یک مالیات تازه ـ بخش ۴

درآمد خزانه سالم تر می شود

● گفت‌وگو با علی‌ اکبر عرب مازار، رئیس کل سازمان امور مالیاتی

علی‌اکبر عرب‌مازار در دو مقطع زمانی مختلف در راس دستگاه مالیاتی ایران قرار داشته است با وی در مورد تجربه یک دهه گذشته ایران در مورد لایحه مالیات بر ارزش افزوده گفت‌وگویی کردیم.

▪ قانون مالیات بر ارزش افزوده پس از کش و قوس‌های فراوان و بعد از گذشت دو دهه امسال به مرحله اجرا درآمد. با توجه به اینکه جنابعالی در سال ۷۸ به عنوان معاون وزیر در متن این کار قرار داشتید بفرمایید در آن مقطع که این لایحه به مجلس ارائه شد رویکردهای لایحه و اهداف دولت برای این سیاست چگونه تعریف شده بود؟

در سال ۷۸ ما ابتدا، نرخ ۶۴‌درصد مالیات بر درآمدها را کاهش دادیم ولی از طرفی درآمد دولت تا حد زیادی از دست می‌رفت و لذا از جایی دیگر باید این کاهش‌ها تامین می‌شد‌. در دنیا به این موضوع توجه بسیاری دارند که اگر قرار است درآمدکم شود از کجا باید این کاهش درآمد تامین شود. زمانی که می‌خواستیم قانون را تغییر دهیم به این موضوع فکر کردیم و نتیجه گرفتیم که اگر قرار است، قانون مالیات‌ها اصلاح شود، باید مالیات برارزش افزوده جایگزین آن شود. می‌دانید که مالیات بر ارزش افزوده، درآمد سالم‌تری به خز‌انه می‌دهد، علاوه برآن، درآمدهایی که از دست داده‌ایم را، هم تامین می‌کند و درآمد‌ها به سمت سرمایه‌گذاری و تولید هدایت می‌شود‌. بنابراین افرادی که درآمد بیشتری نسبت به سایرین دارند و مرفه‌تر هستند، در سهم هزینه‌های اجتماعی، بیشتر شریک می‌شوند.

▪ مالیات بر ارزش افزوده همانطورکه بارها اشاره کرده‌اید در نزدیک به ۱۳۰ کشور اجرا شده است. آیا این تجربه موفقیت‌آمیز بوده است؟

بله‌. به طور قطع موفق بوده است‌. دلیل استقبال دولت‌ها از این نوع مالیات نیز نشان‌دهنده این موضوع است. اما مساله مهم‌تر از تامین منابع مالی مورد‌نیاز دولت‌ها، این است که این قانون شفافیت اقتصادی ایجاد می‌کند چون از راس هرم فعالیت‌های اقتصادی شروع می‌شود و همه افراد را درگیر سیستم می‌کند‌. در این سیستم، همه فعالان اقتصادی در چرخه وصول مالیات حضور دارند و نکته مهم این است اطلاعاتی که در این میان تولید می‌شود زنجیره تولید، توزیع، مصرف و صادرات و واردات را شفاف می‌کند‌. در واقع هدفی که دولت در برنامه سوم به دنبال آن بود، در این شیوه به خوبی تحقق پیدا می‌کند. از آنجا که مالیات بر ارزش افزوده «مالیات بر مصرف» است، عده‌ای بر این نکته معترض‌اند. آنها می‌گویند، مالیات باید مستقیما از مصرف‌کننده دریافت شود، اما این امر قابل اجرا نیست. فکرش را بکنید اگر ما بخواهیم از مصرف‌کننده مالیات بگیریم باید در هر فروشگاه، مامور داشته باشیم تا هر کس خواست نوشابه بخورد، بلافاصله دولت حق‌اش را بگیرد. پس متوجه شدید که سه سیاست ایجاد سازمان امور‌ مالیاتی، اصلاح قانون مالیات‌ها با کاهش فشار در بخش تولید و سرمایه‌گذاری و پس‌انداز و از طرف دیگر تدوین و ارائه لایحه مالیات ارزش افزوده برنامه‌ریزی شد، یعنی اهداف کلان اصلاح نظام مالیاتی در قالب یک مثلث دنبال شد و من معتقدم پیگیری و اجرای این سیاست‌ها می‌تواند سیستم مالیاتی کشور را مدرن کرده و براساس آنچه آخرین تجربه دنیا است، بهبود بخشد.

