دردی که هست دارویی که نیست

بیماران, پزشکان و داروخانه دارها از کمبود دارو می گویند

«نیست؛ نداریم؛ مشابه‌اش را ببرید؛ با پزشکش صحبت کنید تا داروی جایگزین بنویسد! دست ما نیست، این دارو دیگر وارد نمی‌شود؛ ایرانی‌اش را هم نداریم» و... جملاتی مشابه این جمله‌ها که در داروخانه‌های این شهر این روزها بسیار شنیده می‌شوند و درد را دو برابر می‌کنند؛ درد بیماری و درد نبود دارو است که اگر در چشم‌های کسانی که با این پاسخ‌ها روبرو می‌شوند نگاهی بیندازید، حتما تلخی آن را خواهید یافت...

کمبود دارو شوخی نیست؛ بازی تلخی با جان انسان‌هاست؛ بازی با جان یک پدر، مادر، دختر، پسر و کودکی که نبض زندگی‌اش به شماره افتاده؛ بازی‌ای که چندی است دامنگیر بیماران بسیاری شده است و با وجود انعکاس در رسانه‌های بسیار راه‌حل علمی برای آن ارائه نشده و هنوز کار جدی‌ای در رابطه با آن صورت نگرفته است. هرچند هفته گذشته رییس سازمان غذا و دارو در حاشیه مراسم رونمایی از سند توسعه طب ایرانی-اسلامی از بهبود وضعیت دارویی کشور طی ۲ هفته آینده خبر داد و گفت: «وضعیت تخصیص ارز به دارو در مسیر درست قرار گرفته و صنعت کار خود را در این زمینه آغاز کرده و اکنون کمبودها از شیب یک رقمی برخوردارند.»

عباس حاجی‌آخوندی همچنین از سرکشی مستمر خود به داروخانه‌ها هم خبر داده و علت کمبود داروهای خارجی را وجود داروی مشابه ایرانی و محدودیت مجوز واردات دانسته است.

کمبود دارو، راه‌حل‌های پیش‌رو، حرف‌های بیماران و خانواده‌هایشان و تاثیر آن بر روند درمان و بهداشت روان افراد، «موضوع ویژه» این هفته ماست و ندا احمدلو، آناهیتا درودیان و آیدا روشن‌ضمیر در تهیه آن همکاری داشته‌اند.

● مردم چه می‌گویند؟

▪ داروی دردمان پیدا نمی‌شود

کافی است در داروخانه،‌ محل کار، تاکسی و... کمی گوشی?ات به حرف دیگران باشد تا ببینی نبود دارو بسیاری را به نوعی سرگردان کرده است. آنچه در ادامه می‌آید، گوشه‌ای از این گفت‌وشنودهاست.

▪ انسولین و دیابت

برای تهیه داروی خاصی به داروخانه نیامده اما خودش پزشک عمومی است و در روز با بیماران بسیاری در ارتباط است که برای تهیه دارو با مشکل مواجه هستند.

او مشکل اصلی کمبود دارو را متوجه بیماران دیابتی می‌داند که باید انسولین مصرف کنند که این روزها به‌سختی پیدا می‌شود.

او می‌گوید: «بیماران از من می‌خواهند واحدهای انسولین بیشتری برایشان بنویسم چرا که داروخانه‌ها کمتر از میزان اصلی به آنها انسولین می‌دهند با این توجیه که به میزان کافی انسولین ندارند یا اینکه فکر می‌کنند امکان دارد بیمار انسولین دریافت?شده را بفروشد.»

▪ بتافرون و ام‌اس

علی سال‌هاست بیماری ام‌اس دارد و باید آمپول بتافرون بزند. می‌گوید: «با اینکه خیلی سخت بود، هزینه این آمپول را که حدود ۷۸ هزار تومان بود، تهیه می‌کردم اما این دارو به‌تدریج گران شد تا به ۳۶۵ هزار تومان رسید و حالا دیگر حدود یک سالی است که اصلا نتوانسته‌ام آن را تهیه کنم.»

▪ لوادوپا و پارکینسون

این یازدهمین داروخانه‌ای است که آدرس گرفته و دنبال پیدا کردن داروی مادرش از آن سر شهر کوبیده و تا اینجا آمده است. مادر ۷۰ ساله‌اش

۶ سالی است به بیماری پارکینسون دچار شده و باید داروی «مادوپار» که ترکیبی از «لوادوپا» و «نیترازاید» است مصرف کند تا لرزش‌هایش تشدید نشود. طی این سال‌ها و تا همین چند وقت پیش، برای خرید دارو مشکلی نداشتند اما حدود یک ماه است این دارو اصلا پیدا نمی‌شود و نوع ایرانی آن هم که ترکیبی از «لوادوپا» و «کربی‌دوپا»ست، پیدا نمی‌شود. این خانم می‌گوید در حالی که نوع ایرانی دارو به مادرش سازگار نیست و برای او ایجاد عوارض می‌کند، به همین دارو هم قانع شده‌اند اما آن هم پیدا نمی‌شود.

