جان فورد کارگردان اسطوره ای تاریخ سینما

«جان فورد» با نام اصلی «شان آلویسیوس افینی» در اول فوریه سال ۱۸۹۴ در ایالت ماین آمریکا به دنیا آمد

«جان‌فورد» با نام اصلی «شان‌آلویسیوس افینی» در اول فوریه سال ۱۸۹۴ در ایالت ماین آمریکا به دنیا آمد. او سیزدهمین فرزند یک خانواده ایرلندی مهاجر بود. «جان فورد» یکی از اسطوره های تاریخ سینما و از بزرگترین کارگردانان مطرح آمریکا بود که به خاطر ساختن فیلم های وسترن از شهرتی جهانی برخوردار است. «وسترن» به عنوان یکی از مهم‌ترین و شاید سینمایی‌ترین ژانر، همواره جایگاه تثبیت شده‌ای داشته است.

«جان‌فورد» یکی از کارگردانان صاحب نام و اسطوره تاریخ سینماست. او به ساختن فیلم های وسترن علا قه‌ای خاص داشت و کارنامه هنری‌اش نشان می‌دهد که بیش از یک وسترن‌ساز معمولی بوده، فیلم‌سازی که جایگاهی خاص در تاریخ سینما به خود اختصاص داده است.

جان درسش را تا دیپلم در دبیرستان پورتلند گذراند که بعدها تالا ر مرکزی همین دبیرستان بخاطر بزرگداشت او به تالا ر «جان فورد» تغییر نام یافت. او کار خود را از سینمای صامت آغاز کرد. او در سال ۱۹۱۴ در سن بیست سالگی به دنبال برادر بزرگترش به کالیفرنیا (هالیوود) رفت.

اولین تجربه بازیگری فورد در سینما، حضورش در فیلم «تولد یک ملت» به کارگردانی «دیوید گریفیث» در سال ۱۹۱۵ بود. جان در این فیلم به صورت افتخاری در نقش یک عضو کوکلوس کلا ن که در یک صحنه بسیار کوتاه گوشه کلا ه خود را برای بهتر دیدن کنار می زند، بازی کرد.

فورد از سال ۱۹۱۷ تا سال ۱۹۲۱ با نام «جک فورد» به استخدام یونیورسال درآمد تا فیلم های کم هزینه وسترن و درام های حادثه‌ای بسازد. اولین فیلم فورد در مقام کارگردانی، وسترنی به نام «گردباد» بود که در سال ۱۹۱۷ ساخت و خود در آن نقش اصلی را ایفا می کرد. فورد در این مدت ۲۵ فیلم با بازی ستاره قدیمی سینمای صامت، «هری کری» ساخت.

فورد در ژوئیه سال ۱۹۲۰ با «ماری مک براید اسمیت» ازدواج کرد و صاحب دو فرزند گردید. او در زندگی شخصی‌اش هم موفق بود به طوری که هرگز از همسرش جدا نشد.

در سال ۱۹۲۲ به کمپانی «فاکس» پیوست و در آنجا با ساخت فیلم «اسب آهنین» به عنوان کارگردانی صاحب سبک معرفی شد. به دنبال شکست وسترن بعدی‌اش، «سه مرد شرور» در سال ۱۹۲۶ ، سیزده سال این ژانر را کنار گذاشت.

با ورود صدا به سینما، فورد نیز به ساخت فیلم‌های ناطق روی آورد. مهم‌ترین فیلمی که فورد در آغاز دوره ناطق ساخت «مردان بی زن» نام داشت. فورد برای این فیلم از یک زیردریایی استفاده کرد و دوربینش را در یک محفظه شیشه‌ای به زیر آب برد تا از آنجا مستقیما فیلمبرداری کند.

فورد در اویل دهه ۱۹۳۰ چندین فیلم کمدی و حادثه‌ای ساخت که از آن جمله می‌توان به فیلم‌های «آرو اسمیت» در سال ۱۹۳۱، «پست هوایی» در سال ۱۹۳۲ و «محافظ‌گمشده» در سال ۱۹۳۴ اشاره کرد. فورد هنگامی از جانب منتقدان مورد تحسین قرار گرفت و به عنوان یکی از چهره‌های شاخص سینما شناخته شد که فیلم «خبرچین» را در سال ۱۹۳۵ ساخت. این فیلم اقتباسی از یک رمان بود که فورد آن را با هزینه‌ای کم و در مدت زمانی کوتاه ساخت. این فیلم در آن سال افتخارات بسیاری به دست آورد. از جمله این که جایزه هیئت منتقدان نیویورک را به عنوان بهترین فیلم سال، اسکار بهترین کارگردانی، اسکار بهترین بازیگر مرد، اسکار بهترین فیلمنامه و اسکار بهترین موسیقی فیلم را به دست آورد. پس از موفقیت «خبرچین»، فورد به فیلم های روی آورد که محتوای اجتماعی و تاریخی بیشتری داشته باشند، فیلم هایی مانند «زندانی جزیره شارک»، فیلم «مری اسکاتلند» و فیلمی اقتباسی به نام «خیش و ستارگان» در سال ۱۹۳۶. نامعمول‌ترین و در عین حال پرفروش‌ترین فیلم فورد در این دوره فیلم «گردباد» بود که در سال ۱۹۳۷ ساخته شد. این فیلم برنده جایزه اسکار برای ضبط صدا شد.

