مومیایی ها سخن می گویند

پژوهشگران دریافته اند مقایسه بیماری هایی که انسان ها از گذشته تاکنون با آنها سر و کار داشته​اند, می تواند نه تنها چگونگی شیوع آنها بلکه حتی نحوه تغییر و تکامل آنها را مشخص کند

پژوهشگران دریافته‌اند مقایسه بیماری‌هایی که انسان‌ها از گذشته تاکنون با آنها سر و کار داشته​اند، می‌تواند نه‌تنها چگونگی شیوع آنها بلکه حتی نحوه تغییر و تکامل آنها را مشخص کند.

حتی این احتمال نیز مطرح است که محققان از این طریق بتوانند درباره نحوه مقابله و کنترل بیماری ها اطلاعات جدیدی به دست آورند. مجموع این موارد باعث شده تحقیقات گسترده ای روی مومیایی ها انجام شود، اما هنوز راه زیادی تا حل کامل معمای بیماری هایی که مومیایی ها را از پای درآورده، باقی مانده است.

● هدف متفاوت تحقیقات نوین

اواخر سال گذشته دانشمندان بر آن شدند تا نتایج آزمایشات سی تی اسکن روی ۱۳۷ مومیایی مختلف را چاپ کنند. خاستگاه این مومیایی ها متفاوت اما هدف غایی بررسی بر همه آنها نسبتا مشابه بود. مومیایی های مصر باستان، پرو و جزایر آلئوتین (مجموعه ای از ۱۴ جزیره بزرگ آتشفشانی و ۵۷ جزیره کوچک تر واقع در اقیانوس آرام شمالی) قرار است این بار اسرار سر به مهر بیماری هایی که سال​هاست زندگی را بر بشر تلخ کرده اند، آشکار کنند.

نتایج آزمایش ها نشان می دهد ۳۴ درصد از کل مومیایی ها در خود علائم آتروسکلروسیس یا تصلب شرائین را داشته اند. این بیماری که باعث ضخیم شدن و از بین رفتن حالت ارتجاعی جدار سرخرگی می شود، معمولاً با افزایش سن در ارتباط است و البته گاهی نیز به رسوب کلسیم در جداره سرخرگ ها منجر می شود.

سرپرست این تیم پژوهشی راندال تامپسن از موسسه قلب و عروق سنت لوک شهر کانزاس میسوری می گوید: آنچه محققان را بهت زده کرده، این واقعیت است که چنین نشانه هایی در مومیایی های همه گروه ها دیده می شود.

فرانک رولی، مسئول طرح مومیایی ها از دانشگاه زوریخ نیز تائید کرده بین ۳۰ تا ۵۰ درصد از مومیایی های بزرگسال مورد مطالعه واجد شرایط احتمال ابتلا به این بیماری بوده اند. دامنه و وسعت یافته های اخیر به این واقعیت اشاره دارد که احتمالا تصلب شرایین در مواجهه با انسان های امروزی که یا اغلب در خوردن افراط می کنند یا حتی با یکسری مشکلات ژنتیکی زیربنایی دست به گریبان هستند، کار چندان سختی پیش رو ندارد. بی تردید روزی فرا خواهد رسید که با شناسایی دقیق تر ژن ها، داروهای جدیدتری برای مقابله با این بیماری وارد بازار خواهد شد اما تحت شرایط کنونی این درصدها بشدت نگران کننده است.

● روش های نوین مطالعات

ثابت شده مومیایی های باستانی می توانند اطلاعات ارزشمندی درباره وضع بهداشتی تمدن های اولیه ارائه دهند و به همین دلیل دانشمندان معتقدند که از این اطلاعات می توان برای درمان بهتر بیماری های امروزی کمک گرفت. اما مومیایی ها نه تنها نادر بلکه در عین حال حساس و شکننده نیز هستند و به همین مناسبت دانشمندان تاکنون برای بررسی روی آنها با محدودیت های گسترده ای مواجه بوده اند.

بخشی از محدودیت ها به این دلیل است که محققان باید در وهله نخست مشخص کنند دقیقا چه کاری قرار است بر مومیایی ها انجام شود و بی تردید این مساله خود مستلزم ملاحظات زیادی است. پیشرفت های اخیر بخصوص در زمینه امکان تعیین دقیق توالی ژنتیکی و در عین حال استفاده از دستگاه های کارآمدتر سی تی اسکن تا حد زیادی راه را بر دیرینه آسیب شناسان هموار کرده، چنانچه اکنون آنها این امکان را دارند که علت مرگ مومیایی ها را با جزئیات بیشتر مورد مطالعه قرار دهند.

● همه بیماری ها در دستور کار هستند

بررسی توالی ژنتیکی می تواند براحتی منشا عفونت های میکروبی را مشخص کند. روش های مطالعاتی اخیر به حدی خارق العاده است که دانشمندان حتی می توانند نشانه های انواع بیماری ها از سرطان پروستات گرفته تا مالاریا را در بدن مومیایی های سراسر جهان به طور مستدل شناسایی کنند. مقایسه اشکال قدیمی این بیماری ها با هم ردیف های امروزی این امکان را برای محققان فراهم می کند که بدانند هر بیماری طی چند سال چگونه تکامل پیدا کرده یا این که چه چیزی آن را خطرناک کرده است. احتمالا گام نهایی نیز به درمان بیماری ختم خواهد شد.