▪ مستینون و میاستنی

خانم ۳۷ ساله‌ای که به بیماری میاستنی (ضعف عضله ناشی از اختلالات عصبی) مبتلاست، در داروخانه‌ای در مرکز شهر دنبال داروی «مستینون» است. او که باید این دارو را هر روز مصرف کند، می‌گوید: «مستینون حدود یک ماه است اصلا پیدا نمی‌شود و به پیشنهاد پزشک باید نمونه ایرانی آن را مصرف کنم در حالی که این نمونه به دلیل اینکه ترکیب متفاوتی دارد، در طولانی‌مدت عوارضی ایجاد می‌کند.» این شهروند درباره قیمت دارو می‌گوید: «به دلیل اینکه بیماری من جزو بیماری‌های خاص است، پولی بابت دارو پرداخت نمی‌کنم اما همین بیماری باعث ابتلایم به بیماری پوستی‌ای شده که داروی آن هم که پروتوپیک ۱ درصد است و یک ماهی است پیدا نمی‌شود.»

▪ ریسپریدون و اسکیزوفرنی

پسر ۱۵ ساله‌اش باید قرص «ریسپریدون» یک میلی‌گرمی که از خانواده آرام‌بخش‌هاست، استفاده کند اما این قرص حدود ۵-۴ ماه است در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود. امکان جایگزینی نمونه‌های مشابه هم که برای این قرص وجود دارد، به دلیل تداخل با داروهای دیگری که باید مصرف کند، وجود ندارد. این مادر می‌گوید: «تا زمانی که این قرص در داروخانه‌ها وجود داشت، حال پسرم بسیار بهتر بود اما نایاب‌شدن یکباره آن مشکلات و نگرانی‌های بسیاری برای ما به وجود آورده تا جایی که دست به دامان اقوام خارج‌نشین شده‌ایم تا اگر می‌‌توانند این قرص را تهیه کنند و برای ما بفرستند.»

● داروخانه‌دار‌ها چه می‌گویند؟

▪ دق‌دلی‌شان را سر ما خالی می‌کنند!

برای بررسی وضعیت عرضه دارو در کشور، به چند داروخانه در سطح شهر سر زدیم تا از گوشه‌ای از مشکلات دارو در کشور باخبر شویم.

▪ گله از کمبود

مسوولان فنی داروخانه‌ها از کمبود بعضی اقلام دارویی به شدت گله داشتند. اغلب آنها می‌گفتند در ماه‌های اخیر با کمبودهای زیادی در زمینه دارو روبرو بوده‌اند؛ مثلا بعضی اسپری‌های تنفسی، قطره‌های چشمی و داروهای اعصاب کمیاب شده‌اند. آنها می‌گفتند متاسفانه بیماران از یک داروخانه به داروخانه دیگر سر می‌زنند و داروی موردنظر خود را نمی‌یابند و دق‌دلی خود را سر افراد مسوول داروخانه خالی می‌کنند!

▪ به دنبال داروی خارجی

خیلی از آنها معتقد بودند بیشتر بیماران هنوز هم داروهای خارجی را بهتر از انواع ایرانی آن می‌دانند و حتی عده‌ای از بیماران می‌‌گویند پزشک توصیه کرده فقط نوع خارجی دارو را مصرف کنند و زمانی که مشابه داخلی آن را پیشنهاد می‌دهیم، نمی‌پذیرند.

▪ افزایش قیمت

برخی دیگر هم از افزایش حدود ۳۰ درصدی قیمت دارو در ماه‌های اخیر می‌گفتند که فقط در مورد داروهای خارجی نیست و حتی قیمت داروهای داخلی هم افزایش یافته است.

▪ سوال از داروخانه

از مسوولان داروخانه‌ها پرسیدیم بیماران تا چه حد از شما در مورد جایگزینی داروهای خود سوال می‌کنند و از بیشتر آنها پاسخ شنیدیم بیشتر بیماران همه سوال‌های خود را در مورد بیماری و دارو از ما می‌پرسند. آنها اعتقاد دارند به نظر می‌رسد پزشکان کمتر برای بیمار خود وقت صرف می‌کنند و درنتیجه بیمار سراغ مسوول داروخانه می‌رود و پاسخ همه پرسش‌های خود را از او می‌خواهد، البته مسوول فنی داروخانه، موظف است در مورد دارو به بیمار توضیح دهد اما گاهی این سوال‌ها به شدت وقت‌گیر است و در این فاصله چند نسخه روی هم انباشته و وقت سایر بیماران گرفته می‌شود.

