کابوس جوانان اشتغال و ازدواج

دلیل اقتصادی انقلاب های عربی چه بود

تعداد اعراب جهان از سال ۱۹۷۰ تاکنون سه برابر شده و به حدود ۳۵۰ میلیون نفر رسیده است.

اگر چه طی سال‌های اخیر رشد جمعیت در اغلب کشورهای عربی به مانند سایر کشورهای جهان کند شده است، اما کارشناسان جمعیت بر این باورند که جمعیت اعراب جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۶۰۰ میلیون نفر بالغ خواهد شد.

هنوز جهان عرب بر روی نقشه تا حدود زیادی خالی به نظر می‌رسد و بی شک برخی از کشورهای آن بسیار کم جمعیت هستند. در لیبی و موریتانی تراکم جمعیت تنها سه نفر در هر کیلومتر مربع است. در صحرای غربی که تحت کنترل مراکش قرار دارد شنزاری است به اندازه بریتانیا، تراکم جمعیت آن حتی کمتر از دو نفر در هر کیلومتر مربع است. اما تفاوت‌ها در این منطقه بسیار زیاد است. به عنوان مثال لبنان شلوغ‌تر از بلژیک است و نوار غزه بسیار متراکم‌تر از شهر لس‌آنجلس هست. در مصر هم همین‌طور است چون ۸۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۵ میلیون نفری این کشور در دره باریک نیل جمع شده‌اند.

این آمار اهمیت دارد. این آمار نشان‌دهنده میزان توسعه‌ای است که کشورهای عرب با آن مواجهند. به عنوان مثال یمن نه تنها یکی از فقیرترین کشورهای جهان است، بلکه منابع قابل بازیافت آب این کشور به ازای هر نفر کمتر از یک دهم مرز تعیین‌شده جهانی برای کمبود آب است. مصر افزایش فقر و کندی رشد کودکان را که حاصل تغذیه ضعیف آنان هست، تجربه کرده است.

تا کنون کشورهای عربی در کل، دست‌کم در برخی زمینه‌ها خوب عمل کرده‌اند. از سال ۱۹۶۰ تاکنون امید به زندگی در این منطقه تا ۲۵ سال افزایش یافته است که این افزایش بسیار سریع‌تر از اغلب کشورهای جهان بوده است. برخورداری از سواد در عربستان سعودی از ۱۰ درصد در سال ۱۹۶۰ اکنون به ۸۷ درصد برای کل افراد بالغ و ۹۹ درصد برای جوانان در سن پایان دبیرستان رسیده است. البته کیفیت تحصیلات آنها متفاوت است. عربستان سعودی نسبت به اغلب کشورهای ثروتمند جهان سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی خود را صرف مدارس می‌کند. با وجود این، اما نتایج مجموعه امتحانات جهانی ریاضی که به تازگی منتشر شد، نشان داد که نیمی از دانش‌آموزان ۱۳ ساله عربستان سعودی کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند.

این در شرایطی است که امتیاز دانش آموزان کره جنوبی ۹۹ درصد و امتیاز انگلستانی‌ها ۸۸ درصد شد. تنها یک درصد از کودکان عربستانی به سطح «پیشرفته» رسیدند ولی ۴۷ درصد دانش‌آموزان کره‌جنوبی و ۸ درصد دانش آموزان انگلستان توانستند خود را به این سطح برسانند.

این نشان می‌دهد که مدارس عربستان سعودی نه تنها در کل از کیفیت پایینی برخوردارند، بلکه نتوانسته‌اند دانش‌آموزان مستعدتری را پرورش دهند. برنامه آموزشی سعودی‌ها تنها بر مسائل مذهبی تکیه دارد و از ریاضیات غافل مانده است. اما این حکومت پادشاهی تنها سرزمین عربی مورد غفلت نیست. در این امتحانات جهانی ریاضیات، که در آن ۶۳ کشور از سرتاسر جهان شرکت کردند، کشورهای عربی ۹ کشور از ۱۰ کشور آخر را تشکیل دادند. در مطالعه‌ای که توسط سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۰۹ انجام شد، قطر، یکی از کشورهایی است که بالاترین میزان سرانه تولید ناخالص داخلی را دارد، اما دانش‌آموزان آن در دروس، علوم و ریاضیات از کشور آلبانی فقیر هم امتیاز کمتری به دست آوردند.

این مطالعات، یک بی‌قاعدگی دیگر را نیز نشان داد. تقریبا در همه کشورهای دیگر دخترها و پسرها کم و بیش به مانند هم عمل کردند؛ اما در کشورهای عربی دخترها از رقبای پسر خود با اختلاف زیادی سبقت گرفتند. به علاوه در کشورهای عربی تعداد دانشجویان دختر از تعداد دانشجویان پسر بیشتر است. اما در کشورهای عربی مشارکت فارغ‌التحصیلان زن در نیروی کار بسیار پایین است. به عنوان مثال، در حدود ۱۵ درصد از زنان الجزیره‌ای به کارهای دارای دستمزد اشتغال دارند، این رقم در آمریکا ۵۸ درصد است. بنا بر اعلام سازمان بین‌المللی کار، کشورهای عربی بالاترین میزان نسبت زنان به مردان در مشاغل کم کیفیت را در کل جهان به خود اختصاص داده‌اند.

