بعد انسانی چابكی سازمان

چابكی به معنای توانایی پاسخگویی و واكنش سریع و موفقیت آمیز به تغییرات محیطی است چابكی, توانایی سازمان برای عرضه محصولات و خدمات با كیفیت بالا را ارتقا داده و در نتیجه عامل مهمی برای اثربخشی سازمان می شود

از سال ۱۹۹۱ اصطلاح چابكی برای اولین بار به منظور توصیف ظرفیت لازم برای تولید مدرن به كار گرفته شد. چابكی به معنای توانایی پاسخگویی و واكنش سریع و موفقیت‌آمیز به تغییرات محیطی است. همانند تولید كنندگان، سایر سازمانها و موسسات ناچارند كه برای رقابت در قرن بیست و یكم به دنبال چابكی باشند چرا كه سازمانهای مدرن با فشار فزاینده‌ای جهت یافتن راههای جدید رقابت كارآمد در بازار پویای جهانی مواجه هستند.

چابكی، توانایی سازمان برای عرضه محصولات و خدمات با كیفیت بالا را ارتقا داده و در نتیجه عامل مهمی برای اثربخشی سازمان می‌شود. بسیاری از سازمانها به رویكردهایی چون سازمان مجازی و تیم مجازی روی می‌آورند تا چابكی سازمانی را بهبود داده و از لحاظ جهانی توسعه یابند. البته، گاهی چابكی ممكن است یكپارچه سازی فرآیندها، اعضا و نیز ویژگیهای سازمان با تكنولوژیهای پیشرفته به نظر آید. این مقاله درصدد است تا با مرور مختصر ادبیات موضوع، یك مدل چابكی را بر مبنای عرضه‌كنندگان، كاركنان سازمان و مشتریان ارائه دهد. فرض بر این است كه ارتباطات بر یك بنیاد رهبری، فرهنگ سازمانی و سیستم‌های پاداش كاركنان استوار است كه میان افراد و تكنولوژی ارتباط ایجاد می‌كند. این ارتباطات عبارتند از مشغولیت افراد در تصمیم‌گیری، ارائه فرآیند و محصول با كیفیت از طریق غنی‌سازی مشاغل، آموزش در زمینه فناوری، و ایجاد یك سیستم پاداش كه نیروهای سوق دهنده چابكی را تقویت می‌كند.

تحولات سریع تكنولوژیكی، افزایش خطرات، جهانی شدن و انتظارات خصوصی‌سازی از ویژگیهای محیطی هستند كه سازمانهای تجاری كنونی با آنها مواجهند. برای كسب موفقیت در این محیط، چابكی یك مزیت رقابتی را ایجاد می‌كند كه می توان با شهرت در نوآوری و كیفیت آن را حفظ نمود. سازمان چابك فرآیندها و افراد سازمان را با تكنولوژی پیشرفته همگام ساخته و نیازهای مشتریان را بر اساس محصولات و خدمات با كیفیت خود و در یك قالب زمانی نسبتاً كوتاه رفع می‌كند.

البته این وضعیت زمانی روی می‌دهد كه چابكی یك ارزش سازمانی نظام ‌مند و یك استراتژی رقابتی برای رهبران تلقی شود. با توجه به جدید بودن بحث چابکی، تعریفی که مورد تائید همگان باشد وجود ندارد. محققان بسیاری در این زمینه فعالیت و هر کدام تعاریف متعددی را ارائه كرده اند که در زیر تعدادی از آنها آورده می شود :

تواناییهای تولیدكننده برای واکنش سریع به تغییرات ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی.

▪ پاسخ پیش کنشی به تغییرات.

▪ سودآوری از محیط.

▪ قابلیت سازگاری و شکل دهی مجدد سریع.

▪ بهره گیری از تغییرات به عنوان فرصتهای ذاتی نهفته در محیطهای آشفته.

▪ ایجاد سازمان مجازی و استفاده از دانش بازار.

▪ توانایی پاسخگویی موثر به مشتری.

▪ توانایی بقا و پیشرفت در محیطی با تغییرات مداوم و غیر قابل پیش بینی.

