نگاهی به پدیده آذرخش و راه فرار از آن

هرساله ده‌ها نفر در ایران بر اثر اصابت صاعقه یا آذرخش جان خود را از دست می‌دهند. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که بهترین مکان برای پناه گرفتن از خطر صاعقه با آنچه که ابتدا به نظرمان …

هرساله ده‌ها نفر در ایران بر اثر اصابت صاعقه یا آذرخش جان خود را از دست می‌دهند. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که بهترین مکان برای پناه گرفتن از خطر صاعقه با آنچه که ابتدا به نظرمان می‌رسد، کمی تفاوت دارد. اگر در فضای باز و در دامان طبیعت هستید، ممکن است با دیدن صاعقه نخستین مکان امنی که به نظرمان می‌رسد، پناه گرفتن زیر یک درخت تنومند باشد اما آزمایش‌ها چنین چیزی را تایید نمی‌کند. تنه درختان حدود ۲۰ درصد آب دارد در حالی که بدن ما از حدود ۷۳ درصد آب تشکیل شده است. آب یکی از بهترین رساناهای الکتریسیته است. به همین دلیل هم وقتی صاعقه یا آذرخش در راه رسیدن به سطح زمین، به دنبال یافتن راه‌هایی سریع‌تر است، پس از عبور از تنه درخت (حاوی ۲۰ درصد آب) خیلی سریع جذب بدن انسان می‌شود که حدود ۷۳ درصد آب دارد و نسبت به چوب، رسانای الکتریکی بهتری است. به همین دلیل هنگام وقوع رعد و برق در فضای باز، پناه گرفتن در زیر درخت ممکن است از آنچه که تاکنون تصور می‌کردیم، خطرناک‌تر باشد.

گفتنی است آذرخش، برق یا صاعقه، نوعی تخلیه الکتریکی است که در اثر الکتریسیته ساکن بین دو ابر یا ابر و زمین ایجاد می‌شود. در اثر برخورد ذرات آب یک جبهه هوای گرم به ذرات یخ یک جبهه هوای سرد، الکتریسیته ساکن به وجود می‌آید که نسبت به زمین دارای بار الکتریکی منفی است و در صورتی که منبع جریان الکتریکی نزدیک به سطح زمین باشد، آذرخش پدید می‌آید. در رعد و برق‌های شدید معمولا بیشترین تخلیه الکتریکی صورت می‌گیرد. دما در محل اصابت برق فوق‌العاده بالا می‌رود. (حدود ۲۸ هزار درجه کلوین که حدود پنج برابر دمای سطح خورشید است.)

پس بهترین پناهگاه برای در امان ماندن از صاعقه، جایی است که رساناهای بهتری نسبت به بدن انسان در آنجا باشد. به این‌ترتیب صاعقه سریع‌ترین راه برای انتقال به زمین را انتخاب خواهد کرد و ما از گزند آن در امان می‌مانیم. برای مثال، اگر خودرویی در نزدیکی شماست، بهترین مکان برای پناه گرفتن، درون خودرو است زیرا بدنه فلزی خودرو، نسبت به بدن انسان رسانای بهتری است و صاعقه را به آسانی به زمین منتقل می‌کند. به همین دلیل از دیرباز، خودروهای باربری با آویزان کردن زنجیری از اگزوز خودرو خود سعی می‌کردند که راه تماس بدنه فلزی خودرو و زمین را برای عبور صاعقه فراهم کنند. آنتن‌های بالای ساختمان‌ها و سایر تجهیزات ضدصاعقه مانند برقگیر هم چنین کاری می‌کنند. برقگیر به میله‌های فلزی بلندی گفته می‌شود‌ که بالای ساختمان‌ها یا در پست‌های فشار قوی نصب می‌شود تا صاعقه با این میله‌ها برخورد کند و از برخورد مستقیم صاعقه به دستگاه‌ها یا ساختمان جلوگیری شود. این وسیله را در مهندسی برق، نیزه نیز می‌نامند. این وسیله را «بنیامین فرانکلین» مخترع آمریکایی ابداع کرده است.

مهسان زرکوب