▪ پرمصرف‌ترین‌ها

آنها پرمصرف‌ترین داروها را آموکسی‌سیلین، قر‌ص‌های سرماخوردگی و به تازگی، ژلوفن می‌دانستند و خوشبختانه از کاهش مصرف استامینوفن‌کدیین تا حدی و اینکه بیماران می‌دانند این دارو را نمی‌توان بدون نسخه پزشک از داروخانه گرفت، خبر دادند.

▪ مراکز اطلاعات دارویی

بیشتر آنها مراکز اطلاعات دارویی را می‌شناسند اما پیش نیامده آن را به بیماران داروخانه توصیه کنند، در حالی که اکنون دو مرکز فعال دانشگاه شهید بهشتی با شماره ۱۴۹۰ و ۱۳ آبان با شماره ۸۲۱۰۱ وجود دارند که افراد می‌توانند با تماس با این مراکز سوال‌های خود را در زمینه داروها، عوارض جانبی، مسمومیت‌ها و تداخلات دارویی بپرسند. به‌علاوه در قسمتی از این سامانه، پاسخگویی در مورد محل عرضه دارو در داروخانه‌ها انجام می‌شود که می‌تواند تا حد زیادی از سرگردانی بیماران در یافتن داروها جلوگیری کند.

● حرف اول

بیماری یک نفر

درگیری یک خانواده

دکتر علی‌اکبر نجاتی‌صفا

روان‌پزشک، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

معمولا در تمام فرهنگ‌‌ها، وقتی عضوی از خانواده درگیر بیماری می‌شود سایر اعضای خانواده هم با مشکلاتی روبرو می‌شوند تا بتوانند با آن بیماری کنار بیایند. مثلا پدر، مادر یا حتی فرزندان، دارای نقش‌های خاصی در خانواده هستند و وقتی هر کدام از این افراد، بیمار می‌شوند (به خصوص زمانی که بیماری‌های سخت و صعب‌العلاج سراغشان می‌آید) به‌طور حتم دیگر نمی‌توانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند و در این صورت است که خانواده با مشکلاتی مواجه می‌شود. این مساله در خانواده و فرهنگ ایرانی، کمی متفاوت است. یعنی شما هیچ بیمار مبتلا به بیماری سخت و صعب‌العلاجی را در ایران پیدا نمی‌کنید، مگر اینکه خانواده‌ او هم دچار مشکل از نظر کنار آمدن با بیماری‌اش شده باشد. به‌عبارت ساده‌تر، وقتی فردی در خانواده ایرانی بیمار می‌شود، ما فقط با بیماری یک فرد سروکار نداریم، بلکه کل آن خانواده بیمار می‌شوند. چرا؟ چون سطح روابط در فرهنگ و در میان خانواده‌های ایرانی، بسیار درهم تنیده است و تاثیر و تاثرپذیری افراد از یکدیگر با همین در هم تنیده‌بودن روابط، بسیار بیشتر می‌شود. به همین دلیل ممکن است شما در صورت بیمارشدن یکی از اعضای خانواده، واکنش‌هایی مانند ناامیدی،‌ اضطراب و دلشوره را در سایر اعضای خانواده هم مشاهده کنید. حتی گاهی اطرافیان نزدیک بیمار، واکنش‌های نامناسبی مانند انکار از خود نشان می‌دهند و با این انکار بیماری، باعث متضرر شدن بیمار می‌شوند. گاهی هم نگرانی‌های بیش از اندازه خانواده، باعث می‌شود آنها دست به اقدام‌هایی بزنند که بازهم در نهایت به ضرر بیمار تمام شود. با این حساب، لازم است در درمانگاه‌ها و بیمارستان‌هایی که مخصوص بیمارانی با بیماری‌های سخت است، سرویس‌هایی برای اطرافیان بیمار هم در نظر گرفته شود. مثلا مادری که فرزندش مبتلا به سرطان شده، به حمایت‌های روان‌شناختی نیاز دارد یا بچه‌ای که والدینش بیماری سختی گرفته‌اند، نیاز به حمایت‌های مختلفی از جمله حمایت‌های روانی دارد. متاسفانه این سرویس‌ها در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ما یا اصلا وجود ندارد یا بسیار کمرنگ است. به جز مسایل روان‌شناختی، مساله مددکاری اجتماعی هم در مورد بیماران و خانواده آنها بسیار مهم است. بسیاری از افراد برای انجام امور روزمره زندگی خود پس از ابتلا به بیماری‌های سخت، دچار مشکل می‌شوند و در این صورت نقش مددکار می‌تواند بسیار پررنگ و موثر باشد. مددکار می‌تواند باعث حفظ نقش و حقوق اجتماعی بیمار شود و جلوی ایجاد مشکلات بیشتر برای او را بگیرد.