چابكی در واقع برای مهندسی بنگاههای رقابتی یك پارادایم جدید شده است. نیاز به این پارادایم جدید، مبتنی بر افزایش نرخ تغییر در محیطی است كه بنگاهها را وادار به پاسخ پیش کنشی به تغییرات می‌كند. بازار‌ها و مشتریان خواهان محصولات ارزان، متناسب با سلائق خود و دسترسی سریع به آنها هستند.

چابكی به دنبال پیروزی و موفقیت در سود، سهم بازار، و به‌دست آوردن مشتریان در بازارهای رقابتی است و چون این بازارها متلاطم و آشفته هستند، سازمانها از ورود به آنها هراسانند. چابكی به طور دائم به عملكرد پرسنل و سازمان، ارزش محصول و خدمات، و تغییر دائم در زمینه فرصتهای حاصل از جذب مشتری توجه می كند و مستلزم آمادگی دائم برای رویارویی با تغییرات بنیادی و سطحی است و سازمانهای چابك همیشه برای یادگیری هر چیز جدیدی كه باعث افزایش سودآوری ناشی از بهره گیری از فرصتهای جدید می‌شود، آماده اند.

مفاهیم ضمنی رقابت چابك، وابسته به زمینه های رقابتی است كه در داخل یک سازمان به طور خاصی عمل می كنند. برای رقبای چابك. تغییر و عدم اطمینان منبع احیای فرصتها از روشهای موفق دائمی است. بنابراین برای رویارویی با تغییرات بدون سابقه قبلی، چابكی متکی به ابتكار، مهارت، دانش انسانی، و دسترسی افراد به اطلاعات است.

یك سازمان چابك دارای فرایندهای اداری و نوعی از ساختار سازمانی است كه قادر به انتقال سریع و روان این ابتكارات در اغنای فعالیتهای تجاری مشتری است و در ایجاد فرصت برای سود و رشد به صورت تهاجمی عمل می كند. اگر چه چابكی به سازمان اجازه می دهد تا خیلی سریعتر از گذشته واکنش نشان دهند، ولی نقطه قوت رقبای چابك در پیش بینی نیازهای مشتریان و رهبری در ایجاد بازارهای جدید از طریق نوآوری دائم است. در واقع، چابکی یك توانایی اساسی ایجاب می كند تا سازمان بتواند تغییرات موجود در محیط تجاری را احساس، دریافت، ملاحظه، تجزیه و تحلیل و پیش بینی كند.

بدین ترتیب، تولیدكننده چابك، سازمانی است كه دیدگاه وسیعی در مورد نظم نوین جهان تجارت دارد و با تواناییها و توانمندیهای معدود خود به مقابله با آشفتگیها می پردازد و جنبه های مزیتی جریانات تغییر را تسخیر می كند. لنگیال بیان می كند که چابكی توانایی یك بنگاه برای بقا و پیشرفت در یك محیط رقابتی است كه تغییر در آن به صورت مداوم و پیش بینی نشده بوده و نیز پاسخ سریع به تغییرات سریع بازارها كه ناشی از ارزش گذاری مشتری روی محصولات و خدمات است. چابكی به عنوان یک فلسفه تولیدی(نسل آینده سیستم های تولید) به سازمانهایی كه در همهٔ بخشهای اقتصادی رقابت می‌كنند، خوش آمد می‌گوید.

سازمانهای چابك فراتر از انطباق با تغییرات می اندیشند و متمایل به استفاده از فرصتهای بالقوه در یك محیط متلاطم و كسب یك موقعیت ثابت به‌خاطر نوآوریها و شایستگیهای خود هستند. سازمانهای چابك درباره ارضای نیازهای مشتریان نیز به گونه‌ای دیگر می اندیشند. این سازمانها تنها محصولات خود را به فروش نمی رسانند، بلكه راه حلهای برآوردن نیازهای واقعی مشتریان را به‌فروش می رسانند. این سازمانها معتقدند كه محصولاتشان كامل نیست و به منظور غنی سازی ارزشهای دریافتی مشتریان از محصول و یا ایجاد ارزش افزوده برای آنان سعی در غنی سازی محصول خود دارند.

