برگ برنده اروپا

توسعه فن وری در صنایع و علوم دریائی همواره به عنوان یک اصل در کشورهای توسعه یافته مطرح بوده است و اولویت برنامه ریزی ها و اجراء بر پایه تعلیم و آموزش بوده است اما فرق میان تعلیم و آموزش چیست

بخش دریا گستره وسیعی از صنایع مانند کشتیرانی و کشتی‌سازی صنایع فراساحلی، تولیدکنندگان تجهیزات، ماهیگیری و کشت آبی، بنادر و ترمینال‌ها، شرکت‌های حمل و نقل کننده و .. را شامل می‌شود. اگر تنها صنعت کشتی‌سازی را در نظر بگیریم، اروپا بعد از ژاپن، کره‌جنوبی و اخیراً چین، با داشتن بیش از ۲۵۰۰ کارخانه حدود ۲۰۰ هزار نفر پرسنل دارد. اینها شامل تأمین‌کنندگان تجهیزات یدکی کشتی‌ها نیز می‌شود که ارزش تولیدات واگذار شده به بیش از ۱۷ میلیارد یورو می‌رسد. درزمینه صنایع فراساحل در دریای شمال بیش از ۱۸۰ هزار نفر کارگر مشغول به‌کار می‌باشند که ارزش کار آنها معادل ۵ درصد GDP (معادل ۴۰ میلیارد دلار) انگلیس، نروژ و سایر کشورهای منطقه است.

کشتیرانی و حمل‌ونقل دیرائی بیش از ۹۰ درصد حجم کالاهای تجارت خارجی اروپا را تشکیل داده است و ۴۰ درصد حجم تجارت کالا بین کشورها از طریق دریا است. قسمت کشتیرانی اروپا متنوع‌تر است که شامل ترکیبی از فله خشک و مایع، کانینر، ترمپ، توریست و گردشگری و بالاخره عملیات کشتی و درآوردن لاشه‌های کشتی است. صنایع دریائی، قطب برنامه‌ریزی و اجراء برای کشورهای مختلف در قرن ۲۱ میلادی است.

اروپا برای پاسخگوئی به فرصت‌های کلان اقتصادی در صنایع دریائی، دانش پایه دانشگاهی و انتقال مهارت‌ها در حین آموزش را به‌عنوان فاکتور اصلی فعالیت‌های دریائی خود برگزیده است و این در حالی است که فقدان تفکر مشترک میان صنعت کشتیرانی، مؤسسه‌های پژوهشی و دانشگاه‌ها در این قاره هم به چشم می‌خورد. دانشگاه‌های اروپائی فعال در فن‌آوری دریائی از دیرباز سیاست‌های ذیل را برگزیده‌اند:

▪ جذب دانشجویان فعال و نخبه از سراسر جهان

▪ شرکت‌ دادن این دانشجویان در برنامه‌های کلان پژوهشی و تحقیقاتی

▪ شرکت دادن دانشجویان و تحقیقات علمی بین‌المللی، استانداردسازی و ارگان‌های قانونگذار

با این وجود هنوز تشریک مساعی بهتری میان صنایع دریائی و دانشگاه‌ها باید صورت گیرد. در حال حاضر دغدغه اصلی اروپا نتایج بهبود روش‌ها برای ترغیب و تشویق تحقیقات مشترک انجام شده میان صنعتگران و دانشگاهیان است.

دغدغه دیگر و خواست اتحادیه اروپا آن است که تا سال ۲۰۲۰ میلادی قدرت قاطبه صنایع دریائی جهان شود. اینکه چگونه به این امر دسترسی خواهد یافت و بر چه توانمندی‌هائی متکی خواهد بود سؤالی است که نه در این صنعت که در اغلب صنایع اروپا پاسخی مشترک داشته است.

اما نگاه شرق به چالش میان غرب و جنوب شرق آسیا مانده است. الگوبرداری می‌کند و طرح‌هائی ارائه می‌کند تا مگر از بازار گسترده دریا، سهمی نصیب خود کند.

سیاست غرب کوچک است. کوچکی که بزرگ‌ها وابسته آن شده‌اند ارزش نیروی انسانی به‌عنوان ذخیره ارزشمند و طلائی وی در قرن ۲۱ شده است و باید هر چه بیشتر تعلیم و آموزش دهد، باید از چرخه تأمین نیروهای نخبه و با استعداد مطمئن باشد، لذا آموزش را رکن خود می‌داند و سرمایه‌گذاری فراوانی می‌کند تا ده‌ها برابرش را در تولیدات صنعتی خود نتیجه بگیرد. تحقیق، نوآوری و ابداع کانون توجه است.

