چالشی فراروی پزشکی مدرن

فناوری های نوین به دنبال راهی برای راحت تر نفس کشیدن

از آسم به عنوان بیماری مزمن و تاحدودی پنهان یاد می‌شود که هم اکنون تنها در آمریکا برای ۲۲ میلیون، مشکلات تنفسی زیادی ایجاد کرده است. در حقیقت هم اکنون که این گزارش را می‌خوانید ده‌ها میلیون بیمار مبتلا به آسم در سراسر جهان نمی‌توانند براحتی تنفس عادی داشته باشند. برای این بیماری هیچ شیوه درمانی مؤثری ارائه نشده است، اما در عین حال پزشکی مدرن در سال‌های اخیر با دستاوردهای امیدوارکننده‌ای برای بررسی و درمان نسبی این بیماری همراه بوده است. از ساخت ریزدستگاه کوچکی برای اندازه‌گیری دقیق هوای اطراف بیماران مبتلا به آسم گرفته تا بینی الکترونیکی ویژه تشخیص این بیماری و نفوذ به اعماق شش این دسته از بیماران با استفاده از گازهای بی‌خطر، از جمله فناوری‌های نوینی است که در این زمینه ارائه شده است. بتازگی دانشمندان برای تشخیص علل شکل‌گیری آسم در انسان دست به ابتکار جالب توجه و نه چندان پرهزینه‌ای زده‌اند که بیش از هر زمان دیگری دریچه‌هایی برای حل معمای آسم و درمان نسبی و در ادامه قطعی آن می‌گشاید.

نفوذ به شش بیماران مبتلا به آسم، بخش پیچیده و تقریبا غیرقابل دسترسی بوده است که تاکنون مشکلات و ناامیدی‌های زیادی را برای دانشمندان بررسی‌کننده این بیماری ایجاد کرده است. اکنون گروهی از پرتوشناسان، روش جدید و مؤثری را برای مشاهده دقیق شش این دسته از بیماران ارائه کرده‌اند که به دلیل تکنیک به کار گرفته شده در نوع خود منحصر به فرد به شمار می‌آید.

در این روش از گاز قطبی شده هلیوم ۳ استفاده شده است. استفاده از این گاز در حین انجام فرآیند ام. آر. ای موجب قابل روِیت شدن آن می‌شود. کل فرآیند در عمل ساده و بی‌خطر به نظر می‌رسد به طوری که بیمار مبتلا به آسم این گاز را استنشاق کرده و در ادامه تحت فرآیند ام. آر. ای قرار می‌گیرد، جایی که پزشکان می‌توانند مشاهده کنند اتم‌های تشکیل‌دهنده این گاز تا چه اندازه در شش بیمار حرکت می‌کنند.

این تکنیک منجر به ارائه تصویری از جریانات هوایی می‌شود که در مسیر خود با موانع احتمالی همراه هستند و درعین حال پزشکان می‌توانند بخش‌های مختلف شش را که بامشکلات کارکردی مواجه شده‌اند زیر نظر داشته باشند.

در تصویری که از این فرآیند به دست می‌آید، مناطق سیاه‌رنگی دیده می‌شود که نشان دهنده بخش‌هایی از شش بیمار مبتلا به آسم هستند که در آنها هوا به آن مناطق نمی‌رسد.

در حقیقت در این تصاویر اتم‌های گاز هلیوم ۳ با موانعی جهت ادامه حرکت خود روبه‌رو می‌شوند و در نتیجه پزشک ضمن مشاهده دقیق و جزء به جزء شش بیمار، تشخیص خود درخصوص درصد پیشرفت بیماری و راهکارهای مناسب برای تسکین بیمار را ارائه می‌کند.

آنچه همواره در فرآیند طولانی مدت کمک به بیماران مبتلا به آسم مطرح بوده است، ناتوانی پزشکان در دستیابی به درک درستی از وضعیت بیماران مختلف بوده به طوری که نداشتن اطلاعات کافی، پزشک را در تشخیص دقیق میزان پیشرفت و وخامت اوضاع درون شش بیمار با اشتباهات مختلفی روبه‌رو می‌کند، اما به عقیده دکتر ادوارد لانگ از محققان این طرح در دانشگاه ویرجینیا، اکنون می‌توان از آنچه در شش این دسته از بیماران روی می‌دهد احساس بهتری داشت، احساسی که تقریبا با استفاده از دیگر تکنیک‌های فعلی دستیابی به آن امکان‌پذیر نبوده است. یکی دیگر از نقاط عطف و به نوعی متمایز این فناوری نوین، ترکیب آن با فناوری بی‌خطر و غیرتهاجمی‌ ام. آر. ای است.

