روایتی خاص از مشکلات عمومی

گزارشی از روند تولید مجموعه داوران

مشکلات و دغدغه‌های اجتماعی تاکنون دستمایه ساخت آثار نمایشی و مجموعه‌های تلویزیونی بسیاری قرار گرفته است که هریک از آنها در تلاش برای به تصویرکشیدن ابعاد یا وجوهی از این مشکلات، ارائه راهکارهای مواجهه با آنها و بیان ریشه‌ها و علل شکل‌گیری این پدیده‌ها بوده‌اند.

مشکلات اجتماعی شهروندان در فضای زندگی اکنون و مناقشات و کشمکش‌های آدمیان و پیچیدگی روابط افراد، الگویی خام برای طراحی و پرداخت شخصیت‌های داستان ارائه می‌کند.

سریال «داوران» از مجموعه‌هایی است که با نگاهی حقوقی به مسائل اجتماعی، در حال حاضر مراحل تصویربرداری خود را سپری می‌کند.

این مجموعه تلویزیونی که در ۱۶ قسمت ۴۵ دقیقه‌ای و به سفارش مرکز سیما فیلم در حال تولید است، هشت داستان با محور موضوعاتی همچون طلاق، کلاهبرداری، کشمکش و منازعات مالی، تخلف‌های اقتصادی و ... را روایت‌می‌کند.

در این مجموعه چهار شخصیت اصلی حضور دارند. جلال و علیرضا دو برادر هستند که همراه خواهر خود نوشین در حرفه وکالت مشغول به کارند و در دفتر کار خود با پرونده‌های متفاوت و ابعاد مختلف آن رو‌به‌رو می‌شوند. مسعود رایگان، ایوب آقاخانی و پریوش نظریه به ترتیب ایفای این نقش‌ها را به عهده دارند. مسعود انتظاری نیز در نقش فرزند علیرضا (سپهر)‌ در این مجموعه بازی‌می‌کند.

گفتنی است، سریال داوران دیدگاهی کلان‌تر و نگاهی عمومی نسبت به نوع مسائل انتخابی در پردازش قصه‌ها دارد.

بجز چهار کاراکتر اصلی این مجموعه، بازیگرانی همچون مهرداد ضیایی، سام کبودوند، توفان مهردادیان، شیوا ابراهیمی، محسن بهرامی، مسعود سخایی، خسرو شهراز، رویا جاوید‌نیا و... در این مجموعه به عنوان بازیگر مهمان حضور دارند.

برخی دیگر از عوامل و دست‌اندرکاران مجموعه عبارتند از: گروه نویسندگان: اصغر عبداللهی، جمیله دارالشفایی و سعید شاهسواری، دستیار اول کارگردان و برنامه‌ریز: بهداد آوند ‌امینی، طراح گریم: الهام صالحی، صدابردار: ناصر شکوهی‌نیا، تصویربردار: کیوان معتمدی و طراح صحنه و لباس: غزل شاکری.

برای تهیه گزارشی از روند ساخت این مجموعه با سعید شاهسواری، تهیه‌کننده و کسی که نگارش قسمت‌هایی از سریال را هم به عهده دارد، تماس می‌گیرم.

لوکیشن مورد نظر خانه‌ای قدیمی حوالی پیچ شمیران است. خانه‌ای دوطبقه با نمایی آجری و پنجره‌ها و در سبز رنگ که در واقع دفتر وکالت و محل کار خانواده داوران محسوب‌می‌شود.

گروه در طبقه اول منزل، مشغول ضبط یکی از پلان‌ها‌ست و سکوت بر فضا حاکم است. منتظر می‌مانم تا برداشت پلان به پایان برسد.

در لوکیشن مورد نظر بخش‌هایی از پنجمین قصه یا تله‌فیلم در حال تولید است که به قسمت‌های نهم و دهم مجموعه مربوط می‌شود.

نگارش این قسمت را جمیله دارالشفایی به عهده دارد که خود در محل تصویربرداری حاضر است. ضبط سکانس بعدی باید آغاز شود، اما پیش از آن نیاز است برخی جابه‌جایی‌ها صورت بگیرد.

احمد امینی پشت مانیتور بدقت فضا را بررسی می‌کند و تذکرات لازم را به عوامل پشت صحنه و بازیگران می‌دهد.