● یافته های جدید درباره بیماری سل

در مورد بیماری سل که سالانه باعث مرگ بیش از ۱.۴ میلیون نفر می شود، باید گفت دانشمندان در حال استفاده از سی تی اسکن های پیشرفته و روش های تعیین توالی ژنتیکی هستند تا متوجه شوند مجموع چه شرایطی باعث پیشرفت این بیماری در بدن می شود و از طرف دیگر این که چگونه می توان آن را درمان کرد.

تحقیقات پروفسور هاگن کلاوس، یک زیست انسان شناس از دانشگاه جورج میسون نشان می دهد درست برخلاف آنچه بسیاری از متخصصان فکر می کنند، به احتمال زیاد این اروپائیان بوده اند که در حین مهاجرت به ایالات متحده آمریکا نوع کشنده گونه میکوباکتریوم توبرکولوسیس را به این کشور آورده اند.

داده های ژنتیکی اولیه این محقق نشان می دهد مومیایی های پرویی که سابقه حضورشان به ده قرن پیش از ورود سیاحان اسپانیایی برمی گردد، تنها به نوعی از باکتری سل (میکوباکتریوم توبرکولوسیس) یا گونه ای مشابه آن آلوده شده اند که در مقایسه با نوع خطرناک فعلی هم ابتدایی تر و هم به احتمال زیاد بی خطرتر بوده است.

مطالعات متعددی نشان می دهد اجساد مومیایی های آمریکای مرکزی پیش از حضور اروپایی ها، بندرت در خود نشانه هایی از این بیماری مهلک را داشته اند. پروفسور کلاوس تصدیق می کند این مساله می تواند به واسطه این باشد که میکوباکتریوم توبرکلوسیس در حضور عنصر آهن مراحل تکامل خود را سریع تر طی کرده در حالی که پیش از آن مردم این منطقه رژیم غذایی کم آهنی داشته و گوشت را بندرت مصرف می کرده اند. اگر این مساله واقعیت داشته باشد، پس داروهای جدید نیز باید به نوعی مانع جذب آهن توسط این باکتری شوند.

● بیماری شاگاس زیر ذره بین

در مقابل، برخی دیگر از دانشمندان با استفاده از سیستم های پیشرفته تعیین توالی ژنتیکی درصدد برآمده اند تحقیقاتی روی بیماری چاگاس یا شاگاس انجام دهند. این بیماری انگلی اغلب توسط نیش نوعی ساس به بدن انسان منتقل می شود، اما تزریق خون آلوده و پیوند اعضا نیز می تواند عامل بیماری زا را وارد بدن شخص سالم کند. گزارش ها حاکی از آن است که احتمال انتقال این بیماری از بدن مادر به نوزاد نیز وجود دارد. شاگاس در آمریکا بومی و شایع است.

ناقل این بیماری نیز که نوعی انگل به نام تری پانوسوما کروزی است، براحتی می تواند قلب را از کار بیندازد و حتی در ارگان های سیستم هاضمه آماس یا ورم ایجاد کند. این انگل خطرناک به طور کلی ده میلیون نفر را در آمریکای لاتین به یکی از دهشتناک ترین بیماری های قرن مبتلا کرده و آن طور که از شواهد بر می آید دامنه ابتلا به آن روز به روز هم گسترده تر می شود. برخی دانشمندان باور دارند علت آسیب به اندام های مختلف بدن این است که گونه های متفاوتی از این انگل وجود دارد.

سال ۲۰۰۸ میلادی دکتر آنا کارولینا ویسنته و دکتر آنا جانسن از موسسه پژوهشی اوسوالدو کروز ریودوژانیرو گزارش کردند که در بدن یک مومیایی قدمت آن به ۵۶۰ سال پیش برمی گردد، شواهدی دال بر حضور انگل تری پانوسوما کروزی یا همان عامل بیماری شاگاس یافته اند. این محققان پیشتر نیز موفق شده بودند که در بقایای یک استخوان احتمالاً به ۴۵۰۰ الی ۷۰۰۰ سال پیش تعلق داشته، این انگل را ردیابی کنند. مقایسه DNA نمونه های مختلف این نوع انگل می تواند روند تکامل و پراکنش آن را بهتر مشخص کند. شاید پیشرفت ها تا آنجا پیش برود که دانشمندان حتی راهی برای درمان این بیماری نیز کشف کنند.

● معجزه ام آرآی

دیرینه آسیب شناسان در عین حال از مزایای تصویربرداری از طریق رزونانس مغناطیسی یا ام آرآی نیز استفاده کرده اند. در این روش که براساس کشف سیگنال ها از آب طراحی شده، نشان داده می شود در چه بافت هایی آب بیشتری وجود دارد و این که از غلظت آب در چه بخش هایی کاسته شده است. اطلاعات دریافتی این روش می تواند عملا تصویر بسیار دقیقی از بافت های مختلف در اختیار دانشمندان قرار دهد.

این روش برای مومیایی های خشک پیشتر کارایی چندانی نداشته، اما پیشرفت های اخیر در روش تصویربرداری ام آرآی این امکان را فراهم آورده که دانشمندان بتوانند تصویر بهتری از بافت های نرم نظیر زبان تهیه کنند. علاوه بر این درست برخلاف روش سی تی اسکن که در آن از تابش مقادیر معینی از اشعه یونیزه کننده استفاده می شود و احتمال آسیب رساندن به مومیایی زیاد است، در این روش به هیچ وجه خطری مومیایی و بخصوص داده های ژنتیکی ذخیره شده در آن را تهدید نمی کند. اما دانشمندان باور دارند همه این روش ها تا مقصد نهایی هنوز راه زیادی در پیش دارند.

popsci

مترجم: فرناز حیدری