همچنین گاز هلیوم ۳ به عنوان گاز بی‌خطری شناخته شده است که با هلیومی‌ که در بالن‌ها به عنوان گازی بسیار سبک به کار گرفته می‌شود، تفادت زیادی دارد. هلیوم ۳ نوعی گاز ویژه است که درون شش و هنگام استنشاق شدن در زیر دستگاه ام. آر. ای قابل مشاهده است. راه یافتن گاز هلیوم ۳ به گوشه و کنار شش خبر خوبی برای پزشکان خواهد بود، چون گویای آن است که مانعی بر سر جریان گاز یا به عبارتی هوای مورد استنشاق وجود ندارد.

دانشمندان امیدوارند این فناوری نوین به فرآیند جلوگیری، درمان معالجه نسبی و قطعی آسم کمک شایانی کند؛ البته مشکلات شدید تنفسی که این بیماری برای افراد ایجاد می‌کند، دانشمندان را بر آن داشته است تا همواره نگاهی ویژه به فناوری‌های مورد نیاز برای تشخیص و درمان آن داشته باشند.

چندی پیش گروهی از محققان دستگاه کوچکی ارائه کردند که هوای اطراف بیماری که مرتب دچار حملات آسمی‌ می‌شود را اندازه‌گیری می‌کند. در این وسیله از سیستم حسگری اندازه‌گیری استفاده شده است که میزان ذرات محرک حملات آسم را روی ریزحافظه‌ای ثبت کرده تا در ادامه مورد پردازش سریع قرار گیرد. در حقیقت این دستاورد جدید ریشه در تحقیقاتی دارد که نشان می‌دهند محیط نقش قابل توجهی را در بروز این بیماری ایفا می‌کند؛ اما تاکنون چگونگی شناخت عوامل محرک این نوع حملات بر دانشمندان پوشیده بوده است. اکنون آنها فکر می‌کنند پاسخ مناسبی برای این پرسش پیدا کرده‌اند.

همزمان با گرمایش زمین و افزایش سطوح آلاینده‌های زیست‌محیطی بخصوص هوای تنفسی، باید شاهد افزایش شمار بیماران مبتلا به آسم در سال‌ها و دهه‌های پیش رو بوددکتر شارلین بایر از شیمیدان‌های برجسته انستیتو تحقیقات فناوری جورجیا در آتلانتا که دخترش از مبتلایان به آسم محسوب می‌شود از جمله محققانی است که به نظر می‌رسد پاسخی برای این پرسش پیدا کرده باشد. تیم تحقیقاتی وی جعبه حسگر کوچکی ساخته‌اند که براحتی در جیب بیمار قابل حمل است. این دستگاه با هدف کنترل مداوم هوای اطراف افرادی ساخته شده که مستعد حملات آسمی ‌محسوب می‌شوند. حسگر این دستگاه به ۷ نوع محرک محیطی حساس است و پس از ثبت داده‌های به دست آمده، آنها را به ریزپردازشگری منتقل می‌کند که دانشمندان با استفاده از آن می‌توانند کیفیت هوای اطراف بیمار را بدقت زیر نظر داشته باشند و در عین حال عملکرد شش‌های آنها را نیز در چنین هوایی مورد مطالعه و پیش‌بینی قرار دهند. محققان بر این باورند که هر تغییری در اندازه‌گیری این داده‌ها می‌تواند سرنخ امیدوارکننده‌ای برای شناسایی قطعی محرک‌های محیطی عامل حملات شدید و پیوسته آسم به حساب آیند.

گرچه این تکنیک چند صباحی است که ارائه شده، اما هنوز به عنوان ابزاری کاربردی برای کمک به بیماران مبتلا به آسم به کار گرفته نشده است.

کارشناسان بر این باورند که یکی از بهترین تکنیک‌ها برای مقابله با آسم، نفوذ به ساختار شش این دسته از بیماران است و در این میان بهره‌گیری از فناوری ترکیبی استنشاق گاز هلیوم ۳ و تصویربرداری دقیق ام. آر. ای می‌تواند بخش قابل توجهی از این معمای پیچیده را حل کند.

این تلاش‌ها درحالی روز به روز توسعه پیدا می‌کنند که نهادهای زیست‌محیطی و بسیاری از مراکز تحقیقاتی ــ پزشکی جهان هشدار می‌دهند، همزمان با گرمایش زمین و افزایش سطوح آلاینده‌های زیست‌محیطی بخصوص هوای تنفسی، باید شاهد افزایش شمار بیماران مبتلا به آسم در سال‌ها و دهه‌های پیش رو بود. آنها هشدار می‌دهند که آسم همچنان قربانی خواهد گرفت و در حالی که بسیاری از کشورهای جهان مرحله گذار توسعه‌یافتگی را طی می‌کنند، گـسـتـرش بـیماری‌هایی نظیر آسم که با تغییرات بنیادین زیرساختارهای اقتصادی و صنعتی و آلایندگی‌های ناشی از آن در ارتـبـاط هـسـتند، همچنان به عنوان بحرانی حاد باقی خواهند‌ماند.

مهدی پیرگزی