متاسفانه هزینه‌های درمان هم از جمله مشکلات دردناک و مرتبط با بیماری‌های سخت در کشورمان است. یعنی در مواردی‌ ابتلای یک عضو خانواده به بیماری صعب‌العلاج، مساوی با فقیرشدن خانواده است. بخشی از این مساله به کمبود امکانات و سرویس‌هایی که برای این بیماران وجود دارد، برمی‌گردد و بخشی هم به توزیع نامناسب منابع اقتصادی که به حوزه سلامت اختصاص داده می‌شود. بخش دیگری هم به تعداد موسسه‌های خیریه مربوط می‌شود. در برخی کشورها، زمانی که فردی مبتلا به بیماری صعب‌العلاجی می‌شود، ‌علاوه بر کمک‌های مختلف دولتی،‌ موسسه‌های خیریه هم خیلی در زمینه مددرسانی به خانواده بیمار کمک می‌کنند و مدام به دنبال فردی می‌گردند که اگر مشکلی دارد، خدماتی به او ارائه دهند. درواقع، موسسه‌های خیریه در برخی کشورها به خوبی در پی حمایت بیماران و افراد نیازمند برمی‌آیند اما متاسفانه تعداد این موسسه‌های خیریه در کشور ما کم است. معمولا بیشتر افرادی که می‌خواهند کار خیری انجام دهند، کمتر متوجه موضوع سلامت و بیماران هستند و بیشتر ترجیح می‌دهند در اموری مانند مدرسه‌سازی شرکت کنند. شاید اگر فرهنگ خیریه سلامت در کشورمان نهادینه شود،‌ بار مشکلات بیشتری هم از دوش خانواده‌هایی که عضوی از آنها به بیماری سختی مبتلا شده، ‌برداشته شود. در این صورت می‌توان امیدوار بود که کمتر با فقیر شدن افراد و خانواده‌ها به دلیل برآمدن از پس هزینه‌های درمان روبرو شویم. باید یادآور شوم زمانی که فشارهای مالی بر فشارهای روانی ناشی از بیماری اضافه می‌شود،‌ تحمل شرایط بیماری هم برای فرد و خانواده بسیار بیشتر از حد توانشان می‌شود. در این صورت، بیمار مدام احساس ناخوشایندی دارد و حس می‌کند که بیماری او باری بر دوش خانواده شده و همه را به دردسر انداخته است. این در حالی است که در کشورهایی که پوشش بیمه و تامین اجتماعی خوبی دارند،‌ خانواده‌ها دیگر چندان نگران هزینه‌های درمانی نیستند. زیرا آنها با توجه به پرداخت‌های گذشته‌شان به بیمه، دیگر نگران هزینه‌ها نیستند و می‌دانند در صورت ابتلا به بیماری،‌ سازمان‌هایی مانند بیمه از آنها حمایت خواهند کرد. حمایت از بیماران باید بیشتر مورد توجه موسسه‌های خیریه، NGOها، وزارت بهداشت،‌ سازمان‌های بیمه‌ای و تمام سازمان‌های مربوط قرار بگیرد تا بیماران ما مجبور نباشند در صورت ابتلا به بیماری‌های سخت، علاوه بر فشار روانی متحمل فشارهای اقتصادی شدید هم بشوند.

● خبرها و تصویرها

محمدحسن طریقت‌منفرد، وزیر بهداشت: دارو از ابتدای سال گران‌نشده اما افزایش قیمت دارو باید متناسب با نرخ تورم باشد.

رییس سازمان غذا و دارو: تغییر نرخ ارز دارو شرکت‌های دارویی را با کمبود نقدینگی مواجه کرده است.

تفاوت مبلغ ارز مرجع و مبادلاتی باعث شده بود تفاوت مبلغ ترخیص دارو در گمرک میلیاردی شود و بسیاری نتوانند داروهایشان را ترخیص کنند.

کمبود دارو باعث تغییر داروی اصلی به داروهای مشابه شده؛ داروهای مشابهی که در بازار پیدا نمی‌شوند.

رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس: چند وقت پیش عنوان شد ۶۰۰میلیون دلار دارو خریده شده ولی وقتی فهرست را دیدم، متوجه شدم بیش از ۶۰ میلیون دلار آن مواد آرایشی است.

دکتر آریایی‌نژاد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس: قیمت دارو پلکانی بالا می‌رود و هیچ ارگان بازدارنده‌ای برای مبارزه با دلالان و مصوبان قیمت دارو وجود ندارد.