در ۱۹۳۹ جان فورد دو فیلم از بهترین آثار خود را عرضه کرد: «دلیجان» و «آقای لینکلن جوان». جان فورد با دلیجان بعد از سیزده سال دوباره به سینمای وسترن بازگشت و با این فیلم به نوعی این ژانر را احیا کرد و بر سر زبان‌ها افتاد.

در دهه ۱۹۴۰ فورد فیلم «خوشه‌های خشم» را با اقتباس از رمان مشهور «جان اشتین بک» ساخت. این فیلم جایزه اسکار بهترین کارگردانی و بهترین بازیگری را نصیب خود کرد.

آخرین فیلمی که فورد پیش از جنگ جهانی دوم و پیوستنش به نیروی دریایی آمریکا ساخت «چه سرسبز بود دره من» نام داشت که با وجود رقیبان قدرتمند پنج جایزه اسکار را ربود. جان فورد در جریان جنگ به نیروی دریایی پیوست و برای دفتر خدمات استراتژیک (OSS)، در سال ۱۹۴۲ فیلمی مستند به نام «نبرد میدوی» را ساخت.

جان پس از موفقیت این فیلم در OSS به ریاست بخش فیلمبرداری رسید. در این سمت، ساخت فیلم هایی جانبدارانه و تبلیغی از جنگ آمریکا را تحت نظارت داشت و خود نیز یک سری فیلم های کوتاه مستند ساخت. فورد در این دوره شخصا فیلم مستند «هفتم دسامبر» را با فیلمبرداری «گرگ تولند» ساخت و برنده جایزه اسکار شد. نخستین فیلمی که فورد پس از جنگ ساخت، «آنها بی‌ارزش بودند» نام داشت.

● پس از این فیلم، فورد «کلمانتین عزیزم» را ساخت.

فورد در سال ۱۹۴۶، با همکاری «مریان.اس.کوپر» کمپانی «ارگوسی پیکچرز کرپوریشن» را تاسیس کرد. نخستین فیلم این کمپانی اقتباسی از رمان «قدرت و افتخار» نوشته «گراهام گرین» بود که به نام «فراری» پخش شد. فورد برای جبران این خسارت دست به ساخت سه وسترن درخشان و اسطوره‌ای زد. این سه فیلم عبارتند از: «دختری با روبان زرد» در سال ۱۹۴۹، «ریوگرانده» و «کاروان سالار» در سال ۱۹۵۰. این سه‌گانه به همراه دو فیلم دیگر کمپانی ارگوسی یعنی «مرد آرام» در سال ۱۹۵۲ و «خورشید به روشنی می درخشد» در سال ۱۹۵۳، امروزه از بهترین دستاوردهای فورد ارزیابی می‌شوند. جان فورد در سال ۱۹۵۲ اسکار بهترین فیلمبرداری و کارگردانی را به خاطر این فیلم به دست آورد و در پنج بخش دیگر نامزد دریافت جایزده اسکار شد. فورد مهم‌ترین فیلم زندگی اش را که بسیاری آن را شاهکار فورد می دانند در سال ۱۹۵۶ ساخت که «جویندگان» نام داشت. در دهه شصت کم‌کم پیری به سراغ فورد آمد و او قادر نبود با سرعت زیاد کار فیلمسازی در هالیوود به خوبی کنار بیاید. با این حال فورد در دهه شصت سه وسترن نسبتا خوب و مهم ساخت: «دو سوار» در سال ۱۹۶۱، «مردی که به لیبرتی والانس شلیک کرد» در سال ۱۹۶۲ و «پاییز قبیله شاین» در سال ۱۹۶۴.

فورد در ۳۱آگوست سال ۱۹۷۳ درگذشت. با آنکه فورد، گاه نژادپرست و گاه احساساتی همواره محافظه کار بود، با این حال او یکی از کارگردان های بزرگ آمریکایی است.

او کسی است که بر بسیاری از فیلم سازان مطرح هم عصر و پس از خود تاثیر گذاشته است، فیلم سازان بزرگی چون: «ارسن ولز»، «فرانک کاپرا»، «هاوارد هاکز»، «آکیرا کوروساوا»، «اینگمار برگمن»، «پیتر ویر» و ... .

فاطمه شیوری