جنگ آب و راهکارهای پیشگیرانه بین المللی

سازمان ملل متحد امسال را به عنوان سال بین المللی همکاری های آب اعلام کرده و اهداف این طرح نیز از سوی سازمان آموزشی, علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد یونسکو دنبال می شود

سازمان ملل متحد امسال را به‌عنوان سال بین‌المللی همکاری‌های آب اعلام کرده و اهداف این طرح نیز از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) دنبال می‌شود.

در حقیقت یونسکو از ابتدای امسال با هدف افزایش آگاهی در زمینه توانایی های موجود برای همکاری در حوزه آب و همچنین مقابله با چالش هایی که در عرصه مدیریت آب وجود دارد، برنامه هایی را در فهرست اولویت های کاری خود قرار داده است.

به گفته مهندس علیرضا دائمی، معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو و رئیس کمیته ملی آب شناسی کمیسیون ملی یونسکو، همان طور که در دنیا نیز مطرح شده ما می توانیم درگیری ها و جنگ هایی را که در حوزه آب و منابع آب وجود دارد به صلح و دوستی تبدیل کنیم و برای رسیدن به این هدف در دهه گذشته تلاش های زیادی صورت گرفته است. اگر نگاهی به وضع آب در دنیا بیندازید، می بینید که ۹۷.۵ درصد از منابع آب دنیا را اقیانوس ها و آب های شور تشکیل می دهد که در دسترس یا قابل استفاده نیست. بخش عظیمی از ۲.۵ درصد باقیمانده را یخچال های طبیعی تشکیل می دهد. فقط قسمت ناچیزی از این منابع آب هایی است که یا به صورت رودخانه جاری است یا به صورت آب های زیرزمینی در دسترس قرار می گیرد که این مقدار ناچیز حدود ۰.۴ درصد منابع آب موجود در سطح دنیا را شامل می شود. به همین علت می توان گفت اهمیت آب به اندازه ای است که سازمان ملل توجه ویژه ای به آن داشته و سالی را به نام سال بین المللی همکاری های آب نامگذاری کرده است.

● همکاری کشورها، راهکار مقابله با کم آبی

در حوزه آب، شاخصی به نام شاخص آسیب پذیری مطرح است که بر این اساس کشور ما ازجمله کشورهایی است که در منطقه آسیب پذیر دنیا قرار دارد. کشورهای همسایه ما هم از این نظر وضع چندان خوبی ندار​ند و بیشتر این کشورها با شرایط سخت و تنش های آبی مواجه هستند. بنابراین همکاری های آب بین ​ ما و کشورهای همسایه بسیار مهم است. کشور ما با کشورهای همسایه ۲۸ حوزه مشترک یا به عبارتی ۲۸ رودخانه بزرگ مشترک دارد که همکاری در این حوزه می تواند نقش مهمی در بهبود اوضاع داشته باشد.

دائمی، از دسترسی به آب سالم به عنوان شاخص مهم دیگری در مدیریت آب نام برده و می گوید: وقوع خشکسالی، سیلاب ، کمبود آب و بیماری های ناشی از کمبود آب آسیب های زیادی به همراه دارد. بیش از دو میلیارد نفر از مردم دنیا از کمبود آب رنج می برند و به بیماری های ناشی از کمبود آب مبتلا هستند و سلامت آنها در معرض خطر است. تغییرات اقلیمی که در سال های اخیر شاهد آن بوده ایم، ناشی از عملکرد و تاثیرات انسانی است. این تغییرات موجب شده بویژه در منطقه با چالش های بزرگی مواجه شویم که همه محورهای توسعه کشاورزی، دامپروری، سلامت انسان و توسعه صنایع وابسته به منابع آب را تحت تاثیر خود قرار داده است. در آسیای میانه و غرب آسیا، کمبود آب مهم ترین محدودیتی است که موجب آسیب جوامع می شود.

علاوه بر این تغییرات اقلیمی موجب شده شرایط خاصی در این منطقه ایجاد شود. در بعضی مناطق با وقوع سیلاب های بزرگی مواجه هستیم و همزمان در مناطق غربی پاکستان با خشکسالی شدید مواجه می شویم که این وضع موجب می شود جوامع انسانی در مقابل هم قرار گیرند.

● مدیریت آب به راهکارهای همه جانبه نیاز دارد

دائمی با اشاره به این که در مدیریت آب باید از مراحل مختلفی عبور کرد، می گوید: مرحله اول در مدیریت آب، مدیریت فراوانی آب است که هنوز صنایع داخلی برای رسیدن به وضع مطلوب به جایگاه خوبی دست نیافته و عبور از مرحله دوم با ساخت تاسیسات آبی برای تامین آب بیشتر محقق می شود. ما تا این مرحله مشکلی نداریم و می توانیم منابع آبی جدید را استحصال کنیم، اما از این مرحله به بعد حتی با ساخت تاسیسات آب هم نمی توانیم مشکل کمبود آب را برطرف کنیم. این ناپایداری مستلزم توجه و همکاری پیشرفته همه کشورهایی است که با سناریوی مشابهی مواجه هستند. چنانچه توجه به محیط زیست کاهش پیدا کند، کیفیت آب نیز بیشتر در معرض خطر قرار می گیرد و به این ترتیب نه تنها آب شرب به اجبار تامین می شود، بلکه آب کشاورزی نیز بخوبی تامین نخواهد شد. این سناریو باید در منطقه به سناریوی جدیدی تبدیل شود.

وی به لزوم استفاده از ابزارهای مناسب برای ایجاد زمینه همکاری در این حوزه اشاره و تاکید می کند: گرچه می توان داده های موجود را به اطلاعات تبدیل و از آنها به عنوان دانش پایه برای مدیریت آب استفاده کرد، اما باید توجه داشت علم و دانش به تنهایی کافی نیست. بلکه به شناخت و مدیریت خردمندانه نیاز داریم که کمبود آن را در منطقه احساس می کنیم.

پیش از این تصور می شد باید از طریق ابزارهای مهندسی محدودیت ها را برطرف کنیم، اما بعدا به این نتیجه رسیدیم که در مراحل بعدی باید به حوزه های دیگری از جمله اقتصاد، امنیت و مسائل اجتماعی هم توجه داشته باشیم. امروزه بحث محیط زیست و مدیریت آب تنها به راهکارهای مهندسی محدود نمی شود و باید راهکارهای اقتصادی، اجتماعی و امنیتی را نیز مورد توجه قرار دهیم.

وی با اشاره به اهمیت گسترش همکاری در مدیریت آب می گوید: مولفه های مدیریت آب گسترده است. باید مولفه های کشاورزی، هوا و اقلیم و هواشناسی و بسیاری دیگر از مولفه هایی را که در این حوزه مطرح است. کنار هم قرار دهیم تا به یک مدل مفهومی برسیم و بتوانیم براساس آن چارچوبی برای گسترش همکاری ها ایجاد کنیم. نکته مهم این است که مدیریت پیشگیری بر مدیریت بحران ارجح است. بدون تردید همکاری های آب در چارچوب کمیسیون ملی یونسکو می تواند نقش مهمی در رسیدن به این هدف داشته باشد.

فرانک فراهانی