وزیر بهداشت: کمبود داروی بیهوشی دلایل پشت‌پرده دارد که فرصت نمی‌کنیم آن را بازگو کنیم.

دکتر پزشکیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان: مردم حقوق زیر یک میلیون دریافت می‌کنند و برای درمان باید هزینه داروهای میلیونی را پرداخت کنند.

● پرسشی از پزشکان درباره کمبود دارو

هست، نیست یا کم است؟

درباره مشکلات کمبود دارو، نبود آنها و تغییر داروها به داروهای مشابه، پزشکان گروهی هستند که قاعدتا از همه بهتر اطلاع دارند چراکه هر روز با گروه مصرف‌کننده –بیماران- در تماس هستند. آنچه می‌خوانید صحبت‌های پزشکان در این‌باره است.

● متخصص زنان و زایمان:

به دردسر افتاده‌ایم

دکتر

طاهره افتخار

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

متاسفانه ما در سال‌های اخیر در زمینه بیماری‌های زنان و حتی نازایی با کمبود دارو، به‌خصوص داروهای خارجی مواجه بوده‌ایم و گاهی این امر، کارمان را بسیار سخت کرده است. این روزها برخی از داروهای خارجی اصلا در بازار پیدا نمی‌شوند. مثلا در این ماه‌های اخیر آمپول دکاپپتیل یا دیفرلین نایاب شده است. هرچند گاهی می‌توان مشابه این آمپول یا برخی داروهای دیگر را پیدا کرد، اما کمیاب یا نایاب شدن گروهی از داروها در مقاطع زمانی مختلف به دلیل مشکلات ناشی از تحریم و نوسانات قیمت ارز که کشور با آن مواجه است، ما را دچار مشکل می‌کند. همین آمپولی که به آن اشاره کردم کاربردهای زیادی از جمله درمان یائسگی‌های موقت، آندومتریوز، فیبروم‌های بزرگی که نمی‌خواهیم جراحی‌شان کنیم و برخی درمان‌های نازایی دارد و وقتی با کاهش یا عدم عرضه آن در بازار مواجه می‌شویم، واقعا برای استفاده و پیدا کردن داروهای مشابه آن به دردسر می‌افتیم. ما این روزها با کمبود داروی متوزیتول که برای بی‌اختیاری ادرار تجویز می‌شود هم مواجه هستیم. این دارو، جزو داروهایی است که گاهی هست و گاهی نیست. ما در سال‌ها و ماه‌های اخیر از کمبود و گاهی هم از نبود داروی میزوپروستول هم بسیار اذیت شده‌ایم. هرچند بسیاری از افراد گمان می‌کنند این دارو تنها برای سقط جنین کاربرد دارد، اما برای درمان خونریزی‌های شدید و سقط‌های درمانی هم از آن استفاده می‌کنیم. خود من با یکی از دانشجوهایم پایان‌نامه‌ای درباره تاثیر میزوپروستول بر خونریزی‌های رحمی (غیر از بارداری) گرفته بودم اما متاسفانه به دلیل نایاب شدن دارو، دیگر نتوانستیم پروژه را ادامه دهیم و این پایان‌نامه نیمه‌کاره رها شد.

● فوق‌تخصص خون و آنکولوژی:

داروی مشابه می‌نویسیم

دکتر غلامرضا توگه

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

خوشبختانه تا به حال بیماری به ما مراجعه نکرده که از کمبود یا نبود دارو در بازار شکایت داشته باشد. البته گاهی برخی از بیماران هنگام دریافت نسخه این سوال را از ما می‌پرسند که آیا داروی ما در بازار موجود است یا نه؟ هرچند براساس اعلام اخبار مختلف، مردم نگران کمبود دارو در زمینه‌های مختلف هستند اما از آنجا که در زمینه کاری ما، داروهای گوناگون و مشابه زیادی وجود دارند و خوشبختانه در بانک اصلی داروهای مربوط به کار ما کمبودی وجود ندارد، بنابراین ما می‌توانیم در مورد بیماری‌های خونی به راحتی در صورت کم شدن یا عدم عرضه یک دارو، داروی مشابه و جایگزین دیگری را برای بیماران تجویز کنیم.

گاهی در موارد خاصی با کمبود داروهای خارجی که اروپایی یا آمریکایی هستند یا داروی یک کارخانه خاص، مواجه می‌شویم اما در این موارد هم می‌توانیم از داروهای متنوع و مشابه دیگر برای درمان بیمارانمان کمک بگیریم.

