلان و «جدال احسن» برای دیرباوران یا كج‏فكران گردیده است.۵

بی‏دلیل نبوده و نیست كه هرگز پیامبران(ع)، معصومان(ع) و صالحانِ خداجو به خزیدن در خانگاه تنهایی و پرداختن به ذكرهای بی‏روح و بی ‏تأثیر سفارش نكرده‏ اند و یا برای رشد و شكوفایی جلوه‏های شخصیتی افراد، پیروان خود را به ریاضت‏های نادرست و عبادت‏های ناشایست تشویق نكرده‏ اند، بلكه شكست شمشیر ستم را گرچه با خون خویش، شعار قرار داده‏ اند تا «تخریب جامعه كفر و شرك شیطانی» و «تأسیس حكومت عدل و داد رحمانی» را شاهد باشند و با پدید آمدن چنین جامعه‏ای، ارزش‏های الهی

● حضرت فاطمه(س):

كسی كه عبادت خالص خود را به سوی پروردگار، بالا فرستد خداوند برترین مصلحت خویش را به سوی او می‏فرستد. حكمفرما شود، شرایط كمال و تكامل انسان‏ها با ایجاد تعادل و توازن در استفاده از قابلیت‏ها و استعدادهای افراد پدید آید و هر یك از انسان‏ها به قله قداست و عظمت كه خلیفه الهی و جانشین خداوند بر زمین است، دست یابند!! ۶

در این شرایط نخست «اندیشه‏ ها»ی آسمانی بارور می‏شود، سپس «انگیزه‏ ها»ی الهی پرتوان می‏شود و یكایك انسان‏ها با عبور از موانع آزمون‏ها و امتحان‏ها به جایگاه والای «انسان كامل» می‏رسند و چونان ابراهیم خلیل‏الرحمان(ع)، «امام»، «اسوه» و «الگو»ی همیشه انسان‏ها می‏شوند: «وَ اِذا اْبتَلی اِبْراهیم رَبُّهُ بكلماتٍ فَاتمَهنّ قالَ اِنّی جاعِلُكَ لِلنّاسِ اِماما»؛۷

به یاد آر وقتی كه كرد امتحان خلیل نبی را خدای جهان سرافراز چون آمدی ز آن برون به او گفت یزدان همانا كنون به تو می‏نمایم عطا آن مقام كز امروز بر خلق گردی امام ۸

● ارزش‏های زندگی در بینش‏های فاطمه (س)

ریزش‏ها و رویش‏های زندگی، نگاهی عمیق و دقیق می‏طلبد تا هر یك از ما به دور از احساسات زودگذر و هیجان‏های جاری در زندگی به پدیده‏ های پایدار و ارزش‏های ماندگار بنگریم و گوهر ارزشمند شخصیت خویش را از هر گزندی مصون سازیم.

نگاه به نور نشسته زهرای مرضیه(ع)، نگاهی روشن و روشنگر بود كه همراه خود عبرت‏ها و درس‏های بسیاری داشت و همگان را از زلال معرفت خویش بهره‏ مند می ‏ساخت؛ این آبشار شور و شعور و شیدایی چنان بود كه پیروان آن پاك‏ بانو را برای همیشه شهدی شیرین از شناخت عطا كرد. تا برای امروز و هر روز زندگی سرشار از بیداری و هوشیاری گردند و هرگز غبار غفلت بر جامه جان و آیینه وجود آنان پدید نیاید.

با هم جرعه‏ ای از ناب معارف فاطمه (س) را می‏نوشیم و از یكایك آموزه‏ های الهی آن بانوی بصیر بهره می‏گیریم:

الف) ارزش‏های عبادی

«جلوه ‏های اطاعت و عبادت» عبد نسبت به خدای خویش؛ بیانگر معیار و میزان هویت و شخصیت حقیقی انسان است؛ این ارتباط ما را از یكسونگری نجات می‏بخشد، مددكارمان در لغزشگاههای هلاكت‏ بار مادیات می‏شود و امروز زندگی زودگذر را به فردای ابدیت و جاودانگی پیوند می‏دهد.