▪ همانطور که اشاره کردید لایحه مالیات بر ارزش افزوده از سال‌ها پیش تدوین شده بود‌. چرا لایحه مالیات بر ارزش افزوده که در سال ۷۸ آماده شد در نهایت در سال ۸۷ به مرحله اجرا رسید؟

مالیات بر ارزش‌افزوده در برنامه سوم جز‌و مصوبات دولت و مجلس بود و تمام تلاش ما برای نوین‌سازی سیستم مالیاتی کشور، محکم کردن مبنای قانونی آن بود‌.همچنان که می‌دانید بحث مالیات‌ها در قانون اساسی مطرح شده است و تغییرپذیر نیست مگر بر حسب قانون، درحالی که عوارض و تعرفه‌های واردات توسط دولت قابل تغییرند. لذا با توجه به تجربیات سال‌های قبل چنین نتیجه‌گیری شد که برای تحول نظام مالیاتی کشور اصلاحات باید به دولت و مجلس برود و به قانون تبدیل شود تا برای انجام هر کاری مبنای قانونی وجود داشته باشد.اولین لایحه قانون اصلاح مالیات‌ها در شور اول مجلس ششم تصویب شد و تقریبا در سال ۸۰ به اتمام رسیده بود اما دولت تغییر کرد و در دولت جدید که مهندس مظاهری وزیر‌اقتصاد شد، دچار تحولاتی شد.آقای مظاهری پیش از آن در دولت اول آقای خاتمی‌مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور بود و نظرات خود را همان زمان در هیات دولت مطرح کرد ولی رای نیاورد. در دولت دوم پس از انتصاب ایشان به عنوان وزیراقتصاد، چون باز هم مصر بر اعتقادات خود بود نظرات خود را مطرح کرد و با هماهنگی مجلس لایحه را اصلاح کرد.

▪ در آن زمان چه اصلاحاتی در لایحه مالیات بر ارزش افزوده ایجاد شد؟

به عنوان نمونه در بخش مستغلات مالیات به عدد صفر نزدیک شد. در کشور ما بحث مسکن و مستغلات تیغ‌دولبه است. یک طرف افرادی هستند که خانه می‌خواهند ولی گران است و این از جمله مشکلاتی است که در سال‌های گذشته قادر به پاسخگویی آن نبوده‌ایم. امروز هم همین موضوع مطرح است.بسیاری از کشورها مشکل مسکن را حل کرده‌اند چون گرانی مسکن در سبد هزینه خانوار صدمات بسیاری به دنبال دارد.در طرف دیگر لبه تیغ افرادی هستند که دارای زمین هستند و یک دفعه صاحب میلیاردها‌تومان می‌شوند و یک ریال هم به دولت مالیات نمی‌دهند. در دهه‌های گذشته، هیچ بخشی از اقتصاد کشور به اندازه مسکن سود‌آور نبوده است. کسی که منطق اقتصاد را بداند به این موضوع واقف است که در اقتصاد، عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند و ما در دوره‌ای دیدیم که مالیات اجاره‌ها حذف شد، اما نه تنها نرخ اجاره‌ها کاهش نیافت بلکه ۱۰ برابر شد.

● مالیاتی برای توسعه

▪ ۶۸ کشوری که سیستم VAP را اجرا کرده‌اند

مالیات بر ارزش افزوده در ابتدا طرحی برای تامین نیازهای در حال افزایش دولت‌ها بود که از منابع مالیات بر فروش به دلیل اینکه سایر عوامل اقتصاد را تحت تاثیر قرار داده و منحرف می‌نمود قابل تامین نبود. به‌کارگیری مالیات بر ارزش افزوده اولین بار در کشور فرانسه صورت پذیرفت و ابتدا به آهستگی پیش رفت که اعمال این نوع مالیات به تدریج شتاب بیشتری به خود گرفت.

انتخاب مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از پیش‌شرط‌های ورود به اتحادیه اروپا می‌باشد و کلیه کشور‌های عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) به جز ایالات متحده آمریکا هم اکنون نظام مالیات بر ارزش افزوده را برگزیده‌اند. دهه ۱۹۹۰ میلادی یک جهش فوق‌العاده در انتخاب مالیات بر ارزش افزوده توسط کشورها بود و اکثر قریب به اتفاق اقتصاد‌های در حال گذار، بسیاری از کشورهای درحال توسعه به خصوص کشورهای آفریقایی، حوزه آسیا و اقیانوسیه این سیستم را در اقتصاد خود اجرایی کردند.

محمد آزاد