● متخصص قلب و عروق:

بسیار در مضیقه‌ایم

دکتر محمدرضا رجبی

عضو هیات علمی دانشگاه شاهد

با توجه به شرایط اقتصادی سال‌های اخیر، ما با مشکل کمبود دارو در زمینه بیماری‌های قلبی و عروقی مواجه شده‌ایم. بسیاری از بیماران به سختی می‌توانند داروهای تخصصی، تک‌نسخه‌ای و کمیابی که از قبل استفاده می‌کردند را در این روزها پیدا کنند. در زمینه بیماری‌های قلبی - عروقی ما به شدت با مشکلات دارویی روبرو هستیم. مثلا یک بحث و مشکل مهم در زمینه داروهای تشخیصی بیماری‌های قلبی است که در راس آنها مواد حاجب قرار دارند. این مواد برای آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی مورد استفاده قرار می‌گیرند و متاسفانه طی ماه‌ها و یک سال اخیر با مشکل شدیدی در تهیه آنها مواجه بوده‌ایم.

ما در مورد تهیه وسایل و استنت‌های جدید هم مشکلات زیادی داریم. داروهای ضدپلاکت و داروهایی که برای درمان تخصصی آریتمی‌های قلب مورد استفاده قرار می‌گیرند هم در یک سال اخیر به اندازه کافی در بازار وجود نداشته‌اند و ما از کمبود شدید آنها بسیار در مضیقه بوده‌ایم. کمبود داروهای تک‌نسخه‌ای و آنهایی که از قبل هم به صورت محدود وارد می‌شدند، بسیار چشمگیرتر است و اگر کسی هم بتواند آنها را پیدا کند، باید قیمت فوق العاده بالایی برای خریدشان بپردازد. گاهی این داروها با کیفیت پایین و تقلبی به بیماران نیازمند عرضه می‌شوند که این امر هم می‌تواند مشکلات دیگری را ایجاد کند.

● روان‌پزشک و مشاور خانواده:

نگران کنترل افسردگی و اضطراب هستیم

دکتر حامد محمدی کنگرانی

عضو کمیته رسانه و کمیته روان‌درمانی انجمن روان‌پزشکان ایران

ما این روزها چند مشکل مختلف در زمینه دارو داریم. اولین مشکل مربوط به تعداد داروها می‌شود. یعنی اگر ما برای بیمارانمان، تعداد مشخصی دارو برای مصرف ۳ ماه آنها بنویسیم، داروخانه‌ها تعداد کمتری دارو در اختیار آنها می‌گذارند زیرا یا آن دارو را به اندازه کافی ندارند یا نگران کم شدن آن داروی خاص هستند. مشکل دوم در مورد نایاب شدن برخی داروهای ایرانی است. یعنی در مواردی می‌بینیم که شرکت‌های تولید داروی ایرانی به دلیل تحریم‌ها و نوسانات قیمت ارز، قادر به وارد کردن مواد اولیه تولید داروهایی مانند ضداضطراب‌ها و ضدافسردگی‌ها نیستند و به همین دلیل، بیمار مجبور به استفاده از نمونه‌های گران‌قیمت‌تر خارجی می‌شود. بد نیست بدانید که تولید داخلی داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی در چند سال اخیر انجام می‌شده است. البته قیمت داروهای خارجی در ابتدای کار که ما آنها را به جای نمونه‌های نایاب داخلی به بیمارانمان تجویز می‌کردیم، مناسب بود اما پس از مدتی با افزایش قیمت ناگهانی این داروها مواجه شدیم و در کمال تاسف دیدیم که برخی از همین داروهای ضدافسردگی خارجی هم به کلی نایاب شدند. عدم عرضه داروهای داخلی و خارجی، باعث شد خیلی از بیماران و پزشکان نگران روند کنترل بیماری‌هایی مانند افسردگی و اضطراب شوند. عوض کردن نوع داروها و استفاده از داروهایی متفاوت، می‌تواند باعث از دست رفتن کنترل بیماری شود. این مساله در مورد بیماری‌های افسردگی و اضطراب که به سختی می‌توان آنها را تحت کنترل درآورد،‌ بسیار مشکل‌ساز است. از طرف دیگر، تغییر مدام نوع داروهای بیمار از داخلی به خارجی و از شرکتی به شرکت دیگر، می‌تواند عوارض متفاوتی برای او در پی داشته باشد. به همین دلیل ممکن است بیماری که بیماری او تحت‌کنترل بوده، با تغییر داروهایش هم از کنترل خاوج شود و هم عوارض دارویی به سراغش بیاید. با این حساب ما مجبور شدیم به تمام بیمارانمان مصرف داروهایی ثابت که آنها را می‌شناسیم را تجویز کنیم و مدام هم نگران این موضوع باشیم که نکند همین داروها هم نایاب شوند. متاسفانه در این مدت انتخاب‌های ما برای تجویز دارو، بسیار محدود شده است.

