نگاهی به چالش های انرژی و چرخه معیوب آن در ایران

بزرگان این آب و خاک هیچگاه به ذهن شان هم نمی رسید که ایران در حالی که یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان از نظر منابع فسیلی بود روزی روزگاری با بحران مصرف انرژی مواجه شود و برای این که میان عرضه و تقاضا تعادل برقرار کند مجبور به سهمیه بندی بنزین شده و در توزیع عادلا نه گاز و برق هم ناتوان نشان دهد

بزرگان این آب و خاک هیچگاه به ذهن شان هم نمی رسید که ایران در حالی که یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان از نظر منابع فسیلی بود روزی روزگاری با بحران مصرف انرژی مواجه شود و برای این که میان عرضه و تقاضا تعادل برقرار کند مجبور به سهمیه بندی بنزین شده و در توزیع عادلا نه گاز و برق هم ناتوان نشان دهد.

با نگاهی به تجربه یکصد سال گذشته، شاهد بارها بحران مصرف خواهیم بود و هیچگاه دولتهای حاکم برما نتوانسته اند به درستی روبه توزیع عادلا نه سوخت های فسیلی را در پیش بگیرند. چه زمانی که پیت های حلبی سوخت، بار قاطر و شتر می شد و هرگز به مردم نمی رسید و چه در حال حاضر که تکنولوژی استخراج قادر است از اعماق زمین غیر سیبری هم سوخت بیرون بکشد چه از زمانی که سوخت را «نعمت نفتی ها» به منازل ما می آوردند و چه اکنون که سوخت حتی از طریق لوله های ۵۶ اینچ هم عادلا نه به ما نمی رسد سوخت، این روزها هم عادلا نه به ما نمی رسد و این نشان از آن درد دارد که مدیران، مدیریت انرژی نمی دانند و ما «مردم» مدیریت مصرف بلد نیستیم.

در بحث انرژی مانند سایر حوزه ها درگیر ناکارآمدی های مدیریتی هستیم در حالی که در بسیاری از کشورها گرفتاری اصلی شان مدیریت انرژی نیست، بلکه کمبود انرژی است اما مدیریت انرژی در کشور، ما ضعف دارد و نمادهای این ضعف مدیریت درچرخه صنعت برق که شامل تولید، توزیع، مصرف، قیمت گذاری و سرمایه گذاری است، کاملا نمایان است به طوری که تمامی این مراحل به نوعی با کمبود ها و تنگناهای ساختاری مواجه هستیم در بخش مصرف به دلیل این که بحث مطرح جامع انرژی و سبد انرژی درکشور هنوز شفاف نشده است و پایگاه برق، آب و گاز در این سبد هنوز مشخص نیست دچار مشکل هستیم که نیازمند فعالیت بیشتر شورای عالی انرژی در کشور است.

از طرف دیگر ما الا ن در مقطعی قرار داریم که باید هر چه زودتر برای تنوع انرژی بر اساس سیاست گذاری های کلا ن تصمیم گیری کنیم تا جایگاه تمام حامل های انرژی مشخص شود و بدانیم در چه بخش باید از کدام حامل انرژی استفاده کنیم، در کشور ما چیزی در حدود ۷۵درصد گاز تولیدی توسط واحدهای مسکونی به مصرف می رسد. عمده این مصرف که باید روند آن اصلاح می شد توسط بخاری های خانگی دود می شود و برای اصلاح مصرف سوخت بخاری های خانگی مدت زمان زیادی لازم است پس از مصرف خانگی، مصارف صنعتی مطرح می شود.

بعضی از صنایع ما ۳۰ درصد بیش از حد استاندارد مصرف انرژی دارند. در دولت های قبل قرار بود براساس قانون صنایع، مصرف خود را اصلاح کنند، در غیر این صورت اضافه بهای مازاد مصرف شان را بپردازند.

اما این قانون به طور جدی طی دو سال اخیر دنبال شد. در حال حاضر، بعضی از صنایع برای مثال صنعت سیمان در کشور چیزی حدود ۳۰ درصد بیش از مقدار استاندارد مصرف دارد.

اگر قانون مزبور اجرا می شد، قرار بود از ابتدای سال ۱۳۸۷ از آنها اضافه بها دریافت شود که با فراموشی این قانون به نظر نمی رسد در زمان فعلی، مصرف صنایع اصلاح شود سیاستی که در حال حاضر در پیش گرفته شده، افزایش بهای انرژی برای مردم است تا از این راه مردم مصرف خود را به حد استاندارد برسانند. اما به اعتقاد برخی کارشناسان، اتخاذ چنین سیاستی، به نوعی ظلم در حق مردم است. این صحیح نیست که از طرفی بستر انتخاب برای مردم فراهم نشده و از طرفی بهای انرژی افزایش یابد. برای روشن شدن موضوع، خوب است به بحث بنزین توجه کنیم. بنزین در حالی سهمیه بندی شد که عملا برای مصرف کننده آن، بستر انتخاب بین خودروها ایجاد نشده بود.

در کنار این موضوع نباید از مشکلات و تنگناهای مالی و ساختاری در خدمت برق غافل شویم، زیرا در بخش برق به دلیل کمبودهای مالی سرمایه گذاری مناسب صورت نگرفته است و در حال حاضر نیز وزارت نیرو نزدیک به ۲ هزار میلیارد تومان به بخش خصوصی بدهکار است که نشان دهنده تنگناهای شدید مالی در این هفته است و اگر به نحو مناسب ساماندهی نشود مسلما باید منتظر خاموشی های گسترده تر در آینده و به خصوص تابستان آینده باشیم.

از طرف دیگر در بخش بهره برداری، تبدیل و انتقال انرژی هزینه های زیادی داریم به عنوان مثال شبکه توزیع برق کاملا فرسوده است و ۲۵ درصد برق تولیدی کشور در شبکه انتقال تلف می شود یعنی از ۴۰ هزار مگاوات ظرفیت تولید برق در کشور نزدیک به ۱۰ هزار مگاوات آن که معادل ۱۰ نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی است عملا هدر می رود و نیازمند پیاده سازی سیستم های جدید است.

برای خروج از این چالش صنعت برق کشور مسلما نیازمند افزایش سرمایه گذاری خواهیم بود. حال این سرمایه گذاری یا باید از طریق تامین منابع مالی کافی فراهم شود یا اینکه بستر مناسب را برای پروژه های BOT فراهم کنیم تا با احداث این نیروگاه ها و فروش برق به وزارت نیرو بتوانیم این فرآیند را بهینه کنیم. در تمامی مراحل به نوعی با کمبودها و تنگناهای ساختاری مواجه هستیم، لذا بهره برداری از نیروگاههای خصوصی به عنوان یک راهکار مناسب را باید مورد توجه قرار داد. بنابراین یک بخشی از این زحمت را باید بخش صنعتی عهده دار شود.

همانطور که طبق آمار موجود این کار را هم می کند و نیروگاه های خصوصی برای خود ایجاد می کند و بخشی از مصرف خود را تامین می کنند بخشی دیگر را هم با تعرفه هایی که برایشان ایجاد شده از دولت می خرند. از طرف دیگر در بخشهای مختلف مانند اولویت دادن اقتصاد انرژی و سیستم قیمت گذاری صحیح نیز دچار مشکل هستیم که نیازمند اجرای یک مدیریت بهینه در کشور است.

نویسنده : مجید سلیمی سیوطی