تا آماده‌کردن صحنه برای برداشت سکانس ۲۴ فرصتی دست می‌دهد تا با وی درخصوص کلیت مجموعه، ملاک‌هایش در انتخاب بازیگران، نحوه دسته‌بندی موضوعی در پردازش قصه‌ها و... دقایقی گفت‌‌وگو کنیم.

● به نقش وکیل علاقه دارم

احمد امینی که این روزها فیلم بی‌خداحافظی را در حال اکران دارد، ابتدا درباره ویژگی‌های کلی کار چنین توضیح می‌دهد: در این کار، چهار نقش اصلی به نام‌های جلال، علیرضا، نوشین و سپهر حضور دارند که آنها را به ترتیب مسعود رایگان، ایوب آقاخانی، پریوش نظریه و مسعود انتظاری بازی می‌کنند. علیرضا، جلال و نوشین سه خواهر و برادر وکیل هستند. دفتری حقوقی دارند و بر پرونده‌های مختلف کار می‌کنند. پدر آنها هم قاضی عالی‌رتبه‌ای بوده که سال‌ها پیش و در بحبوحه جنگ در بمباران تهران همراه مادرشان به شهادت رسیده است.

کار ما متشکل از هشت تله‌فیلم است که در هر تله‌فیلم‌ یک پرونده جنایی، حقوقی، کیفری و... بررسی می‌شود و به تناسب هر پرونده، شخصیت‌ها درگیر می‌شوند. در واقع موضوعات و شخصیت‌هایی ثابت در سریال حضور دارند که در قالب داستان‌های متفاوت روایت می‌شوند.

کارگردان مجموعه‌های «بی‌گناهان» و «اولین شب آرامش» و فیلم‌های سینمایی «غریبانه»، «سایه هجوم» و... درباره تحقیقات و بهره‌گیری از نظرات کارشناسان می‌افزاید: آقای مرزبان طاهری که به‌عنوان مشاور در طول کار با ما همراه هستند، مسائل حقوقی را بخوبی می‌دانند و در صورت نیاز اصلاحات لازم را اعمال می‌کنند. گذشته از آن ما دائم به خاطر فضاهای مورد نیاز با قوه قضاییه در تعامل هستیم. فیلمنامه‌ها پیش از ساخت به قوه قضاییه می‌رود و آنها در بخش آثار نمایشی کارشناسانی دارند که متن‌ها را می‌خوانند و نظر خود را بیان می‌کنند. از سویی هم تصویب‌نامه‌ها و ممیزی‌هایی در این رابطه وجود دارد که همیشه رعایت می‌شود.

وی درباره علت وجود رگه‌های پلیسی و حقوقی موجود در قالب کارهایش می‌گوید: به طور کلی به ساخت اثر در حوزه مسائل روز جامعه که شاید ساده‌ترین آنها طلاق و پیچیده‌ترینش قتل باشد، علاقه دارم و فیلم‌های دادگاهی در سینمای جهان را که شخصیت اصلی آن معمولا وکیل است، می‌پسندم. در بعضی فیلم‌هایم مثل «چتری برای دو نفر» یا «این زن حرف نمی‌زند» شخصیتهای اصلی را وکیل در نظر گرفتم. حتی در چند قصه کار دیگر هم مثل تله‌فیلم «خانه‌ای در غبار» با آن که در داستان تاکیدی بر شغل نقش اصلی نمی‌شد، حرفه او را وکیل انتخاب‌کردم. شاید به خاطر همین تجربه‌ها بود که مرکز سیمافیلم تشخیص داد کارگردانی این مجموعه را به من بسپارد.

● روایت قصه‌هایی متفاوت

کارگردان مجموعه داوران درباره شیوه بازتاب حرفه وکالت، اقدامات نهادهای قضایی و حساسیت‌های موجود در نمایش مسائل اجتماعی ادامه می‌دهد: قوه قضاییه و نیروی انتظامی از نهادهای مهم جامعه است که اعمالشان پیوسته زیر ذره‌بین قرار دارد. صفحه حوادث روزنامه‌ها اغلب از صفحات پرخواننده است. در این کار به موضوعات حساسی می‌پردازیم و مراقب هستیم تعادل را رعایت کنیم و تلقی منصفانه‌ای نسبت به دو طرف داشته باشیم. متاسفانه این مشکلی است که همیشه وجود داشته و اهالی هر حرفه نسبت به نحوه بازتاب شغل‌شان بسیار حساس هستند. باید بپذیریم در هر صنف و تشکلی افراد خطاکاری وجود دارند.