نکته دیگر در مورد دوز داروهاست یعنی در این مدت اخیر دارویی که ۱ میلی‌گرمی، ۲ میلی‌گرمی و ۴ میلی‌گرمی آن در گذشته موجود بوده، حالا فقط نوع ۴ میلی‌گرمی‌اش پیدا می‌شود. این مساله باعث می‌شود ما مدام به بیماران خود بگوییم از این دارو ۲ تا بخور یا این دارو را نصف کن یا... که در این صورت و با تغییر مقدار و تعداد دارو، بسیاری از بیمارانی که سن بالاتری دارند، گیج می‌شوند و گاهی داروی خود را اشتباهی می‌خورند زیرا نمی‌توانند با این تغییرات مداوم حجم مصرف دارویی خودشان را به سرعت هماهنگ کنند. بیمه نبودن داروهای ایرانی و خارجی، بالا رفتن قیمت آنها و از همه بدتر، نایاب شدن تعداد زیادی از داروها در زمینه کاری ما باعث ایجاد نگرانی‌های بسیار زیادی برای پزشکان و بیماران شده است.

● فوق‌تخصص گوارش و کبد:

داروی داخلی کم شده

دکتر شهرام آگاه

عضو هیات علمی دانشگاه تهران

این روزها کمبود داروهای داخلی یا خارجی در زمینه بیماری‌های گوارش هم حس می‌شود. به نظر می‌رسد کمبود داروهای داخلی به مشکلات مربوط به تحریم‌ها و نوسانات ارزی برگردد زیرا ماده اولیه گروهی از این داروها، وارداتی هستند. یعنی با تحریم کشور و کاهش ورود ماده اولیه به‌طور حتم تولید داروی داخلی هم با مشکل مواجه خواهد شد. مثلا متاسفانه در ماه‌های اخیر عرضه داروی مزالازین که دارویی اساسی برای درمان کولیت اولسروز است، در بازار کاهش یافته است. البته گاهی نمونه خارجی این دارو و چند داروی دیگر، بیشتر از نمونه‌های داخلی آن در بازار پیدا می‌شود که این مشکل به همان تحریم و واردات ماده اولیه تولید دارو در کشور برمی‌گردد. در این موارد، بیمار از اینکه مجبور به خرید داروی خارجی با قیمت بسیار بالاتری است، ناراحت می‌شود. ما امیدواریم که مسوولان دارویی کشور در وزارت بهداشت و منابع تامین‌کننده ارز برای شرکت‌های داروسازی،‌ کمک و مساعدت بیشتری در زمینه واردات مواد اولیه دارو انجام دهند تا مردم دیگر نگران پیدا نشدن و کم شدن داروهایشان نباشند.

● فوق‌تخصص غدد و متابولیسم:

داروی خارجی کم شده

دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

مشکل کمبود دارو در زمینه بیماری‌های غدد هم مانند خیلی از بیماری‌های دیگر وجود دارد. مثلا ما در این ماه‌های اخیر با کمبود داروهایی که برای درمان تومورهای غدد هیپوفیز به کار برده می‌شوند، مواجه بوده‌ایم. شاید در این میان، کمبود هورمون رشد برای درمان کوتاهی قد و آمپول دیفرلین برای پیشگیری از بلوغ، بیشتر از کمبود سایر داروها به چشم بخورد. البته این را هم بگویم که خوشبختانه ما در زمینه داروهای داخلی مشکل و کمبودی نداریم و بیشتر با کمبود یا گاهی نبود برخی از داروهای خارجی در زمینه کاری خودمان مواجه می‌شویم.

● حرف آخر

چند توصیه به بیماران

و خانواده‌هایشان

حسن موسوی‌چلک

رییس انجمن مددکاری ایران

افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن و خانواده‌هایشان معمولا با چند مشکل عمده مواجه می‌شوند:

یکی از مشکلات افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، تامین هزینه‌هاست و به دلیل اینکه بیمه‌های درمانی هزینه‌ها را کامل پوشش نمی‌دهند، مشکلات خانواده‌ها افزایش می‌یابد. علاوه بر این، رفت?وآمد برخی از بیماران هم هزینه جداگانه‌ای دارد. گاهی لازم است بیمار رژیم‌غذایی خاصی داشته باشد که همه این موارد فشار مالی بیشتری به او تحمیل می‌کند.

حضور یک بیمار با بیماری مزمن در خانواده، می‌تواند روی روحیه دیگران تاثیر‌گذار باشد. در واقع بیماری، هم روی خود فرد تاثیر دارد و هم روی افرادی که با او در ارتباط هستند. در چنین شرایطی اگر افراد اصول حمایت‌های روانی– اجتماعی را بلد نباشند، تاثیرات منفی روابط بیشتر می‌شود. حتی ممکن‌است در ارتباط با دیگران دچار مشکل و روابط اجتماعی‌شان محدود شود.