این امر سبب غیر قابل دسترس شدن موقعیت سازمانهای چابك برای رقبا می شود. علاوه بر این، سازمانهای چابك بر طراحی یا توسعه محصولاتی متمركز می شوند كه به‌طور ویژه، به نیازهای منحصر به فرد مشتریان پاسخ دهد. نیاز به طراحی موثر و سریع بدین معناست كه رویكرد سنتی در داشتن محصولات جدید شكست خورده است.

ادبیات موضوع، انشعابات و چند گانگی زیادی را در زمینه‌های تخصصی‌سازی منعكس می‌كند. مثلا، بعد مدیریت تولید و عملیات بر كسب چابكی از طریق عواملی چون زنجیره‌های تامین مشتری، كاهش زمان انتظار، قابلیت دسترسی سریع به موجودی انبار و مدلهای ریاضی (همراه با تاكید بر فناوری اطلاعات) توجه و تمركز دارند. در حالی كه با شناخت نقش مدیریت در حركت به سمت فرهنگ چابكی، از فرآیندهای مدیریت كه چابكی را ایجاد و حفظ می‌كنند، آگاهی محدودی وجود داشته است. به علاوه، بر نقش كاركنان و موضوعات انگیزش و پاداش در اجرا و پیاده‌سازی چنین تغییری توجه اندكی شده است. همچنین عوامل چارچوب سازمانی نظیر فرهنگ، ارتباطات و رهبری نیز مورد غفلت و سهل‌انگاری واقع شده است.

نظریه‌پردازان مدیریت عمومی بر بعد انسانی چابكی در قالب مدیریت كیفیت جامع ( اغلب بدون بررسی جنبه‌های محاسباتی فنی -انسانی چابكی ) توجه دارند. مناسب‌ترین مجموعه ادبیات مربوط به ارتباط میان انسانها، سازمانها و تكنولوژی همان رویكرد فنی – اجتماعی است. تقریباً پنجاه سال پیش، نقش سیستم‌های فنی در ابتدا در مطالعات مؤسسه تاوی استوك توصیف شد كه به روشنی نقش و ارزش انسانها در سیستم‌های تولیدی را نشان داد. اثر و كار بعدی، نحوه تاثیرگذاری فناوری بر ساختار، روابط تفویضی و طراحی مشاغل را تشریح كرد.

● چابکی برای کسب کیفیت، انعطاف پذیری و سرعت

درباره اینکه آیا تولید چابک یک واکنش رقابتی است یا خیر، اشلی دو ویژگی را برای تولیدکنندگان بیان می کند: یکی توزیع گسترده جغرافیایی اقدامات و دیگری یکپارچگی تسهیلات و منابع در محدوده های نا مشهود. نیاز به اشتراک اطلاعات سازمان، تصمیم گیری و مسئولیت پذیری در میان اعضای تیم پروژه، گزاره جدیدی را برای آگاهی از نحوه جریان اطلاعات و روابط شخصی نیاز دارد. تکنولوژی به تیمهای مجازی کمک می کند تا ارتباط برقرار کرده، نقل و انتقال زیر بنایی را هموار کرده، مدل‌سازی کامپیوتری را تسهیل و به عنو ان یک پشتیبان طراحی، عمل کنند . تمامی این مشابهت‌ها موجب چالاکی و چابکی می شوند و یک مزیت رقابتی را برای سازمان به ارمغان می آورند . روابط میان فردی و کاری از طریق تکنولوژی هموار می شوند تا منافع داده ها و الکترونیک ادغام شود.

مشتری مداری و کیفیت جامع عرصه هایی هستند که در آنها، محققان مدیریت تولید و عمومی می توانند به دنبال تدوین دیدگاهی جامع از محتوا و فرایند کیفیت آفرینی باشند که به وسیله آنها، سازمان به مزیت رقابتی دست می یابد. در جهت این یکپارچه سازی، یک مدل کاربردی توسط یوسف ارائه شده است. وی فرض می کند که سه بخش تکنولوژی، تامین کنندگان و مشتریان ، بر اساس سرعت، کیفیت و حداقل سازی هزینه در پارامترهای پاسخگویی به مشتریان و انعطاف پذیری، موجب چابکی می شوند. ما این مدل را کمی بسط داده و ابعاد انسانی و سازمانی مشارکت کارکنان در شبکه های تامین کنندگان و مشتریان را وارد می کنیم.

بهنام شهایی

---