قصه‌های ما یا به طور مستقیم از پرونده‌های حقوقی سرچشمه گرفته یا اگر داستان، ماهیتی تخیلی دارد، می‌توان ریشه آن را در اتفاقات و مصادیق بیرونی جستجو کرد. درواقع، این قصه‌ها براساس فاکتورهایی همچون عمومیت، به‌روز‌بودن و... انتخاب شده‌اند. ما در جامعه با مسائل زیادی رو‌به‌رو هستیم. بسیاری از آنها تا حدی پرالتهاب و حاد است که نمی‌توان در رسانه عمومی مطرح کرد و این نگاه وجود دارد که طرح آنها می‌تواند فضای جامعه را تا حدودی مشوش کند.

برخی دیگر از مسائل هم به قدری پیچیده هستند که ممکن است نتوان به آنها شکل نمایشی داد یا به تصویرکشیدن آنها جذابیت چندانی برای مخاطب نداشته باشد. از طرفی هم ساخت اثر درباره هر موضوعی به ظرفیت رسانه و درخواست آن برای پرداختن به موضوع مورد نظر بستگی دارد البته می‌توان تله‌فیلم‌های زیادی درباره مسائل جامعه تولید کرد.

چه‌بسا یک تصادف ساده می‌تواند منجر به ارتکاب قتل شود و این حوادث سوژه‌ای برای تولید اثر فراهم می‌کند؛ هرچند ساخت این‌گونه آثار، دشواری‌های زیادی دارد و باید از مراحل مختلف تحقیق و پژوهش، تصویب، کارشناسی و... بگذرد.

امینی درباره نحوه رسیدن به این ترکیب از بازیگران و استفاده از بازیگران تئاتر می‌گوید: من از همان کارهای اول خود تمایل داشتم با چهره‌های کمتر دیده‌شده کارکنم و از این تجربه هم راضی هستم. قطعا تئاتر یکی از حوزه‌های اصلی برای انتخاب بازیگران خوب است.

آقای رایگان و خانم نظریه که از بازیگران توانمند و گزیده‌کار هستند. درباره آقای آقاخانی هم باید بگویم من پیش از این، کارهای ایشان را در تئاتر دیده بودم و احساس کردم چهره و فیزیک مناسبی برای تصویر دارند و بعد از آشنایی با ایشان هم متوجه شدم دانش زیادی در بخش‌های مختلف دارند، خوب بازی می‌کنند و به نوعی یک‌بار فرهنگی با خود به این مجموعه آورده‌اند و من از همکاری با ایشان و سایر بازیگرانی که در مجموعه حضور دارند بسیار خوشحالم.

به نظر من در سریال داوران، طیف متنوعی از بازیگران حضور دارند که انتخاب‌هایی بجا برای نقش‌ها هستند. همین ملاحظات و حساسیت‌ها را درباره انتخاب بازیگران مهمان هم لحاظ کرده‌ایم.

وی با اشاره به تنوع داستانی مجموعه داوران و در پاسخ به این که آیا بهره‌گیری از نویسندگان متعدد به یکدستی کار لطمه نمی‌زند، سخن خود را به پایان می‌برد: اتفاقا در این مجموعه به دنبال آن نبودیم که قصه‌های یکدستی داشته باشیم، بلکه می‌خواستیم قصه‌هایی متنوع با لحن‌های متفاوت روایت شود البته به دلیل این که چند شخصیت ثابت در طول داستان حضور دارند باید ویژگی‌های ثابتی داشته باشند و من خودم بر نمایش ویژگی‌های شخصیتی این نقش‌ها نظارت دارم و با نویسندگان دائم در تعامل هستم، اما درباره بخش‌های دیگر سعی می‌کنیم این رنگارنگی و تنوع حفظ شود و هیچ‌کدام از قصه‌ها به هم شبیه نباشند.