در این نوشته به پروژه کارمار اشاره می‌کنیم و سیاست‌های نوین اروپا را برای ارتقاء نظام آموزشی خود براساس خواسته صنعت مطرح می‌کنیم. سیاستی که مبنای مفاهیمش را تعلیم و آموزش تشکیل می‌دهد.

● تعلیم و آموزش

توسعه فن‌وری در صنایع و علوم دریائی همواره به‌عنوان یک اصل در کشورهای توسعه‌یافته مطرح بوده است و اولویت برنامه‌ریزی‌ها و اجراء بر پایه تعلیم و آموزش بوده است. اما فرق میان تعلیم و آموزش چیست؟

با نگرشی ساده می‌توان چنین گفت که آنچه در تحصیات دانشگاهی و تا حدی قبل از دانشگاه به دانشجویان ارائه می‌شود، همان جنبه تعلیم را پیدا می‌کند. این تعلیم بر پایه دروسی تئوریک و در قسمت‌هائی همراه با ارائه واحدهای عملی است که نظر به طبقه‌بندی کشورهای مختلف، شدت و ضعف‌ها و نقاط قوت آنها به‌صورت واحدهائی اصولی و پایه‌ای یا واحدهائی که بدون حصول نتیجه واقعی است، صورت می‌یابد.

از نگاه کلان، وقتی کشورهائی تشکیل اتحادیه داده‌اند، قدرت زورآزمائی بهتری می‌یابند. بنابراین طرح برنامه‌ریزی و اجراء با حفظ منافع مشترک در اغلب نهادها و پایه‌ای‌ترین آنها، نهادهای آموزشی دقیق‌تر و منطبق با واقعیت است.

آموزش، گام بعدی است که دانشجوی تحصیلکرده در علوم دریائی برای آشنائی با حیطه وظایف خود، چگونگی انجام کار و کسب مقدماتی کاملاً عملی، در دوره مربوطه آموزش‌های لازم را نزد مربیان و استادان مجرب طی می‌کند. تفاوت‌ها هنگامی بیشتر نمایان است که سیر تکاملی دانشجوی غرب - دانشجوی تحصیلکرده در آکادمی کشورهای صنعتی و پیشرفته - را با فرد مشابه خود در کشورهای فقیر صنعتی بررسی می‌کنیم. فقدان منابع یک عامل است اما عامل مهمتر فقدان آموزش‌دهندگان مجرب است. اساساً نقش اساتید را در هر رشته از علوم دریائی نادیده گرفتن ضربه‌ای است که به آرامی بر پیکره آن رشته صنعتی وارد می‌شود و در نتیجه باید ضررهای هنگفتی را در نابسامانی اوضاع اقتصادی و صنعتی آن گرایش خاص متحمل شد.

● اروپائیان چه می‌کنند؟

اساساً فکر برتری بر جوامع دیگر عاملی برای زمینه‌سازی رشد افکار و استعدادهای خام دانشجویان در همین راستا است و می‌دانیم که چه خود را قوی بدانیم یا نه، در هر دو صورت درست فکر کرده‌ایم.

در اروپا طرح توسعه فن‌آوری در تمام شاخه‌های تجاری - دریائی به شدت دنبال می‌شود. هدف آن است که صنایع دریائی اروپا به‌عنوان قدرت‌های برتر تمام علوم دریائی در شاخه‌هائی نظیر حمل و نقل، طراحی و ساخت ایمن و پربازده کشتی‌های با ارزش افزوده قطعات یدکی و تجهیزات جانبی توسعه بنادر، آبراهه‌ها، کشتیرانی و در نهایت صنایع فراساحلی مطرح باشند. جالب آن است که در تمام طرح‌ها، سرفصل، متمرکز بر آموزش حرفه‌ای افسران کشتی‌ها، مهندسان کشتی‌ساز و دریائی و در نهایت بازرگانان و تاجران است که سرمایه‌گذاری این حوزه را در دست دارند.

اروپا در افق سال ۲۰۲۰ میلادی به دنبال چیست؟ تحقیق و نوآوری (R&O) چگونه پیگیری می‌شود و چگونه باعث شده است تا تعلیم و آموزش همواره به روز باشد؟ چگونه آموزش‌های حرفه‌ای ارتقاء می‌یابد؟ در این نوشتار تا حدتوان به تفاوت‌های شرق و غرب اشاره می‌کنم و سعی دارم تا با محور قرار دادن یک الگو (Targeting)، نکات برجسته را در نگاهی تطبیقی با آن آموزش و تعلیمی که خود زمانی گذرانده‌ام به تصویر بکشم.

