فطرت انسان و معرفت خدا

انسان به گونه ای آفریده شده که در اعماق قلب خویش رابطه ای وجودی با خدا دارد اگر قلب و دل خود را صیقل دهد و به اعماق جان خویش راه یابد,این رابطه را پیدا می کند

انسان به گونه‌ای آفریده شده که در اعماق قلب خویش رابطه‌ای وجودی با خدا دارد. اگر قلب و دل خود را صیقل دهد و به اعماق جان خویش راه یابد،این رابطه را پیدا می‌کند. معنای فطر در اصل به معنای آغاز و شروع است و به همین دلیل به معنای خلق نیز به کار می‌رود، چون خلق چیزی به معنای ایجاد آن و آغاز و شروع وجود و تحقق شیء است. بر این اساس می‌توان گفت فطرت به معنای حالت خاصی از شروع و آغاز و به بیان دیگر، نوعی از آفرینش است. اموری را می‌توان فطری دانست که آفرینش موجود اقتضای آنها را دارد و دارای سه ویژگی اند.اول اینکه در همه افراد آن نوع یافت می‌شوند، هر چند کیفیت آنها از نظر شدت و ضعف متفاوت است.

دوم، همواره ثابت‌اند نه اینکه در برهه‌ای از تاریخ اقتضای خاصی داشته باشند و در برهه دیگر اقتضای دیگر، چنان که قرآن در آیه ۳۰ سوره روم می‌فرماید: این فطرتی است که خداوند انسان‌ها را بر آن آفریده، دگرگونی در آفرینش الهی نیست. سوم، امور فطری از آن حیث که فطری و مقتضای آفرینش اند، نیاز به تعلیم و تعلم ندارد، هر چند تقویت و یادآوری یا جهت دادن به آنها ممکن است نیاز به آموزش و استدلال داشته باشد.امور فطری انسان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ یکی شناخت‌های فطری که هر انسانی بدون نیاز به آموزش از آنها برخوردار است و دوم میل‌ها و گرایش‌های فطری که مقتضای آفرینش هر فردی است. با این توصیف، نوعی شناخت خدا برای هر فردی ثابت است که نیازی به آموزش و فراگیری ندارد، می‌توان آن را خداشناسی فطری نامید، چنانکه گرایش به خدا را می‌توان خداپرستی فطری نامید. البته انسان‌های عادی از تلاش عقلانی برای شناخت خدای متعال یا تذکر پیامبران بی‌نیاز نیستند.

از آیات و روایات برمی‌آید که خداشناسی فطری است و هر کسی در فطرت خویش به خداوند شناخت و معرفت دارد، هر چند آن را فراموش کرده باشد. انبیای الهی آمده‌اند تا انسان‌ها را به تامل در آفاق و انفس دعوت کنند و به این شناخت فطری باز گردانند. به تعبیری دیگر انبیای الهی نیامده‌اند تا بگویند خدا وجود دارد، بلکه می‌خواهند به انسان‌ها بگویند شما از وجود خدا آگاهید، چنان که قرآن در آیه ۲۱ سوره غاشیه می‌فرماید؛ پس تذکر ده که تو تنها تذکر دهنده‌ای. امام علی(ع) در خطبه یک نهج البلاغه می‌فرماید: پس رسولانش را در میانشان گمارد و پیغمبرانش را پیاپی فرستاد تا از آنان بخواهند حق میثاق فطرت را بگذارند و نعمتی را که فراموششان شده به یادشان آرند.

حمد و سپاس ویژه خدایی است که حمد خود را به بندگان الهام کرده و سرشت آنان را بر معرفت خود آفریده است. همه انسان‌ها، حتی فرزندان مشرکان، هنگام تولد معرفت خدا را همراه دارند و با فطرت الهی متولد می‌شوند یعنی اصل معرفت خدا در روح و جان آدمی باقی است و به درجات مختلف در جهان کنونی به یاد انسان می‌آید و تمام راههای عقلی خداشناسی در واقع تنبه و یادآوری خداشناسی فطری است. و از آنجا که انسان‌ها ممکن است متعلق مناسب فطرت خود را نشناسند و یا در مصداق خطا کنند، پیامبران الهی می‌کوشند تا متعلق فطرت را به انسان‌ها باز شناسانند.انسان به گونه‌ای آفریده شده که در اعماق قلب خویش رابطه‌ای وجودی با خدا دارد.

اگر قلب و دل خود را صیقل دهد و به اعماق جان خویش راه یابد،این رابطه را پیدا می‌کند و به تعبیری خدا را به شهود می‌آورد در فلسفه ثابت شده معلولی که دارای مرتبه‌ای از تجرد است، نسبت به علت هستی بخش خود،حضور و درجه‌ای ازعلم دارد و از آنجا که خدا علت العلل و خالق همه مخلوقات از جمله نفس انسانی است، نفس انسانی که دارای مرتبه‌ای از تجرد می‌باشد به خداوند علمی حضوری دارد. البته بسا که این علم حضوری، ناآگاهانه یا نیمه آگاهانه باشد و بر اثر ضعف، تفسیرهای مختلف و نادرست پذیرد. بنابراین نفس انسانی به علت حقیقی خود که خداوند است علم حضوری دارد و می‌توان این امر را نوعی معرفت فطری به خدا دانست.