پس از اتمام گفت‌و‌گویمان با کارگردان و چند بار تمرین بازیگران، تصویربرداری سکانس بعدی آغاز می‌شود. این سکانس به گفت‌و‌گوی میان علیرضا و نوشین با سه‌مراجعه‌کننده به دفترشان اختصاص دارد. الهام کردا، سپیده خدابنده‌لو و معصومه سروش ایفای نقش طیبه، مژگان و معصومه را به عهده دارند.

سکانس ۵۲. روز. داخلی

علیرضا پشت میز نشسته و نوشین به دیوار تکیه داده است در حالی که طیبه مژگان و معصومه مقابل میز ایستاده‌اند.

مژگان پاکت پول را به علیرضا داوران می‌دهد و می‌گوید: اینم حق‌الوکاله‌تون. البته ما دو میلیون دیگه هم به خودمون تخفیف دادیم.

طیبه حرف او را قطع کرده و ادامه می‌دهد: دیگه دار و ندارمون و هر چی داشتیم رو تقدیمتون کردیم.

علیرضا: لطفا پول رو بردارین. من نتونستم کاری براتون انجام بدم.

مژگان: اما ما از نتیجه راضی هستیم.

علیرضا و نوشین نگاهی به هم انداخته و به این ترتیب بقیه دیالوگ‌ها بین بازیگران رد و بدل می‌شود.

احمد امینی از بازیگران می‌خواهد چند بار سکانس را تکرار کنند تا در نهایت یکی از آنها مورد تائید او واقع می‌شود. پس از آن نماهایی مدیوم شات از تک‌تک بازیگران برداشت می‌شود.

با پایان یافتن ضبط سکانس ۵۲، بازیگران باید لباس‌های خود را عوض کنند و گریم آنها ترمیم شود. در فرصتی کوتاه با ایوب آقاخانی درباره نقشش و ویژگی‌های آن گفت‌و‌گو کنم. به نظر می‌رسد به دلیل ادبیات خاص وی در سخن‌گفتن نقش علیرضا قرابت زیادی با او داشته باشد.

همین موضوع دستمایه آغاز صحبتمان با وی می‌شود: نقش من در این سریال، یکی از سه وکیل خانواده داوران است. فکر می‌کنم علیرضا در قیاس با برادر و خواهر وکیل خود فردی معقول‌تر و منطقی‌تر است، اما از سویی نقاط ضعف بیشتری هم نسبت به آنها دارد. جلال، برادر بزرگ‌تر او شخصیتی آرمانی و کم‌شمار در جامعه امروزی است. احساسات زنانه نوشین، خواهر علیرضا، او را به نحوی از این شخصیت جدا می‌کند. علیرضا متعادل‌تر و امروزی‌تر و در نتیجه می‌توان گفت پرخطاتر است.

مجری برنامه رادیویی دیالوگ درباره علت حضورش در سریال داوران ادامه می‌دهد: واقعیت این است که من خیلی کم، دیر و سخت در کارهای تصویری حضور پیدا می‌کنم. نه به این خاطر که نخواهم دیده شوم. اتفاقا دیده‌شدن از علایق من است و به نظر من هرکس در این حرفه بگوید نمی‌خواهد دیده شود، دروغی فروتنانه گفته است.

برای این کار هم دلایلی شخصی دارم، زیرا فضای آثار تصویری را چندان نمی‌پسندم و ترجیح می‌دهم همچنان در تئاتر آرمانی‌تر و جدیت‌تر به بازیگری توجه داشته باشم. البته به این معنی نیست که در حوزه تصویر چنین شرایطی وجود ندارد، بلکه این نگاه در آثار تصویری کمتر دیده می‌شود.

به نظر می‌رسد سریال داوران از موارد استثناست، چون افرادی مثل احمد امینی در مقام کارگردان، سعید شاهسواری به عنوان تهیه‌کننده، تدوینگر، نویسنده و دوستان دیگری مثل اصغر عبداللهی و جمیله دارالشفایی در مجموعه حضور دارند. برای مثال اگر من را برای بازی در نقش علیرضا انتخاب می‌کنند، به دلیل تئاترهایی است که پیش از این از من شاهد بوده‌اند. این مساله برایم آنقدر امیدبخش بود که پیش از خواندن فیلمنامه نقش را پذیرفتم و حساسیت‌هایم را به‌واسطه حضور این افراد کنار گذاشتم. به هر حال از حضورم در این کار خوشحالم و فکر می‌کنم انتخاب بدی هم برای این نقش نباشم و امیدوارم از عهده مسئولیت‌هایم نسبت به نقش بخوبی برآیم، زیرا رفته‌رفته بار این نقش در روند داستان سنگین‌تر می‌شود.