● نقش‌ آموزش و تعلیم در ارتقاء علوم و فن‌آوری صنایع دریائی

۳ بند اصلی طرح توسعه صنایع دریائی اروپا تا سال ۲۰۲۰ میلدی به‌شرح ذیل است:

الف) کشتیرانی ایمن، حمل‌ونقلی مؤثر، جامع و پسخگو به نیاز بازار

ب) قدرت رقابتی فراگیر در صنایع دریائی

ج) مدیریت و سهولت رفع موانع و تغییرات در اشکال مختلف، تجارت و رونق حجم حمل‌ونقل

در بند اول هدف آن است که اروپا قدرت اول جهان در حمل و نقل دریائی شود. تصادف کشتی‌ها باید در آبراهه‌های اروپا و در مجموع آب‌های جهان به صفر برسد. مدیریت ترافیک شناورها برای بهبود ایمنی و کارآئی حمل و نقل و تخلیه و بارگیری مهم است. طراحی اصلی تمام کشتی‌ها در فوق مدرن باید در اروپا متمرکز گردد. از سوئی ایمنی و کاهش خطرات ترمینال‌های ساحلی و فراساحلی برای تدارک نفت و گاز مایع یک رکن است در نهایت نهادینه کردن سیستم فراگیر برای کاهش آلودگی آب و هوای ناشی از عملکرد کشتی‌ها مدنظر قرار گرفته است.

در بند دوم اهداف اصلی متمرکز برای یکپارچه‌سازی کشتیرانی ساحلی و در آبراهه‌های داخلی ست تا کاهش تفاوت قیمت حمل و نقل دریائی با جاده‌ای قابل ملاحظه باشد.

زمان تحویل کشتی‌های مدرن کاهش می‌یابد و قدرت رقابتی این صنعت در ساخت تجهیزات یدکی نیز در اولویت است. رویکرد ساخت بر مبنای ارائه کشتی‌های مدرن مسافربری و با تکنولوژی برتر است. سهم صادرات قطعات یدکی کشتی‌ها از اروپا باید افزایش یابد. طرح‌های جامعی برای بهبود ساخت موتورهای دریائی برای کاهش مصرف انرژی و کیفیت سیستم رانش بر مبنای استفاده از سوخت‌های غیرفسیلی در دست انجام است.

توسعه حمل و نقل دریائی به‌عنوان راهکارهای ایمن، مؤثر و پربازده به‌صورت فرآیندی با تکنولوژی بالانگر بسته شده است. در بعد رقابتی، توسعه سکوهای فراساحلی، اکتشاف و حصول منابع نفت و گاز در آب‌های عمیق با بیش از ۲ هزار متر عمق در دستور کار است و همچنین مناطق قطبی نیز دور از چشم نمانده است. از طرفی توسعه فن‌آوری‌ها و طراحی‌ها برای ساخت و نصب تأسیسات مربوط به انرژی‌های بازیافت‌شونده، ترمینال‌های صادرات و واردات گاز مایع (LNG) و ایجاد سیستم فراگیر و هوشمندانه تخلیه و بارگیری کالاها همچنان مجدانه در حال پیگیری است.

در بند سوم، مدیریت شکل تجارت جهانی و رشد حمل و نقل همراه با بررسی پیگیر و مداوم تغییرات ایجاد شده مدنظر است. آنچه در این مضمون مورد بررسی است آن است که شکل تجارت کالا و رونق تجارت جهانی به‌صورت ثانیه به ثانیه ثبت و کنترل می‌شود. در این قسمت توجه ویژه‌ای به حمل‌ونقلی یکپارچه با یکسان کردن ابعاد محموله‌های صادراتی است که همراه با توسعه سیستم‌های مدیریتی ابزاری برای تبادل سریع کالا خواهد بود.

کاظم میهن‌روستا

منابع:

۱)Water bon Technology platform, preparedby mirror groups of the R&D strategic planning, ۲۰۰۰۶.

۲) CAREMAR progect proposal prepared by A.Papanikoluov al, ۲۰۰۴

۳) گروه مشاوران دریائی فن‌آوران دنیز جنوب: ”صنعت دریا و دانشگاه دریائی“

---