مشکل دیگر به اشتغال و ازدواج بیمار مربوط است. ممکن ‌است این افراد برای کار پذیرفته نشوند. اگر هم این بیماران ازدواج کرده باشند، این احتمال دارد در ایفای نقش‌های اجتماعی‌شان به عنوان مادر، پدر یا همسر دچار مشکل شوند.

ممکن‌است بیماری‌های مزمن با بروز برخی از اختلا‌ل‌های روانی مانند افسردگی- در ارتباط باشد. تحمل بار روانی بیماری کار راحتی نیست. در برخی موارد از افراد بیمار بویی متصاعد می‌شود که خودبه?خود انزوا و گوشه‌گیری را ایجاد می‌کند و زمینه‌های بروز افسردگی را افزایش می‌دهد.

گاهی آستانه تحمل بیمار پایین می‌آید و روابط او را با دیگران تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و آثار منفی ایجاد می‌کند. اگر بیمار و اطرافیان بدانند که در چنین شرایطی چطور باید رفتار کنند، آسیب‌های وارده کاهش می‌یابد.

● برای حل این قبیل مشکلات چند راه‌حل پیشنهاد می‌شود:

- خود بیمار باید شرایط دیگران را درک کند، وضعیت موجود را بپذیرد و تلاش کند تا سربار دیگران نباشد. البته سربار بودن دیدگاهی است که معمولا خود بیمار دارد و اطرافیان اینطور تصور نمی‌کنند. به هر حال بیمار باید خودش هم همکاری‌های لازم را با سایر اعضای خانواده داشته‌باشد و بپذیرد که آنها هم وظایفی دارند که باید انجام دهند و انتظاراتش در حد توان سایرین باشد. اعضای خانواده هم حقوقی دارند که بیمار باید آنها را محترم بشمرد و توقع نداشته باشد که دیگران خودشان را برای او فدا کنند. هرچند که درخانواده‌های ایرانی به دلیل عاطفه‌ای که وجود دارد، بیمار به حال خودش رها نمی‌شود اما نداشتن توقعات، پذیرش را راحت‌تر می‌کند و فشار روانی را به حداقل می‌رساند.

- اگر اعضای خانواده با مهارت حمایت‌های روانی- اجتماعی آشنایی داشته باشند، به راحتی می‌توانند بین خودشان و بیمار تعامل ایجاد کنند. حذف کردن یا جدا کردن بیمار از دیگران، راهکار مناسبی نیست، مگر اینکه نوع بیماری به گونه‌ای باشد که جدا کردن او لازم باشد.

- خانواده‌ها نباید در ارتباط و تعامل با فرد بیمار افراط و تفریط کنند. به عبارت دیگر، نه حمایت زیادی داشته باشند و نه بی‌تفاوتی مطلق چون بیمار نباید برای انجام هر کاری به دیگران وابسته باشد.

-حضور در مجامع عمومی و استفاده از برنامه‌های فرهنگی و تفریحی متناسب با شرایط بیمار اقدام مفیدی است.

- بهتر است بیمار و خانواده‌‌اش با مراکز عرضه‌کننده خدمات مددکاری و اجتماعی ارتباط داشته باشند یا با مراجعه به مشاور و روان‌شناس مهارت‌های لازم را یاد بگیرند.

● حل مشکل دارو وظیفه بیمار نیست

در شرایطی ممکن‌است افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن با کمبود داروهای مورد نیاز روبرو شوند که این مشکل فشارهای روانی وارده به آنها را افزایش می‌دهد. شاید هم مجبور شوند دارو را از بازار آزاد تهیه کنند. به هر حال وظیفه حاکمیت است که برای این گروه خدمات بیشتری را پیش‌بینی کند و خود افراد نمی‌توانند در این زمینه نقشی داشته باشند.

طبق اصل ۲۹ قانون اساسی، برخورداری از نظام تامین اجتماعی، دسترسی به خدمات و... وظیفه دولت‌هاست. بیمار خودش نمی‌تواند داروخانه باز کند و وظیفه تامین دارو بر عهده خانواده‌اش هم نیست. اعتقاد دارم که بیماران مزمن باید پوشش بیمه فراگیری داشته باشند و این ضعف نظام تامین اجتماعی است که نمی‌توانیم چنین بیمه‌ای را برای آنها فراهم کنیم.

در مجموع همه ما باید به افراد بیمار و خانواده‌هایشان کمک کنیم تا بتوانند وظایفشان را انجام دهند. خودمان را کنار نکشیم. در این صورت توان خانواده برای حمایت از بیمار افزایش می‌یابد و مشکلات کمتر می‌شوند.

سارا جمال‌آبادی