● بازنمایی واقعگرایانه یک وکیل

آقاخانی که این روزها مشغول نگارش یک نمایشنامه و انتخاب ترکیب بازیگران برای به اجرا درآوردن نمایشنامه‌ای دیگر است درباره شخصیت‌پردازی کاراکتر خود به عنوان نماینده‌ای از جامعه وکلا می‌گوید: خوشبختانه حضور افرادی کاربلد و فرهیخته در این سریال باعث شده تا دچار بعضی ابتذال‌ها و تصویرهای کلیشه‌ای نشویم. طبیعی است پایمان را از هیچ خط قرمزی هم فراتر نگذاشته‌ایم.

اما از این قشر هم تصویری دروغین نشان داده نمی‌شود و هیچ نگاه تحمیلی وجود ندارد. طبیعی است جامعه وکلا تمایل دارند وکیلی که زندگی‌اش در قاب تلویزیون روایت می‌شود یک فرد بی‌نقص و مبرا از خطا باشد. اما واقعیت همیشه این‌طور نیست و طبیعی است این افراد معایبی هم دارند. در زندگی فشرده و پرمساله امروز دروغ است که ما افراد را بی‌نقص نشان دهیم و اگر این اتفاق می‌افتد، دست‌کم باید به نحوی بیان کنیم که تعمدی در این تصویرسازی وجود داشته است و این گروه منزه در اقلیت قرار دارد.

وی که چندی پیش نمایش «شب روی سنگفرش خیس» را روی صحنه داشت، درباره شیوه اطلاع از مسائل حقوقی و ضرورت کندوکاو شخصی درباره نقش بیان می‌کند: برادر بزرگ‌ترم وکیل پایه یک دادگستری است و با او در رابطه با مسائل حقوقی مشورت می‌کنم. سال‌هاست در جریان پرونده‌های وکالت او بوده‌ام، بنابراین از این فضا دور نیستم. اما به هر حال هر بازیگر باید به تناسب نقش خود درباره آن کندوکاو کند و از ریزه‌کاری‌های نقش آگاه باشد.

من منش وکالت را بدون مطالعه می‌دانم، اما ظرافت‌های آن با تحقیق به دست می‌آید که خوشبختانه اسباب و ابزار آن برای من فراهم است. علاوه بر آن قراراست نگارش چند قسمت را هم به عهده بگیرم. بنیاد و شاکله کار کامل است، اما داستان‌های هر اپیزود کم و زیاد می‌شود.

پس از اتمام گفته‌های ایوب آقاخانی و همراهی سه‌ساعته با عوامل مجموعه تلویزیونی داوران، با گروه خداحافظی می‌کنم و از محل تصویربرداری خارج‌می‌شوم.

● دروغ می‌گوییم نقاط ضعف را بپوشانیم

اتفاق خوب دیگری که در این سریال افتاده، این که ما سه وکیل را با ویژگی‌هایی متفاوت از هم می‌بینیم. در کنار جلال آرمانی و نوشین احساسات‌گرا و سختکوش، علیرضا فردی واقعگر​است و با زندگی همان‌طور که بایسته است، برخورد می‌کند.

این ویژگی‌ها گاهی میان آنها مناقشاتی ایجاد می‌کند، اما باز هم هر سه در راستای قانونمداری تلاش می‌کنند و در عین کسب معاش از این راه نگاهی آرمانی به حرفه وکالت دارند حتی نوع نگاه آنها به این آرمانگرایی هم متفاوت است. علیرضا به نسبت برادر و خواهر خود بیشتر خطا می‌کند.

هرچند ممکن است در پایان پشیمان شود و در جهت جبران آن برآید. وقتی می‌خواهیم نقاط ضعف را بپوشانیم، دروغ می‌گوییم. بنابراین من این نقش را به خاطر این تفاوت‌هایش بیشتر دوست داشتم.

رکسانا قهقرایی