ناگفته های سم زدایی

واژه «سم زدایی از بدن», هم نوعی کاربرد علمی و هم نوعی کاربرد عامیانه در بین مردم دارد مهم ترین ارگانی که سم زدایی را به مفهوم علمی و واقعی در بدن انجام می دهد, کبد و پس از آن کلیه ها هستند

واژه «سم‌زدایی از بدن»، هم نوعی کاربرد علمی و هم نوعی کاربرد عامیانه در بین مردم دارد. مهم‌ترین ارگانی که سم‌زدایی را به مفهوم علمی و واقعی در بدن انجام می‌دهد، کبد و پس از آن کلیه‌ها هستند...

یعنی در مرحله اول، اگر برخی از سموم و آلاینده‌ها، همراه با خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها یا به‌صورت آلودگی‌های محیط‌زیستی وارد بدن ما بشوند، ابتدا کبد و سپس کلیه‌ها، وظیفه جذب آنها را از طریق خون بر عهده دارند. در مرحله بعد هم این ارگان‌ها با مکانیسم‌های مختلف و ترکیب‌های پروتئینی خاصی که تولید می‌کنند، می‌توانند این سموم را به بیرون هدایت کنند و باعث دفع آنها از بدن شوند.

برخی از سموم مانند ترکیب‌های آمینه از طریق متابولیسم طبیعی پروتئین‌ها در بدن به‌وجود می‌آیند. کلیه‌ها سمومی که از طریق متابولیسم داخل بدن تولید می‌شوند، به‌صورت اوره درمی‌آورند و به همراه مقدار زیادی آب، از بدن بیرون می‌برند. علت ضرورت دفع ترکیب‌های آمینه از بدن هم این است که مقادیر فراوان آنها می‌توانند واقعا مانند سم عمل کنند و خطرهای شدیدی را در پی داشته‌ باشند. یکی دیگر از وظایف کلیه‌ها این است که تعادل اسیدی و بازی را در بدن ما برقرار ‌کنند. ممکن است با غذا خوردن و رفتارهای غذایی یا به‌‌دلیل آلودگی‌های محیطی خاص، مقدار یون هیدروژن که یکی از نشانگرهای حالت اسیدی مایعات بدن است، ‌افزایش پیدا کند. در این صورت کلیه با مکانیسم‌های مختلف سعی می‌کند دفع یون هیدروژن از طریق ادرار را افزایش دهد و حالت اسیدیته مایعات بدن را به شکل طبیعی خود برگرداند که البته اگر این حالت طبیعی در اسیدیته مایعات وجود نداشته باشد، همین تغییرات اسیدیته می‌توانند مانند سمی خطرناک عمل کنند و حتی کشنده هم باشند.

● عاقبت دفع نشدن سموم

ترکیب‌های آمینه که از طریق پروتئین‌های حیوانی یا گیاهی مانند انواع گوشت‌ها، مغزها یا حتی نان وارد بدن می‌شوند، دارای عنصر ازت هستند که این عنصر برای ساخت پروتئین، مورد نیاز است. حال اگر مقداری از این ازت دریافتی، مازاد نیاز بدن باشد یا بدن نتواند از آن استفاده کند یا حتی با متابولیسم در بدن تولید ‌شود، باید هر روز از بدن بیرون برود. به‌همین‌دلیل، کبد این ازت اضافی را ابتدا به‌صورت اوره درمی‌آورد و اوره هم از طریق خون به کلیه‌ها برده می‌شود و در آنجا کار فیلترشدن روی آن انجام و درنهایت هم با مقدار زیادی آب از طریق ادرار، دفع می‌شود. اگر ازت اضافه از بدن دفع نشود، هم می‌تواند روی pH بدن اثر بگذارد و هم عملکرد قسمت‌های مختلف بدن را به مخاطره می‌اندازد و نهایتا منجر به مرگ می‌شود. به همین دلیل، دفع‌نشدن مناسب ازت از بدن افرادی که عملکرد کبد یا کلیه‌های آنها با مشکلاتی مواجه است، باتوجه به شدت و ضعف مشکلشان، می‌تواند برایشان خطرناک و کشنده باشد. این مثال در مورد یکی از سم‌های موجود در بدن بود. حالا هر یک از سم‌های دیگر که از طریق خوراکی‌های مختلف یا محیط زیست وارد بدن بشوند و امکان دفعشان وجود نداشته باشد، می‌توانند مشکلات مشابه این‌چنینی برایمان ایجاد کنند.