بدون شك آنان كه خود را از قاب منیّت و مادیت به بی‏كران عبودیت و معنویت می‏رسانند، هماره روانی آرام، دلی شاد و زندگانی روان و پرنشاط نصیب خود ساخته‏اند و این همه بركات بسیار ره اورد نوع نگاه آنان به زندگانی دنیوی و حیات اخروی است كه بی‏شك در آغوش اندیشه خردورزان حقیقی و خداجویان واقعی قرار می‏گیرد.

نگاهی از سر بصیرت و بینایی به فرازهای فروزان زندگانی زهرای مرضیه(ع) و سیره و سخنان آن پاك‏ بانو، ره اوردی حیات‏بخش و حركت‏ آفرین برای امروز و هر روز ما در پی خواهد داشت تا همیشه و هر حال احساس عزت و سربلندی كنیم و عظمتی والا و بالا به دست آوریم.

نخستین بینش این بخش را به نوع نگاه فاطمه زهرا(ع) به ارتباطات عبد با خدا و عبادات انسان‏ها اختصاص می‏دهیم و با هم به جلوه‏های مختلف نگرش آن حضرت می‏نگریم:

دانی كه چیست دولت دیدار یار دیدن در كوی او گدایی بر خسروی گزیدن فرصت شمار صحبت كز این دو راهه منزل چون بگذریم دیگر نتوان به هم رسیدن ۹

حفاظت و حراست از یكایك اعمال عبادی از آسیب‏های مختلف ضد اخلاقی، پرسشی است كه برای همه ما پدید آمده و می‏آید، چنانكه مجموعه عبادات انسان چونان ظرفی بزرگ و لبریز از شهد شیرین عسل دانسته شده است كه با اندكی بی‏احتیاطی یا عصیان و نسیان‏ها چونان سركه‏ای تلخ و تند است، بی‏اثر و نابود می‏شود!! چنانكه خداوند سبحان در كتاب خود، قرآن نمی‏ فرماید:

«مَنْ فَعَلَ حسنهًٔ فله عشر امثالها؛

كسی كه انجام دهد كار نیكویی را، برای اوست ده برابر آن.»

بلكه می‏فرماید:

«مَنْ جاء بالحسنه فله عشر امثالها؛۱۰

كسی كه كار نیك خود را [از گزند ریا و خودنمایی حفظ كند و به محضر ما] آورد، برای اوست پاداش ده برابر عمل شایسته‏ ای كه انجام داده است.»

حضرت فاطمه(س):

كسی كه از بركات [بی‏پایان و جاودان ] شب قدر بی ‏بهره بماند محروم واقعی و مستمند حقیقی است.

دخت آفتاب، فاطمه زهرا(ع) با چنین بینش نابی، اخلاص را مطرح و چونان گنجینه‏ ای گرانبار معرفی فرمود كه در آن گوهرهای ارزشمند عبادی محفوظ می‏ماند و از ریزش‏ها و سایش‏های ریا و سُمعه حفظ می‏شود تا در روز نیاز مددكار هر یك از ما شود. از این‏رو ارتباطی دو سویه بین «اخلاص بندگان» یا «مصلحت خداوند» ترسیم كرد و چنین فرمود:

«مَنْ اَصْعَدَ اِلَی اللّه‏ِ خالِصَ عِبادَتِه، اَهْبَطَ اللّه‏ُ [الیه] اَفْضَلَ مَصْلِحَته؛۱۱

كسی كه عبادت خالص خود را به سوی پروردگار، بالا فرستد، خداوند برترین مصلحت خویش را به سوی او می‏فرستد.»

بی‏شك گاهی از سوی ما در انجام وظیفه ‏ای كه سراسر خیر و بركت انسان در آن نهفته است، واكنشی بسیار رفیع و عظیم به دنبال دارد و آن فراهم ساختن بهترین و برترین مصلحت‏ های الهی است كه در بسیاری از عرصه‏ ها هرگز آثار آن را نمی‏توانیم در كوتاه مدت درك كنیم، بلكه نیاز به عبور از معبرهای مختلف زندگی و رسیدن به مرز محاسبه‏ ای سنجیده است تا بتوان بركات بی ‏نظیر آن را به دست آورد.

روزی دیگر كه برخی از زنان بنی‏ هاشم به خاطر رحلت رسول خدا(ص) در خانه دخت داغدار آن حضرت گرد هم آمده بودند و گاه به نوحه و زاری و گاهی به بیان سخنانی مشغول بودند، زهرای عزیز ـ با توجه به ارزش گرانسنگ دعا برای زندگان و مردگان ـ رو به آنان كرد و فرمود:

«دعوا التَّعداد وَ عَلَیْكُمْ بالدّعاء، زوُرُوا موتاكُمْ فَاِنَّهُم یَفْرحُونَ بزیارتكم ...؛ ۱۲

این شمارش‏ها [ی افتخارات خود] را كنار بگذارید و به دعا بپردازید؛ اموات خود را زیارت كنید كه همانا آنان با دیدار شما خوشحال می‏شوند و باید فرد حاجت خویش را نزد قبر پدر و مادر خود طلب كند، بعد از آنكه به آنان دعا كرده است. [تا دعای خود اجابت شود.]»

لحظات زرین راز و نیاز انسان با پروردگار خویش، فرصتی طلایی است كه ارج و ارزش هیچ عملی با آن برابر نیست و این حقیقت ملكوتی در سخنان آسمانی فاطمه زهرا(ع) جلوه ‏گر شده است، آنجا كه پیامبر خدا(ص) رو به دخت دلبند خویش كرد و فرمود:

زهراجان! دوست داری دعایی به تو بیاموزم كه هیچ كس آن را نمی‏خواند مگر آنكه خواسته‏ های او انجام می‏شود؟

آن بانوی پربصیرت با روشنایی نگرش خویش پاسخ داد:

«اجل یا اَبَهٔ! هذا و اللّه‏ احب الیّ من الدنیا و ما فیها؛ ۱۳

بله پدرجان! این دعا به خداوند سوگند نزد من از دنیا و آنچه كه در دنیاست محبوب‏تر است.»

آری بینشی چنین روشن در سیره و سخن آن فرشته زمینی موجب گردید كه زمان‏های خاص عبادت در اولویت ویژه‏ای قرار گیرد و مقدمات آن به خوبی انجام شود. از این‏رو او ساعتی پیش از غروب آفتاب فردی را به پشت بام می‏فرستاد تا از زمان فرو رفتن نیمی از خورشید آن حضرت را آگاه كند در آن لحظات اجابت و استجابت دعا، دست به آسمان بلند می‏كرد و دعا می‏نمود ۱۴ و یا در «شب‏های قدر» خود و اهل خانه را به عبادت و شب‏زنده‏داری تشویق می‏كرد و با خوراندن غذای ساده و سبك و یا شیوه ‏های دیگری به شب‏ زنده ‏داری آنان كمك می‏نمود تا فضیلت احیای این شب‏ها از دست نرود. این سخن، گفته گرانقدر آن عزیز است كه فرمود:

«كسی كه از بركات [بی‏پایان و جاودان] شب قدر بی‏ بهره بماند، محروم واقعی و مستمند حقیقی است.» ۱۵

«شب‏های جمعه» از دیگر لحظات ارزنده عبادت و دعا بود كه زهرای اطهر(ع) از آن استفاده می‏كرد. فرزند دلبند آن حضرت، امام حسن مجتبی(ع) می‏گوید مادرم شب جمعه رسول خدا(ص) می‏فرمود:

وقتی زهرا در محراب عبادت می‏ایستاد، همچون ستاره‏ای برای ملائكه آسمان می‏درخشد خدا به ملائكه می‏گوید: ای ملائكه بنگرید به بهترین بنده من فاطمه او در مقابل من ایستاده و از خوف من تمامی وجودش می‏لرزد و با حضور قلب كامل به عبادت من روی آورده است.

---