شاید تا حدودی به دلیل حضور کم زنان در نیروی کار، نرخ بیکاری جوانان در کشورهای عربی دو برابر میانگین جهانی است. بانک جهانی در گزارش اخیر خود به معیاری پر معناتر اشاره کرد: سهم افراد ۱۵ تا ۲۴ ساله که «به تحصیلات، اشتغال یا آموزش مهارت‌ها مشغول نیستند» (NEET) و حتی جویای کار هم نیستند. به عنوان مثال در عراق ، بیکاری رسمی برای جوانان دارای تحصیلات ابتدایی ۱۸ درصد است؛ اما سهم NEET رقم شوکه‌کننده ۵۷ درصد است. این رقم برای جوانان دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی بالاتر است. مصطفی تمیمی، دانشجوی علوم سیاسی در دانشگاه مستنصریه بغداد این موسسه را «کارخانه بیکاری» نامیده است.

مشکلات محمود بوعزیزی کارآفرین بدون مجوز تونسی که با آتش زدن خود جرقه بهار عربی را روشن کرد، هنوز هر روز پیش روی میلیون‌ها نفر قرار دارد. اما کار محمد هریسی در ماه مه کمتر مورد توجه قرار گرفت. او یک سبزی‌فروش ناامید در ریاض بود که وقتی پلیس کالاهایش را ضبط کرد، خود را در بنزین غوطه‌ور ساخت و کبریت کشید. تل کل، یک هفته‌نامه مراکشی، گزارشی ارائه کرد که ظرف دو سال گذشته ۸۰ جوان مراکشی اقدام به چنین کاری کرده‌اند.

آنچه چنین افرادی را به آخر خط رسانده تنها یک درگیری در زندگی روزمره و به ستوه آمدن از قوانین نیست، بلکه حصار و قید و بندی است که رهایی خود از آن را غیرممکن می‌بینند. آداب اجتماعی اعراب همچنان سختگیرانه است. داشتن خانه یا آپارتمان شرط اولیه ازدواج است. اگر کسی قادر به خرید یک خانه نباشد مجبور خواهد بود به وابستگی خود ادامه دهد و به استقلال نخواهد رسید. برنامه‌ریزی بد دولت، دسترسی ضعیف به بودجه، قوانین نامناسب املاک و رشد سریع جمعیت، همه و همه این پیامد را خواهند داشت که تقاضا برای مسکن ارزان قیمت از عرضه آن بسیار بیشتر خواهد بود.

طی دهه‌های اخیر متوسط سن ازدواج در کشورهای عربی به شدت افزایش یافته است و این نشان می‌دهد که جوانان مجبورند تهیه مسکن را به تعویق بیندازند. کیتو دبوئر، مدیر دفتر مشاوره‌ای مک‌کینزی در دبی می‌گوید: «به نظر من یکی از شاخص‌های اصلی پشت انقلاب‌ها این پرسش هست که شما در مقایسه با والدینتان چه مدت باید کار کنید تا بتوانید یک خانه بخرید؟ » پاسخ به این پرسش در تقریبا همه کشورهای جهان عرب این است: مدت بسیار طولانی‌تر.

سرانجام دولت‌های عرب از خواب بیدار شده‌اند تا با مشکل مقابله کنند. بیکاری جوانان به موضوع جلسات تجاری منطقه‌ای هم تبدیل شده است. مشوق‌های متعدد بخش خصوصی و دولتی برای هدایت بودجه‌ها به سمت برنامه‌های آموزش مهارت‌ها، بودجه‌های خرد و فعالان جوان اقتصادی در نظر گرفته شده‌اند. با وجود این بنا به گزارش سازمان بین‌المللی کار، سهم شرکت‌های عربی در ارائه آموزش مهارت‌ها، کمترین سهم در دنیا است.

بنابراین عجیب نیست که در این منطقه جوانان مسائل را با دستان خود حل می‌کنند، البته نه فقط از طریق تظاهرات یا انقلاب. آنها بسیار پرتحرک‌تر از

نسل والدین خود هستند. والدین آنها با صبوری در انتظار مشاغل دولتی یا کمک‌ اقوام خود می‌ماندند. اما جوانان امروز، کسب‌وکارهای خود را راه می‌اندازند که البته این اقدام خلاف تابوهای فرهنگی اعراب است که شکست را بد می‌دانند. آنها مانند جوانان دهه ۱۹۶۰ غربی، موانع پدرسالارانه را به روش‌های جدید خود از میان بر می‌دارند. صحنه‌های هنری و موسیقی جان تازه‌ای گرفته‌اند که تا پیش از این هرگز چنین نبوده است. این وضعیت نه تنها در شهرهای مهمی چون بیروت، قاهره و کازابلانکا مشاهده می‌شود، بلکه در شهرهای کوچک استان‌ها هم وضع به همین منوال است. سعودی‌های جوان که با کمک فناوری‌های نوین محدودیت‌های حکومت پادشاهی را دور زده‌اند، در خانه‌های خود ویدئو‌های کمدی می‌سازند، تئاترهای موزیکال خلق می‌کنند و نمایش‌های جدی ضبط می‌کنند و آنها را منتشر می‌کنند.

یک مثال در این مورد که با اقبال فراوان مردم منطقه مواجه شده است، باسم یوسف، یک کمدین مصری و مجری برنامه‌های زنده است. او هر هفته قربانیانی چون اخوان‌المسلمین یا سخنگویان معروف در تلویزیون را به عنوان سوژه کنایه‌های خود انتخاب می‌کند.

مترجم: شادی آذری