● سمی به نام قند و کلسترول

اگر تصور کنیم ترکیب‌های متابولیکی مانند کلسترول بالا، تری‌گلیسرید بالا، اوره زیاد، ترکیب‌های اسیدیته و قند بالا هم نوعی سم در بدن ما محسوب می‌شوند، باید به همه افراد توصیه کنیم از مصرف بی‌رویه خوراکی‌هایی که باعث بالارفتن این ترکیب‌های سمی در بدن می‌شوند، خودداری کنند. مثلا افراد دیابتی که رژیمشان را رعایت نمی‌کنند و روزانه مقدار زیادی شیرینی‌ می‌خورند یا تمام کسانی که عادت به خوردن مداوم انواع غذاهای چرب و شور و فست‌فودها دارند، شاید نمی‌دانند که با این عادت‌های غلط غذایی، هر روز مقدار زیادی سم را وارد بدنشان می‌کنند.

بد نیست بدانید روزه‌داری، این موقعیت را برای بدن ما فراهم می‌کند تا اگر بدنمان دچار اختلالات قندی یا کلسترول و تری‌گلیسرید بالاست، با کمی گرسنگی و اصلاح شیوه و نوع غذا خوردن، این اختلالات برطرف شوند و از تولید بیشتر سموم این چنینی در بدن، پیشگیری شود. ناگفته نماند که مصرف مداوم و روزانه انواع سبزی‌ها، صیفی‌ها و میوه‌هایی که به‌خوبی شسته و در شرایط مناسب نگهداری شده‌اند هم می‌تواند در کاهش و دفع بهتر این سم‌ها از بدن مناسب باشد؛ البته به شرطی که از همین امروز، عادت‌های غذایی غلط خود را کنار بگذارید.

● نقش آبلیمو و آب انار

متاسفانه برخی افراد درمورد خواص یک خوراکی، اغراق می‌کنند و مثلا این باور را بین مردم جا می‌اندازند که افراد می‌توانند هرچقدر دلشان خواست، خوراکی‌های چرب بخورند و با مصرف یک قاشق آبلیمو، از شر عوارض آن خلاص شوند. در مورد آبغوره، آب انار یا آب آلبالو هم همین اغراق?ها صورت گرفته. ما منکر خواص و مزایای برخی از خوراکی‌های عملگرا نمی‌شویم اما نمی‌توانیم بگوییم که برخی از این خوراکی‌ها می‌توانند معجزه کنند و باعث دفع تمام سم‌های بدن شوند. مصرف آبلیمو یا آب‌انار و خوراکی‌های اینچنینی وقتی مثمرثمر است که یک برنامه غذایی خوب و سالم در طول روز داشته باشید، به‌اندازه کافی هم به فعالیت‌های بدنی‌تان در محیط‌های سالم برسید و از میوه‌های تازه‌ای مانند لیمو، انار و... استفاده کنید تا بتوانیم بگوییم مصرف این خوراکی‌ها می‌تواند برای بهبود شرایط سلامتتان مفید باشد.

● امان از صیفی‌های سمی

صنایع غذایی کشاورزی، استانداردهایی برای استفاده از سم‌ها در شرایط خاص و دوزهای مشخص برای صیفی‌ها دارد اما گاهی به‌دلیل نظارت ضعیف بخش‌های نظارتی، تعدادی از کشاورزان برای جلوگیری از ضرر و دفع آفت، سم‌ها را در دفعات و دوزهای بیشتر از استاندارد و در زمان غیرمناسب و نزدیک به برداشت، استفاده می‌کنند و این سم فعال می‌تواند به داخل پوست و خود میوه نفوذ کند و مشکلاتی را برای مصرف‌کننده، به‌وجود بیاورد. متاسفانه به‌نظر نمی‌رسد که آب فراوان صیفی‌‌جاتی مانند خربزه یا هندوانه، بتواند باعث دفع کامل سم‌های این گروه از خوراکی‌ها از بدنمان شود. بد نیست این را هم بدانید که متاسفانه بسیاری از این سم‌ها، به‌راحتی از بدن دفع نمی‌شوند و در بافت‌های کبد، کلیه و طحال، جمع می‌شوند و عوارض خطرناکی در پی دارند.

● شیر، ضدسم‌های فلزی

در بهداشت حرفه‌ای به کارگرانی که در صنایع فلزی مانند کارخانه‌های ذوب آهن یا ذوب مس مشغول به کار هستند و خواه‌ناخواه مقدار زیادی از این عنصرهای فلزی وارد بدن و دستگاه گوارششان می‌شود، به‌صورت استاندارد و روتین، چند نوبت شیر مجانی داده می‌شود. این کار به این‌ دلیل انجام می‌شود که برخی از پروتئین‌های موجود در شیر می‌توانند در دستگاه گوارش به این عناصر متصل شوند و آنها را از بدن دفع کنند، بنابراین بعضی از پروتئین‌های شیر، خاصیت دفع برخی از انواع آلودگی‌ها مانند آلودگی‌های با فلزات سنگینی مثل سرب، کادمیوم و جیوه موجود در محیط‌کار، محیط‌زیست یا حتی خوراکی‌ها را دارند اما باعث دفع تمام سم‌ها از بدن نمی‌شوند.

دکتر محمدرضا وفا

متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران